Tovuti Rasmi ya Rais

Mheshimiwa Pierre Nkurunzinza, Rais wa Jamhuri ya Burundi,

Waheshimiwa Mawaziri kutoka Burundi na Tanzania,

Mheshimiwa Issa Ntambuka, Balozi wa Burundi nchini Tanzania,

Waheshimiwa Wakuu wa Mikoa na Wilaya za Burundi na Tanzania waliopo,

Makatibu Wakuu na Watendaji mbalimbali wa Serikali za nchi zetu mbili,

Ndugu wananchi, Mabibi na Mabwana,

Shukrani

Ni furaha kubwa sana kwangu kukukaribisha Tanzania Mheshimiwa Pierre Nkurunziza, Rais wa Jamhuri ya Burundi na ujumbe wako kwa ajili ya shughuli hii muhimu na ya kihistoria katika uhusiano wa nchi zetu mbili. Wewe na mimi kuwepo  Mugikomero kuzindua zoezi la uwekaji wa mawe ya mpaka baina ya Burundi na Tanzania ni kielelezo tosha cha uhusiano mwema, udugu na urafiki uliopo kati ya nchi zetu mbili na watu wake.

Uhusiano wa Tanzania Burundi

Kama sote tujuavyo nchi zetu tatu za Burundi, Rwanda na Tanganyika sasa Tanzania Bara, kabla ya Vita Kuu ya Kwanza tulikuwa nchi moja chini ya utawala wa Wajerumani na kujulikana kama German East Africa. Ni baada ya Vita Kuu hiyo na Wajerumani kushindwa ndipo tukawa nchi tatu yaani Tanganyika chini ya  utawala wa Waingereza na Burundi na Rwanda zikiwa nchi mbili chini ya Wabelgiji.

Umuhimu wa Kuhakiki Mpaka

Ndugu Wananchi,

          Mnamo tarehe 5 Agosti 1924, ndipo Mkataba wa Mpaka wa nchi zetu hizi mbili, ulipotiwa saini.   Leo miaka 90 baadae tupo kwenye mchakato wa kuhakiki  mpaka wetu. Zoezi hili litapelekea nchi zetu kuwa na Mkataba mpya wa Mpaka ambao sasa utakuwa ni wetu wenyewe. Kama zilivyo nchi nyingi za Kiafrika, Tanzania na Burundi zilirithi mpaka uliopo kutoka kwa waliokuwa watawala wetu enzi za ukoloni. Mpaka huu haujafanyiwa mapitio wala kuimarishwa tangu nchi zetu zipate uhuru zaidi ya miaka 50 iliyopita.  Katika kipindi hicho kumekuwepo na mabadiliko mbalimbali ikiwemo ongezeko la watu na shughuli za kiuchumi na kimaendeleo katika maeneo ya mipakani. Aidha katika baadhi ya maeneo  hata alama za mipaka zimekuwa vigumu kuzitambua ama kwa sababu ya kuchakaa au mawe kung’olewa. Hali hiyo haiwezi kuachwa kuendelea ilivyo.

Kwa kutambua ukweli kwamba kwa baadhi ya nchi utata kuhusu mipaka kuwa kiini cha migogoro, Kikao cha Wakuu wa Nchi na Serikali wa Umoja wa Afrika (AU) kilichofanyika Accra, Ghana tarehe 27 Juni, 2007 kilizitaka Nchi zote Wanachama wa Umoja wa Afrika kushirikiana katika kuimarisha mipaka yao ifikapo mwaka 2012. Hata hivyo, kipindi hicho kiliongezwa hadi kufikia mwaka 2017. Tumebaki na miaka mitatu kabla ya muda huo kukamilika, hivyo tunafanya zoezi hili ndani ya wakati wake.

Zoezi za Kuimarisha Mpaka

Ndugu Wananchi,

Nchi zetu ziliitikia wito huo wa Umoja wa Afrika (AU) kwa kuunda Kamati ya Pamoja ya Wataalamu ambayo ilikagua mpaka mzima na kubaini mawe yaliyong’olewa, mawe yaliyoharibiwa na kuainisha maeneo ambayo yalikuwa yanastahili kuongezewa mawe ili yaweze kuonekana vizuri miongoni mwa wananchi waishio mpakani.

Zoezi hili ni kubwa na lina changamoto zake. Mpaka wa Tanzania na Burundi una urefu wa Kilometa 450 ambao ni sawa na umbali wa kutoka Dar es Salaam hadi Lindi. Isitoshe mpaka hauko mijini, maeneo mengi yako misituni kwenye mabonde na  milima. Ni magumu kuyafikia. Kwa upande wetu mpaka upo katika mikoa miwili ya Kagera na Kigoma na kwenye wilaya tano, kati ya hizo nne ni za Mkoa wa Kigoma (Kigoma, Kasulu, Kibondo na Kakonko) na moja ni hii ya Ngara iliyoko mkoa wa Kagera. Aidha, zoezi hili lina gharama kubwa na hatuna mfadhili hivyo linagharamiwa na nchi zetu mbili. Hali yetu tunaijua lakini tumeamua kufanya wenyewe jambo linaloonyesha utashi mkubwa wa Serikali zetu mbili katika kufanikisha zoezi hili muhimu sana.

Wito kwa Wananchi Waishio Mpakani

Ndugu Wananchi,

Lengo la zoezi hili sio kuwatenganisha wakazi wa mpakani ambao sote tunatambua kwamba shughuli zenu zinaingiliana na wengine mna uhusiano wa kifamilia na kidugu. Tunachokifanya leo ni kuimarisha mpaka na kuwatengenezea mazingira yenu kuwa mazuri zaidi. Kurasimisha mipaka kunafanya kazi za kiutawala mpakani kuwa rahisi baina ya mamlaka za pande zote mbili za mpaka. Kunaweka taratibu nzuri za kurasimisha utoaji wa huduma za umma na kuwezesha maingiliano ya kidugu na kibiashara baina ya watu wa Burundi na Tanzania. Hivyo, kitendo cha kuweka mambo sawa na sio kuwakwaza.

Ndugu wananchi,

Mpaka huu ni wenu. Nawaomba muwe walinzi wa mawe tutakayoweka leo na siku za usoni. Tusiyang’oe au kuyaharibu. Hakuna sababu ya kufanya yote hayo. Maana naambiwa hata baadhi ya sababu hazina maana tena na za kipuuzi. Kwa mfano, ipo dhana potofu kwamba kuna mali za thamani zilizofichwa kwenye mawe hayo. Nafurahi kwamba baadhi ya vijana wenu wanashirikishwa kwenye zoezi hili. Hivyo wao ndiyo mashahidi kwamba mawe haya ni mchanganyiko wa sementi, kokoto na mchanga. Hakuna dhahabu wala vito vingine vya thamani kama ambavyo ilivyokuwa ikidhaniwa miaka ya nyuma na hivyo kupelekea mawe zaidi ya sita kung’olewa. Sisi tuwe ni kizazi cha mwisho kuhujumu mawe ya mpakani kwa sababu yo yote ile. Lazima tutambue kwamba ni jambo baya kufanya hivyo na kwamba ni kujihujumu wenyewe kwani ujenzi wa kurudishia mawe yaliyong’olewa utagharamiwa kwa fedha ambazo zingefanya jambo linguine la manufaa.

Pongezi

Ndugu Wananchi,

Napenda kutumia fursa hii kuipongeza Kamati ya Wataalamu kwa kazi kubwa na nzuri waliyofanya mpaka tumefikia kuwa na hafla hii ya leo ya kihistoria. Wamefanya kazi yao kwa bidii, uaminifu, uadilifu na weledi wa hali ya juu. Wamejali na kuzingatia maslahi ya nchi zetu. Ni wazalendo wa dhati. Daima majina yao yatakuwemo  kwenye vitabu vya kumbukumbu na historia ya nchi za  Tanzania na Burundi.

Hatma

Baada ya kukamilisha zoezi la kuweka mawe ya Mpaka mzima, utaandaliwa Mkataba wa Mpaka baina ya Nchi zetu ambao utafuta ule wa Kikoloni wa Mwaka 1924. Ni matumaini yangu kwamba wataalamu wetu wataongeza kasi ili zoezi hili likamilike mapema. Kwa ajili hiyo, naziagiza Mamlaka zinazohusika kwa upande wa Tanzania kutimiza wajibu wake ipasavyo ili zisiwe sababu ya  kuchelewesha au kukwamisha zoezi hili.

Ndugu wananchi;

Pamoja na zoezi hili linaloendelea, napenda kuwaarifu kuwa tunaendelea na uhakiki wa mipaka yetu na nchi za Msumbiji (kilometa 756), Zambia (kilometa 338), Jamhuri ya Kidemokrasia ya Congo (kilometa 473) na Kenya (kilometa 769). Baadae, tunakusudia, kufanya hivyo kwa mipaka yetu na Rwanda (kilometa 217), Uganda (kilometa 396) na Malawi (kilometa 475). Nazitaka Mamlaka zinazohusika kuhakikisha kuwa zoezi la kuhakiki Mipaka yote baina ya Tanzania na nchi tunazopakana nazo linafanyika kwa ukamilifu na ufanisi wa hali ya juu.

Hitimisho

Mheshimiwa Rais,

Ndugu Wananchi,

Marafiki huchora mipaka kwa mazungumzo na kalamu, maadui huichora kwa nguvu na kwa wino wa  damu za binadamu. Mipaka ya kalamu hudumu kuliko ile itengenezwayo kwa damu. Mipaka ya kalamu hustawisha jamii wakati ile ya damu hufarakanisha, huzua chuki, hujuma na visasi. Kadri tunavyohakiki mipaka yetu kwa njia ya mazungumzo na kalamu, tunaondoa sababu na uwezekano wa nchi kugombana, kufarakana na hata kupigana kwa sababu ya mipaka. Sisi na Burundi ni ndugu, tumechagua njia ya mazungumzo na kalamu. Ni uamuzi sahihi, makini na wa busara na hekima kubwa. Tuzidi kumuomba Mungu atujalie na kutuongoza iwe hivyo kwa  nchi zote tunazopakana nazo.

Ndugu wananchi,

          Naomba nimalizie kwa kusisitiza mambo makuu matatu;

• Kwanza, narudia wito wangu kwa wakazi wote waishio maeneo ya mipakani kulinda alama za mipaka kwani wao ndio walinzi wa kwanza wa mawe hayo.
• Pili, naitaka Wizara ya Serikali za Mitaa na Tawala za Mikoa kuhakikisha kuwa Serikali za Mikoa yenye mipaka ya kimataifa zinapanga bajeti kwa ajili ya kulinda alama za mipaka. Hakikisheni eneo la meta 12.5 kutoka mpakani (buffer zone) haliingiliwi kwa shughuli zozote ikiwemo ujenzi na kilimo.
• Tatu na mwisho nazitaka Mamlaka zote zinazohusika zihakikishe kuwa mazoezi ya upimaji wa mpaka huu na mipaka mingine yanakamilika mapema iwezekanavyo.

Mwisho, nakushukuru tena Mheshimiwa Rais kwa upendo na ushirikiano wako. Wewe Mheshimiwa Rais, Serikali na watu wa Burundi ni rafiki wa kweli na ndugu wa Tanzania.  Nami nakuhakikishia hapatakuwa na upungufu wa ushirikiano kwa upande wangu na wa Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Karibu sana.

Ahsanteni sana kwa kunisikiliza!

Mheshimiwa Mizengo Kayanza Peter Pinda, Waziri Mkuu;

Mheshimiwa Bernard Kamilius Membe, Waziri wa Mambo ya Nje na Ushirikiano wa Kimataifa;

Waheshimiwa Mawaziri;

Ndugu Emmanuel Mwachulla, Mkurugenzi Mtendaji wa Tanzania Diaspora Initiative;

Mwakilishi wa International Organization for Migration (IOM);

Wageni Waalikwa;

Wana-Diaspora;

Mabibi na Mabwana;

          Leo tunaanza mwanzo mpya katika historia ya uhusiano baina ya Watanzania waishio ughaibuni na Watanzania waishio nchini.  Kwa mara ya kwanza tunawakutanisha hapa nchini Watanzania waishio ughaibuni na Watanzania wenzao na taasisi zetu za hapa nchini.  Toka tumeanza kampeni hizi za kuhamasisha Watanzania waishio nje kushiriki katika maendeleo hapa nchini, hatujawahi kuwa na mkutano kama huu.  Tumefanya mikutano mingi nje ya nchi ya kuwatembelea huko mliko, kuzungumza nanyi na kuwahamasisha kushiriki katika shughuli za ujenzi wa taifa.  Safari hii, ni kinyume chake. Mmekuja nyumbani kujumuika nasi.  Hii ni hatua kubwa na mwanzo mpya.

          Nakupongeza sana Mheshimiwa Waziri Mkuu na Mheshimiwa Waziri wa Mambo ya Nje na Ushirikiano wa Kimataifa kwa kuliwezesha jambo hili kuwa.  Nawashukuru kwa jitihada mnazochukua kusaidia kusukuma agenda hii ya Diaspora na maendeleo.  Matunda haya ya leo ni matokeo ya kazi yenu nzuri.  Nakupongeza pia Ndugu Emmanuel Mwachulla na wenzako kwa kubuni wazo hili jema, na kuishirikisha Serikali katika kulifanikisha.  Uamuzi wenu wa kulianzisha wazo hili ni mzuri kwani unaondoa ile dhana kuwa suala hili la Diaspora ni suala la sisi viongozi tu na siyo agenda yenu.  Kujitokeza kwenu kunatutia nguvu na moyo wa kuendelea kuhamasisha.  Ni ukweli usiopingika kuwa sauti yenu katika suala hili la ushirikishaji wa diaspora ina uzito mkubwa zaidi kuliko hata sauti yetu sisi.

Kauli Mbiu ya Mkutano

Mabibi na Mabwana;

          Nimevutiwa na kauli mbiu ya mkutano huu “Connect, engage, inform and invest”, yaani unganisha, wasiliana, toa habari na wekeza”.  Kuwafikia wana diaspora ilikuwa ni moja ya malengo makuu ya Serikali yetu kwa sababu tunaamini kuwa jukumu la maendeleo ya Tanzania ni la kila Mtanzania po pote pale alipo.  Ndugu zetu walioko nje nao kama walivyo waliopo nchini wana wajibu wa kuchangia pia kwa kile wanachokiweza.  Nilipokuwa nakutana na Watanzania kote nilikopita nje ya nchi nilifafanua mambo matatu muhimu kwa Watanzania:  La kwanza ni kukumbuka nyumbani (East West Home is Best).  La pili, wajenge nyumbani na wasaidie ndugu zao, na la tatu wasaidie maendeleo ya nchi kwa kuleta vitega uchumi, kutafuta masoko ya bidhaa, walete teknolojia na walete ujuzi na maarifa.

Umuhimu wa Diaspora kwa Uchumi wa Taifa

Mabibi na Mabwana;

          Umuhimu wa Diaspora katika uchumi wa nchi zao za asili ni suala ambalo limepewa mkazo sana katika dunia ya leo.  Inakadiriwa kuwa watu wapatao milioni 220 duniani ambao ni asilimia 3 ya watu wote duniani wanaishi nje ya nchi zao za asili.  Benki ya Dunia imebaini kuwa, kiasi cha dola za Marekani bilioni 581 zimetumwa na Wana-Diaspora duniani kote kwenda kwenye nchi zao za asili mwaka 2013.  Kiasi hiki kinatarajiwa kuongezeka kufikia dola za Marekani bilioni 681 ifikapo mwaka 2016.  Nchi zinazoendelea zinatarajiwa kupata ongezeko la asilimia 78, za fedha hizi kutoka dola za Marekani bilioni 404 mwaka 2013 hadi dola bilioni 516 mwaka 2016.  Kiasi hiki cha sasa kinakadiriwa kuwa ni mara nne ya fedha ambazo nchi za Afrika zinapokea kama misaada kutoka kwa wafadhili wa nje.  Itoshe tu kusema kuwa diaspora ni chanzo muhimu cha kuchangia kukuza  uchumi wa nchi.

          Pamoja na ukubwa wa mapato hayo, bado Tanzania inavuna kiasi kidogo sana kutoka kwa Watanzania waishio nje.  India na China peke yake zinavuna jumla ya kiasi cha dola za Marekani bilioni 50 kwa mwaka, na Nigeria kiasi cha dola bilioni 21 katika mwaka 2013.  Kwa mujibu wa Ripoti ya UNCTAD ya mwaka 2012 kuhusu ushirikishwaji wa diaspora, inakadiriwa kuwa Tanzania ilipokea kiasi cha dola za Marekani milioni 10.2 tu (sawa na shilingi bilioni 16) mwaka 2011.  Kwa ulinganisho wao, kiasi cha dola za Marekani milioni 4.5 zilitoka kwa Watanzania waishio Uingereza, dola milioni 3.2 kwa wale waishio Canada na dola milioni 2.5 kwa wale waishio Kenya, ingawa takwimu hizi hazihusishi fedha zilizorejeshwa nchini kwa njia zisizo rasmi bado.  Kiasi hiki ni kidogo sana ikilinganishwa na Kenya iliyopata dola za Marekani bilioni 1.3 mwaka 2014.

Changamoto kubwa tuliyonayo nchini ni kutokuwepo na takwimu rasmi za kiasi cha fedha tunachopokea kutoka nje kutokana na fedha nyingi kupita katika mikondo isyo rasmi ya fedha.  Naamini kuwa tukiweka mufumo yetu sawa upo uwezekano mkubwa wa kiwango hiki kuongzeka.    

          Hapana shaka ipo fursa ya Tanzania kuvuna zaidi kutoka kwa Diaspora yake.  Hapana shaka pia kwamba ili tuweze kufanikiwa hatuna budi kuwekeza katika kuweka mazingira mazuri ya kisera na kisheria.  Hatuna budi kuondoa vikwazo vinavyowazuia Diaspora wetu kushiriki ujenzi wa taifa.  Maana uzoefu umeonyesha pale ambapo mazingira ni wezeshi, michango ya Diaspora imekuwa ni mikubwa zaidi.  Mfano, Diaspora wa Salvador wanakadiriwa kutuma nyumbani kwao asilimia 16 ya mapato yao binafsi, Bangladesh na Philippines ni asilimia 12 na Senegali ni asilimia 9.

Mabibi na Mabwana;

          Sisi katika Serikali tumechukua hatua kubwa katika kurekebisha hali hii ili kujenga mazingira wezeshi.  Ilani ya uchaguzi wa CCM ya mwaka 2005 na ile ya 2010 ilitoa maelekezo mahsusi kuhusu kutambua na kuweka mazingira mazuri ya kuwezesha diaspora kuchangia maendeleo ya nchi yetu.  Tumeunda Idara ya kushughulikia Diaspora ndani ya Wizara ya Mambo ya Nje, tumeunda nafasi ya uratibu ndani ya Ofisi ya Waziri Mkuu, tumefanya kampeni kubwa ya kuhamasisha wadau wa ndani kutambua na kushirikisha diaspora, na nimetumia kila fursa nilipotembelea nje kukutana nanyi na kuwahamasisha kuchangia maendeleo ya nchi.  Aidha, tumewashirikisha diaspora katika mchakato wa Katiba mpya.

          Matokeo ya jitihada hizi yameanza kuonekana, ndiyo maana kumekuwepo na ongezeko la fedha zinazotoka Diaspora kama takwimu zinavyoonyesha.   Aidha, taasisi za fedha, taasisi za nyumba na mifuko ya jamii nayo imesikia wito huu na wameanza kutoa huduma mahsusi kwa Watanzania walioko nje na watu wenye asili ya Tanzania waishio nje ya nchi.  Ni dhamira yetu kuona huduma hizi zikipanuka na kuboreshwa siku hadi siku.  Serikali iko katika hatua za kukamilisha sera ya diaspora itakayoshirikisha na kuunganisha juhudi za wadau wote katika kuweka mazingira mazuri kuwezesha ushiriki wenu kwa ukamilifu.

Madai ya Uraia Pacha

Mabibi na Mabwana;

          Ninapokutana nanyi huko nje na hivi majuzi nilipokuwa Washington D.C na Houston, Texas, kilio chenu kikubwa ni kupitishwa kwa haki ya Mtanzania wa kuzaliwa kutopoteza uraia wake iwapo atapata uraia wan chi nyingine.  Suala hili ni la kikatiba na si la mamlaka ya Rais pekee.  Katika Rasimu, suala la Uraia limefafanuliwa katika Sura ya 5 ya Rasimu ya Tume, Ibara ya 59 inazungumzia Hadhi ya watu wenye asili au nasaba ya Tanzania.  Yamekuwepo maoni kutoka kwenu kuwa, Ibara hii ilivyowekwa haijakata kiu yenu ya kutaka kuendelea na kuwa na haki ya kutopoteza uraia wa asili wa Tanzania.  Mnasema kwamba pamoja na kuwa pendekezo la kupewa “Hadhi” si haba, bado hadhi hiyo sio mbadala wa uraia wa asili.

Mimi nilitimiza ahadi yangu kwenu kwa kuteua Mjumbe mmoja kutoka Diaspora, Bw. Kadari Isingo ili awawakilishe kwenye Bunge la Katiba.  Ni juu yenu kumtumia vizuri na pia kuelimisha umma juu ya dai lenu hili. Katika hilo la Uraia, mtumie ushawishi uleule, mpaze sauti vilevile kama mnavyofanya katika mitandao ya jamii kwenye masuala mengine.

Matarajio ya Watanzania Walioko Nchini

Mabibi na Mabwana;

          Watanzania walioko hapa nyumbani wanayo matarajio makubwa kutoka kwenu.  Wanayo imani kuwa, kwenda kwenu nje kuhemea kutaongeza neema kwenye familia zenu na taifa kwa ujumla.  Wanatazamia kuwa maisha yenu huko nje ni bora zaidi na mmekwenda kuvuna ili mjenge na kuendeleza kwenu.  Wanategemea mkiwa huko mtawasaidia ndugu zenu kutatua changamoto za maisha.  Muonapo fursa za kusaidia maendeleo nchini mtazileta.  Mtaleta fedha, mtaleta vitega uchumi, teknolojia za kisasa pamoja na ujuzi na maarifa.  Mkiona fursa za ajira mtawasaidia na wenzenu wapate.  Kwa wale waliopata bahati ya kupata ujuzi mzuri, tungependa kuwaona mkiutumia ujuzi huo na maarifa yenu kuendeleza kwenu.  Kunapotokea nafasi za ajira jitokezeni kuomba.  Najua hatuwezi kuwalipa mishahara mikubwa kama ya huko mliko lakini penye utashi wa kuchangia maendeleo kiasi cha mshahara si kigezo pekee.

Ahadi ya Serikali

Mabini na Mabwana;

          Sisi katika Serikali hatutarudi nyuma katika azma yetu na kuendelea kuwashirikisha katika maendeleo yetu hapa nchini.  Tunayo kila sababu ya kufanya hivyo na tayari tunafanya hivyo.  Tutaimarisha sera, mifumo na sheria ili kuweka uwanja wazi wa kuwawezesha kuchangia maendeleo ya hapa nchini.  Tunataka mtumie mifumo rasmi na salama ya kutuma fedha, kumiliki mali na kushiriki katika mifumo ya kiuchumi.  Hii itawaepusha na hasara mnazoweza kupata pale mnapojaribu kuwekeza nyumbani kwa kutumia fedha kwa njia zisizo rasmi kupitia kwa ndugu, jamaa na marafiki.  Nafurahi kwamba katika mkutano huu mtapata nafasi ya kuelezwa yale tuliyopanga kufanya na tunayofanya kwa ajili hiyo.  Zitumieni fursa hizo.

Hitimisho

Mbibi na Mabwana;

          Nawapongeza tena kwa mwitikio wenu mkubwa na zaidi kwa kufanya mkutano huu nchini.  Mmedhihirisha tena ule usemi wetu wa Kiswahili wa “mtu kwao”.  Tunafarijika sana mnapotuonyesha kuwa mnakumbuka nyumbani  kwenu.  Jisikieni kuwa mko nyumbani na muwe huru kuja wakati wote maana “mwenda kwao si mtoro” sisi tunawapokea kwa mikono miwili maana ninyi ni watoto wa nyumbani.  Pendeni kwenu, “mkataa kwao mtumwa”.

          Asanteni kwa kunisikiliza. 

Utangulizi

Ndugu wananchi;

Naomba nianze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu, mwingi wa rehema, kwa kutujalia uzima na kutuwezesha kwa mara nyingine tena kuzungumza na taifa juu ya masuala muhimu yanayohusu nchi yetu. Mwezi wa Saba tunaoumaliza leo ulikuwa na matukio mengi baadhi yakiwa makubwa na kushtusha na mengine yalikuwa matukio ya kawaida. 

Mashambulio ya Mabomu

Ndugu Wananchi;  

Tarehe 3 Julai, 2014 na tarehe 07 Julai, 2014 kulitokea mashambulizi ya mabomu nyumbani kwa Sheikh Sudi Ally Sudi na katika mgahawa wa Vama kwa mfuatano huo.  Kabla ya hapo, kulikuwa na matukio mengine matatu:  Kanisa la Olasiti tarehe 5 Mei, 2012, Mkutano wa Kampeni wa CHADEMA tarehe 15 Juni, 2013 na Baa ya Arusha Night Park tarehe 13 Aprili, 2014.  Hali kadhalika, tarehe 13 Juni, 2014 kulitokea shambulizi la mabomu katika eneo la Darajani, Zanzibar.

Kila lilipotokea shambulizi uchunguzi ulifanyika na watuhumiwa kukamatwa.  Lakini, watuhumiwa waliokamatwa safari hii wanaelekea kutoa sura nzuri zaidi ya mtandao wa watu wanaofanya vitendo hivi vya kikatili pale Arusha na kwingineko nchini.  Watu 38 wameishafikishwa Mahakamani, wengine 8 watafikishwa Mahakamani kesho na uchunguzi na msako unaendelea kote nchini kuwapata watuhumiwa wengine. 

Napenda kutumia nafasi hii kutoa pongezi za dhati kwa vyombo vyetu vya ulinzi na usalama kwa kazi kubwa na nzuri iliyotufikisha hapa tulipo sasa.  Tunawaomba waongeze bidii, maarifa na ushirikiano mpaka wote waliohusika wakamatwe na kufikishwa kwenye vyombo vya sheria.

Aidha, natoa pongezi na shukrani maalum kwa wananchi wema waliotoa taarifa zilizowezesha kukamatwa kwa watuhumiwa.  Napenda kutumia nafasi hii kuwasihi wananchi wenye taarifa kuhusu wanaotafutwa au ye yote anayejihusisha na vitendo hivi viovu watoe taarifa kwenye vyombo vya usalama ili hatua zipasazo zichukuliwe.

Kutupwa Viungo vya Binadamu

Ndugu Wananchi;

Tarehe 22 Julai, 2014, katika Bonde la Mto Mpiji lililopo eneo la Bunju Wilaya ya Kinondoni, Dar es Salaam, viligunduliwa viungo vya binadamu na baadhi ya vitendea kazi vya madaktari vikiwemo aprons na gloves.  Viungo hivyo vilivyokutwa vimekakamaa na kuhifadhiwa katika mifuko myeusi 85, vilikuwa vimetupwa jana yake tarehe 21 Julai, 2014.  Tukio hilo lilileta taharuki na hofu kubwa katika Jiji la Dar es Salaam na nchini kwa ujumla.

Uchunguzi uliofanywa uligundua kuwa viungo hivyo vilikuwa vinatumika kufundishia wanafunzi wa udaktari katika Chuo Kikuu cha Tiba kilichoko Mbezi Beach maarufu kwa jina la IMTU.  Ni utaratibu wa kawaida kwa vyuo vikuu vya udaktari nchini na kote duniani kutumia miili ya wanadamu waliofariki kufundishia.  Hata hivyo, pale viungo hivyo vinapokuwa havihitajiki tena kwa shughuli hiyo, zipo taratibu zake za kuvisitiri ambazo hazikufuatwa.  Bahati nzuri mamlaka husika zimeona kasoro hiyo na hatua zimeanza kuchukulikuwa.  Tuziachie mamlaka hizo kuchukua hatua zipasazo kwa mujibu wa madaraka yao na kwa mujibu wa Sheria na Kanuni zinazotawala shughuli za namna hiyo.  Ni matumaini yangu kuwa yaliyofanywa na IMTU hayatafanywa tena na Chuo hicho wala chuo kingine cho chote hapa nchini.

Ziara Yangu Mikoani

Ndugu Wananchi;

          Katika mwezi huu wa Julai, nimefanya ziara katika ya mikoa ya Tanga na Ruvuma.  Nimefurahishwa sana na hatua kubwa ya maendeleo waliyopiga wananchi wa mikoa hiyo.  Pamoja na mchango wa Serikali, ari na mwamko mkubwa wa kujiletea maendeleo walionao viongozi na wananchi wa mikoa hiyo vimechangia sana katika kuongeza kasi ya maendeleo na mafanikio yanayoendelea kupatikana.  Katika ziara hizo, nilizindua miradi  iliyokamilika na kuweka mawe ya msingi ya ujenzi wa miradi mbalimbali ya maendeleo ikiwemo ile ya barabara, umeme,maji, afya, elimu, majengo ya Serikali, nyumba na kadhalika. 

Nimepata faraja kubwa kupata taarifa kuwa ahadi zangu nyingi na zile zilizomo kwenye Ilani ya Chama cha Mapinduzi zimekamilika na zingine ziko katika hatua mbalimbali za utekelezaji.  Ndoto ya miaka mingi, kabla na baada ya Uhuru, ya wananchi wa Mikoa ya Kusini ya kutaka Mikoa yao ifunguke na kuunganishwa na mikoa mingine kwa barabara za lami sasa kuna uhakika wa kukamilika.  Barabara ya kutoka Mbinga, Songea hadi Namtumbo iliyojengwa kwa msaada wa Serikali ya Marekani imekamilika na tuliizindua.  Tuliweka mawe ya msingi ya kujenga barabara ya lami kutoka Namtumbo, Tunduru, Mangaka hadi Mtambaswala kwenye Daraja la Umoja linalounganisha Tanzania na Msumbiji kwa msaada wa Benki ya Maendeleo ya Afrika na Serikali ya Japan.  Barabara ya kutoka Mangaka hadi Masasi iliyojengwa kwa msaada wa Serikali ya Japan imekamilika na tuliizindua.  Katika barabara ya kutoka Mtwara hadi Mbamba Bay kimebaki kipande cha kilometa 66 kutoka Mbinga kwenda Mbamba Bay ambacho hakikuwa na mpango wo wote wa kuwekewa lami kwa sasa.  Bahati nzuri, Mwakilishi Mkazi wa Benki ya Maendeleo ya Afrika (ADB),  Bibi Tonia Kandiero alitangaza pale Namtumbo kuwa Benki yake itafadhili ujenzi wa barabara hiyo.  Mambo sasa yamekamilika.

          Kule Masasi mkoani Mtwara na Nachingwea mkoani Lindi tulizindua kukamilika kwa mradi mkubwa wa maji wa Mbwinji unaomaliza tatizo kubwa la maji kwa miji hiyo kwa miaka mingi ijayo.

Nyumba za Bei Nafuu

Ndugu Wananchi; 

          Nikiwa wilayani Mkinga na katika Manispaa ya Songea nilizindua nyumba za gharama nafuu zilizojengwa na Shirila la Nyumba la Taifa (NHC).  Nyumba hizo za vyumba viwili na vitatu zinauzwa kwa bei ya shilingi milioni 31 hadi 42. Wenzetu wa NHC walinieleza utayari wa kujenga nyumba zaidi endapo watapatiwa maeneo na Halmashauri za Wilaya na Miji.  Walinilalamikia kuwa hawapati ushirikiano wa kutosha kutoka mamlaka husika.  Nilipokuwa Mkinga na Songea niliagiza Halmashauri hizo na nyinginezo nchini kutenga maeneo kwa ajili ya NHC na Mifuko ya Hifadhi za Jamii yote ili waweze kujenga nyumba za bei nafuu kwa ajili ya wafanyakazi na wananchi kwa ujumla.   

 Hii ni fursa ya aina yake kwa wananchi wa kipato cha chini na cha kati kuweza kujipatia nyumba kwa urahisi.  Halmashauri zisiwe kikwazo wakati ardhi imejaa tele na kila wakati wanapima viwanja vipya.  Jambo lingine zuri waliloniambia viongozi wa NHC ni kwamba zipo Benki ambazo wanashirikiana nazo kutoa mikopo kwa watu wanaonunua nyumba zao.  Ni matarajio yangukwamba uongozi wa Halmashauri zote nchini utaitikia maelekezo yangu na kwamba utatenga maeneo kwa ajili ya mashirika yetu hayo.

Matibabu kwa Wazee

Ndugu Wananchi;

Nilipokuwa wilaya ya Kilindi nilifurahishwa sana na utaratibu wa kuwapatia wazee huduma ya matibabu.  Kama mjuavyo Sera ya Afya inataka wazee na watoto wa chini ya miaka mitano watibiwe bure katika hospitali za Serikali.  Bahati mbaya vitambulisho wanavyopata wazee vimekuwa havithaminiwi ya kutosha.  Kwa sababu hiyo, nafuu wanayostahili kupata imekuwa haipatikani kwa urahisi na wengine huikosa kabisa.

 Katika Wilaya ya Kilindi, Halmashauri ya wilaya imeamua kuwakatia wazee hao Bima ya Afya inayotolewa na Mfuko wa Afya ya Jamii (CHF) na hivyo kuondoa kabisa migogoro inayohusiana na vitambulisho vya wazee vilivyokuwepo kabla.  Kwa kuzingatia malalamiko ya mara kwa mara ninayoyapata kutoka kwa wazee kuhusu matibabu, nashauri Halmashauri zote nchini ziige mfano wa Wilaya ya Kilindi. Kama Kilindi wameweza kwa nini wengine washindwe. 

Ndugu Wananchi;

          Katika mikoa hii miwili nilipokea taarifa za kutia moyo kuhusu juhudi za wananchi na Serikali katika kupanua fursa za elimu.  Vijana wengi wenye umri wa kujiunga na shule za msingi wanafanya hivyo na wale wote wanaofaulu mtihani wa darasa la saba wanapata fursa ya kwenda sekondari.  Hatuna tena tatizo la fursa.  Pamoja na mafanikio hayo mazuri, taarifa za wanafunzi wengi kushindwa kumaliza elimu ya msingi na sekondari, zimenishtua na kunisikitisha sana. 

Katika Mkoa wa Tanga kwa mfano, kati ya wanafunzi 50,921  walioanza darasa la kwanza mwaka 2007 , ni wanafunzi 41,017 tu ndiyo waliofanya mtihani mwaka 2013.  Hivyo basi, wanafunzi 9,904  ambao ni sawa na asilimia 19.4 hawakumaliza elimu ya msingi.   Kwa upande wa sekondari, katika mkoa wa Ruvuma, kwa mfano, kati ya wanafunzi 18,892 walioanza kidato cha kwanza mwaka 2010 ni wanafunzi 9,968 sawa na asilimia 52.76 ndiyo waliofanya mtihani wa kidato cha nne.  Hivyo basi, wanafunzi 8,924 sawa na asilimia 47.2 hawakumaliza elimu ya sekondari.  Taarifa za namna hii nilizipata pia katika ziara zangu ya Mikoa ya Kagera, Geita na Simiyu.  Nina kila sababu ya kuamini kuwa hali ni hiyo hiyo kwa Mikoa mingine mingi nchini.  Kwa kweli kiwango hiki cha wanafunzi wanaoshindwa kumaliza elimu ya msingi na sekondari ni kikubwa mno.  Kinanisikitisha sana, hakikubaliki na hakiwezi kuachwa kiendelee. 

Ndugu Wananchi;

          Kwa maoni yangu wazazi, walimu na viongozi wanao wajibu maalumu wa kuhakikisha kuwa wanafunzi wote wanahudhuria masomo shuleni tangu wanapoanza mpaka wanapomaliza masomo yao. Huu ni wajibu wa lazima na siyo hiari.  Ni wajibu wa kisheria.  Kwa hiyo, nimeagiza kwamba, wazazi, walimu, Maafisa Elimu wa Wilaya wa Msingi na Sekondari na Kamati husika katika Halmashauri zote nchini ziwajibike ipasavyo kuhakikisha kuwa utoro mashuleni unakomeshwa.  Ajenda ya mahudhurio shuleni iwe ni ya kudumu katika vikao vyote vya Halmashauri. 

Kuanzia sasa Walimu Wakuu na Wakuu wa Shule ni lazima watoe taarifa za mahudhurio ya wanafunzi kwa Maafisa Elimu wa Wilaya kila miezi mitatu.  Maafisa Elimu wa Wilaya nao watalazimika kutoa taarifa kwenye vikao vya Halmashauri mwezi mmoja baada ya kupokea taarifa hizo.  Halmashauri hazina budi kuchukua hatua stahiki za kijamii na kisheria kuhakikisha kuwa watoro wanarudi shuleni.  Wazazi wa watoto hao au mtu ye yote atakayebainika kuhusika na utoro huo abanwe ipasavyo.  

Sheria ya Elimu ya 1978 ipo, itumieni kwa ukamilifu kulitatua tatizo hili.  Haipendezi kusubiri mpaka miaka saba kwa wanafunzi wa shule ya msingi au miaka minne kwa wanafunzi wa sekondari ipite ndipo taarifa za utoro kwa wanafunzi zitolewe au zijulikane.  Lazima ufuatiliaji wa mahudhurio uwe wa mara kwa mara ili hatua za kuzuia ziweze kuchukuliwa mapema.  Ninawataka viongozi wa TAMISEMI, Mikoa na Wilaya kuchukua hatua stahiki kudhibiti tatizo hili la utoro na watoto wengi kutokumaliza masomo.  Litarudisha nyuma maendeleo ya taifa. 

Umeme Vijijini

Ndugu Wananchi;   

          Nilipokuwa mkoani Ruvuma nimezindua ujenzi wa miradi mingi ya umeme vijijini.  Kwa mujibu wa miradi hiyo vijiji 309 vitapatiwa umeme kati ya vijiji 509 vya Mkoa huo vinavyohitaji umeme.  Napenda kutumia nafasi hii kutoa pongezi za dhati kwa Waziri wa Nishati na Madini, Prof. Sospiter Muhongo na viongozi wenzake, viongozi na wafanyakazi wa Wakala wa Umeme Vijijini (REA) pamoja na TANESCO kwa kazi kubwa na nzuri waifanyayo ya kufikisha umeme vijijini.  Kwa kweli ni mara ya kwanza katika historia ya nchi yetu suala la umeme vijijini kupewa msukumo mkubwa kiasi hiki, kwani kinachofanyika Ruvuma kipo nchi nzima.  Nawaomba wananchi wanaofikishiwa umeme wautumie.  Hata gharama za kuunganisha umeme zimepunguzwa makusudi, ili watu wengi waweze kumudu kuingiza umeme majumbani na kwenye shughuli za kichumi na huduma.

Mchakato wa Katiba Mpya

Ndugu Wananchi;

          Kama tujuavyo, Bunge Maalum la Katiba lililoahirishwa tarehe 25 Aprili, 2014 kupisha Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Baraza la Wawakilishi kushughulikia bajeti za Serikali husika, litakutana tena tarehe 5 Agosti, 2014 kuendelea na kazi yake ya kutunga Katiba Mpya.  Kwa vile Bunge Maalumu la Katiba halikuweza kumaliza kazi yake ndani ya siku 70 zilizotengwa kwa mujibu wa Sheria ya Mabadiliko ya Katiba, nimeliongezea Bunge hilo  siku 60 kwa ajili ya kukamilisha kazi yake.  Nimefanya hivyo kwa mujibu wa mamlaka niliyopewa na Sheria hiyo hiyo. 

Hatua Iliyofikiwa Kabla ya Kuahirishwa kwa Bunge

Ndugu Wananchi;    

Itakumbukwa pia kuwa, tarehe 16 Aprili, 2014, baadhi ya Wajumbe wa Bunge Maalumu la Katiba hasa kutoka vyama vya CHADEMA, CUF na NCCR-Mageuzi walisusia  mjadala uliokuwa unaendelea Bungeni na kutoka nje.  Wakati wanatoka Bungeni, kazi kubwa ilikuwa imefanyika.  Tayari Kamati zote 12 za Bunge hilo zilikuwa zimekamilisha kujadili Sura ya Kwanza na ya Sita za Rasimu ya Tume.   Sura hizo zinazungumzia utambulisho wa nchi na muundo wa muungano.    Kamati zote zilipiga kura ya kupitisha uamuzi wao kuhusu sura hizo mbili.  Kamati kadhaa ziliweza kupata theluthi mbili ya kura kwa Wajumbe wa pande zote mbili za Muungano, jambo lililoonyesha dalili njema kwamba Katiba mpya inaweza kupatikana. 

Baada ya hapo, taarifa ya kila Kamati iliwasilishwa kwenye Bunge zima.  Kwa mujibu wa Kanuni za Bunge Maalumu la Katiba, maoni ya wachache nayo yaliwasilishwa.  Kazi iliyokuwa inafuatia, kwa mujibu wa Kanuni za Bunge ni kwa Kamati ya Uandishi kukamilisha taarifa  yake na kuiwasilisha kwenye Bunge zima kwa ajili ya kujadiliwa.  Baada ya Wajumbe kujadili taarifa hiyo itafuatia kupiga kura ili kuamua kuhusu Sura hizo mbili.  Kama yalivyo masharti ya Sheria ya Mabadiliko ya Katiba, uamuzi utafanywa kwa theluthi mbili ya kura za kila upande wa Muungano wetu. 

Sababu za Baadhi ya Wajumbe Kususia

Bunge Maalumu la Katiba

Ndugu Wananchi;

Sote tumewasikia Wajumbe wa Bunge Maalumu la Katiba waliosusia vikao vya Bunge hilo wakielezea sababu zilizowafanya watoke Bungeni.  Walitoa matamko kwenye vyombo vya habari na pia katika mikutano ya hadhara waliyoiitisha na kuhutubia sehemu mbalimbali nchini.  Sababu walizotoa zimekuwa zikiongezeka na kubadilika kadri siku zinavyosonga mbele na upepo wa kisiasa unavyokwenda.

  Hivi sasa wanazungumzia mambo mawili.  Kwanza, kwamba Bunge Maalumu halina mamlaka ya kuifanyia mabadiliko yo yote Rasimu ya Katiba iliyowasilishwa na Tume ya Mabadiliko ya Katiba.  Kwa maoni yao, kazi ya Bunge Maalumu la Katiba ni kujadili na kupitisha tu Rasimu ya Katiba ya Tume na siyo kubadili cho chote.  Pili, wametoa sharti la wao kurudi Bungeni ni kuhakikishiwa kwamba, kitakachojadiliwa Bungeni ni Rasimu ya Tume.   Bila ya sharti hilo kukubaliwa, wamesisitiza kutorudi Bungeni.     

Mamlaka ya Bunge Maalum la Katiba

Ndugu Wananchi;

Mimi nimehusika katika kubuni wazo la kuwa na mchakato wa kuandika Katiba Mpya, na katika maandalizi ya Sheria ya Mabadiliko ya Katiba, ya kuongoza na kuendesha mchakato huo.  Kwa kweli sikumbuki wakati wo wote katika vikao vya Baraza la Mawaziri kujadili Rasimu ya Muswada wa Sheria ya Mabadiliko ya Katiba tulipozungumzia Rasimu ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba kuwa haiwezi kufanyiwa marekebisho na Bunge Maalumu la Katiba. 

Mimi siyo Mwanasheria na hivyo nakiri kwamba naweza kuwa na upungufu katika kuelewa maana ya baadhi ya maneno ya kisheria.  Hata hivyo, sikumbuki kuwepo kwa kifungu cho chote katika Sheria kinachosema kuwa Bunge Maalumu la Katiba halina mamlaka hayo.  Tangu tulipoyasikia maneno hayo yakisemwa nimeuliza nithibitishiwe ukweli wa madai hayo bado sijaambiwa vinginevyo. Kama ukweli huo upo naomba anisaidie.  Badala yake naambiwa kuwa maneno yaliyotumika katika Sheria haiakisi dhana inayotolewa kuwa kazi ya Bunge Maalum la Katiba ni kubariki Rasimu na siyo kufanya vinginevyo.  Nimeambiwa kuwa sheria inasemaTume itaanda Rasimu ya Katiba na Bunge Maalum la Katiba litatunga Katiba iliyopendekezwa.  

Ndugu Wananchi;

Tarehe 30 Desemba, 2010, nilipozungumzia dhamira yangu ya kuanzisha mchakato wa kuandika Katiba Mpya nilieleza wazi nia ya kuwepo kwa uwakilishi mpana wa Watanzania katika mchakato huo.  Ndiyo maana katika Sheria tukaweka ngazi nne katika mchakato wa kutunga Katiba.  Ngazi ya kwanza ikiwa ya wananchi kutoa maoni yao juu ya kila wanachotaka kijumuishwe katika Katiba ya nchi yao.  Ngazi ya pili, ni ya wananchi kupitia wawakilishi wao katika Mabaraza ya Katiba ya Wilaya na Mabaraza ya Kitaasisi kutoa maoni yao kuhusu Rasimu ya kwanza ya Katiba iliyotayarishwa na Tume. 

Ngazi ya tatu inajumuisha wawakilishi wa wananchi waliopo kwenye Mabaraza ya Kutunga Sheria ya Sehemu zetu mbili za Muungano, yaani Bunge la Jamhuri ya Muungano na Baraza la Wawakilishi, wakichanganyika na Wawakilishi wa makundi mbalimbali ya jamii ya Watanzania kutoka pande zote mbili za Muungano.  Hawa ndio wanaounda Bunge Maalumu la Katiba, lenye jukumu la kutunga Katiba inayopendekezwa.

Mamlaka ya kutunga Katiba kwa mila na desturi za Mabaraza ya Kutunga Sheria ni uwezo wa kurekebisha, kubadili, kufuta na hata kuongeza kilichopendekezwa.  Ingekuwa kilichokusudiwa ni kubariki tu lisingetumiwa neno la kutunga Katiba.  Hali kadhalika, lisingewepo sharti la kupiga kura na msisitizo wa kupata theluthi mbili kwa kila upande wa Muungano.  Aidha, kama ingekuwa jukumu la Bunge Maalumu ni kubariki tu Rasimu lisingepewa siku 70 za kazi na Rais kupewa mamlaka ya kuongeza siku zaidi kadri aonavyo yeye inafaa.

Ngazi ya nne na ya mwisho, tuliweka kura ya maoni ya wananchi kukubali au kukataa Katiba inayopendekezwa na Bunge Maalumu la Katiba.  Kama ingekuwa Rasimu ya Tume haiwezi kubadilishwa hata nukta kwa nini basi tuweke kura ya maoni ya kuwahusisha wananchi wote? 

Ndugu Wananchi;

Tulizibuni ngazi hizi nne kwa dhana kwamba kile ambacho hakikuonekana au hakikuwekwa sawa katika ngazi moja kitaonekana na kurekebishwa katika ngazi inayofuata katika ngazi zile tatu za mwanzo.  Na, iwapo Katiba iliyotungwa haitawaridhisha wananchi wanayo haki ya kuikataa. Kwa kufanya hivyo, wananchi ndiyo waliopewa turufu ya mwisho. 

Ndugu wananchi;

          Kwa kweli, napata shida kuelewa mkanganyiko unatoka wapi na hasa wale wanaoongoza kuhoji mamlaka ya Bunge Maalumu kuwa ni wale wale waliotunga Sheria ya Mabadiliko ya Katiba tena hatua kwa hatua. Nashangazwa zaidi ninapoona wale wale waliotunga Kanuni za Bunge Maalumu ndiyo wanaoongoza kuhoji uhalali wa kile walichokitunga.

Kanuni za Bunge Maalumu la Katiba, Ibara ya 33 (8) inasema:  Nanukuu:  “Wakati wa mjadala, Mjumbe yoyote anaweza kutoa mapendekezo ya marekebisho, maboresho au mabadiliko yaliyomo katika Sura za Rasimu ya Katiba zinazojadiliwa kwa utaratibu ufuatao: (a)  Ikiwa ni marekebisho, maboresho au mabadiliko yanayobadilisha jambo la msingi, au yanayobadilisha maudhui ya Ibara, mapendekezo ya marekebisho yatapelekwa kwa maandishi kwa Katibu siku moja kabla ya mjadala wa Ibara husika.  (b) Ikiwa ni marekebisho madogo, ambayo hayabadili msingi au maana, mapendekezo ya marekebisho yatawasilishwa na mjumbe wakati wa mjadala baada ya kupata ruhusa ya Mwenyekiti”.  Mwisho wa kunukuu. 

Kanuni hii ilipotungwa, Wajumbe wote wa Bunge Maalumu pamoja na wale ambao baadae walisusia vikao vya Bunge walikuwepo Bungeni na walishiriki kuipitisha.  Tena basi, baadhi yao walikuwa Wajumbe wa Kamati ya Kanuni iliyopendekeza Kanuni hizo.  Unapowaona watu wale wale sasa wanakuwa vinara wa kuhoji mamlaka ya Bunge Maalumu la Katiba, unajiuliza maswali mengi kuhusu watu hao bila ya kupata majibu yaliyo sahihi na kutosheleza akili na ufahamu wetu.

Ndugu Wananchi;

Unaposoma Sheria ya Mabadiliko ya Katiba na Kanuni za Bunge Maalumu, hii ni dhahiri kwamba wote walikuwa na uelewa wa pamoja kuhusu mamlaka ya Bunge Maalumu ya kujadili Rasimu iliyoandaliwa na Tume na kutunga Katiba inayopendekezwa kwa wananchi kwa ajili ya kupigiwa kura.  

Kinachojadiliwa Bungeni ni Rasimu ya Tume

Ndugu Wananchi; 

Yapo madai yanayotolewa na kuenezwa na Wajumbe waliosusia Bunge Maalumu la Katiba kwamba kinachojadiliwa Bungeni siyo Rasimu ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba, ndiyo maana basi wanaweka sharti la kujadiliwa Rasimu ya Tume ya Jaji Warioba ndipo warudi Bungeni.  Madai haya nayo yananipa taabu kuyaelewa.  Ndugu zetu hawa walishiriki siku zote 19 za Kamati 12 zilipokutana kujadili Sura ya Kwanza na ya Sita za Rasimu ya Tume.  Halikadhalika. walikuwepo na kushiriki kwa ukamilifu wakati taarifa za Kamati, tangu ya Kwanza mpaka ya 12, zilipowasilishwa kwenye Bunge zima.  Aidha, na wao walishiriki kutoa maoni ya wachache kwa dakika 20 na kutoa ufafanuzi kwa muda wa dakika 30 kwa kila Kamati.  Haya maneno ya sasa kwamba kinachojadiliwa Bungeni siyo Rasimu ya Tume ya Jaji Warioba bali nyingine kabisa ambayo wanadai eti ni ya CCM yanatoka wapi. 

Mimi nadhani kuwa huenda katika Kamati kumefanyika marekebisho kwenye Rasimu ambayo hayakuwapendeza.  Kama hivyo ndivyo, wawe wakweli kuhusu jambo hilo kuliko kusema mambo yasiyowakilisha ukweli halisi wa Rasimu inayojadiliwa.  Matokeo yake ni kuwafanya wafuasi wao na wapenzi wao na hata watu wengine waamini kuwa kinachojadiliwa siyo Rasimu ya Tume ya Jaji Warioba bali nyingine tena ni ya CCM.  Jambo hilo si kweli na wenyewe wanajua kwamba si kweli ila sijui kwa nini wameamua kupotosha ukweli.

Ndugu Wananchi;

Kinachonishangaza, zaidi ni kwamba, kama hawakuridhishwa na yaliyofanyika, kwa nini wasingetumia mifumo waliyojitengenezea wenyewe kwenye Kanuni kumaliza tofauti zao?  Kanuni zinaelekeza kuwa mambo wasiyoridhika nayo yajadiliwe kwenye Kamati ya Mashauriano na Maridhiano.  Ukiacha mifumo ya maridhiano ndani ya Bunge ukaenda nje kwa wananchi au vyombo vya habari na mitandao si jawabu la tatizo.

Ndugu Wananchi;

Ndiyo maana nashawishika kuunga mkono wale wote wanaowasihi Wajumbe wa CHADEMA, CUF na NCCR-Mageuzi na wengine warejee Bungeni.  Watumie mifumo maalum ya Bunge iliyowekwa na Kanuni kutafuta maridhiano.  Hali kadhalika, wasichoke kuwa na mawasiliano na vyama vingine vya siasa na hasa CCM kutafuta maelewano.  Mimi niko tayari kusaidia pale watakapoona inafaa kufanya hivyo kama ambavyo nimekuwa nikifanya ziku za nyuma.

Nililolisema mwanzoni kabisa mwa mchakato  na nalirudia tena leo kwamba, ili tuweze kufanikiwa kupata Katiba Mpya ambayo sote tunaitaka, maelewano baina ya wadau wakuu wa kisiasa ni jambo lisilokuwa na badala yake.  Vinginevyo kupata theluthi mbili kwa pande zote mbili za Muungano haitawezekana.  Ndiyo maana nampongeza sana Msajili wa Vyama vya Siasa, Mheshimiwa Jaji Francis Mutungi, kwa uamuzi wa kuvikutanisha vyama vinne vikuu vya siasa kujadili namna ya kuondoa mtihani uliopo sasa katika mchakato wa Katiba.

Ombi langu kwa viongozi wa vyama hivyo ni kuitumia vyema fursa ya majadiliano kuukwamua mchakato kwa maslahi ya nchi yetu na watu wake.  Hali kadhalika nampongeza sana Mwenyekiti wa Bunge Maalumu la Katiba, Mheshimiwa Samwel Sitta,  kwa kuitisha kikao cha Kamati ya Mashauriano na Maridhiano.  Bahati mbaya ni kwamba Wajumbe wa vyama vilivyosusia Bunge Maalumu hawakushiriki.  Ni matumaini yangu kuwa Mheshimiwa Sitta hatokata tamaa kuendeleza juhudi za mashauriano na kwamba katika vikao vijavyo na wenzetu hawa watashiriki. 

Ndugu Wananchi;

Hivi karibuni kumekuwepo pia madai yanayoelekeza lawama kwangu.  Kwanza nalaumiwa eti kuwa mambo yalikuwa yanaenda vizuri mpaka pale nilipotoa hotuba ya ufunguzi wa Bunge Maalumu ndipo yalipoharibika.  Pili nalaumiwa kwamba nawezaje kuikana Rasimu ya Katiba ambayo na mimi ni mmoja wa watu waliotia sahihi katika Rasimu hiyo.

Niruhusuni nianze na hili la pili.  Nadhani ndugu zetu wanaotoa madai haya yameitafsiri isivyo sahihi yangu katika Gazeti la Serikali lililotangaza rasmi Rasimu ya Katiba na Taarifa ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba.  Kwa mujibu wa Sheria ya Mabadiliko ya Katiba baada ya Tume kumaliza kazi yake ya kuandika Rasimu ya Katiba, Rais wa Jamhuri ya Muungano amepewa kazi tatu kufanya.  Kwanza, kupokea Rasimu hiyo na Taarifa ya Tume kutoka kwa Mwenyekiti jambo ambalo lilifanywa tarehe 30 Desemba, 2013.  Pili, amepewa kazi ya kuitangaza rasmi Rasimu ya Katiba na Taarifa ya Tume kwa watu wote kuiona na kuisoma ndani ya siku 30.  Alipewa sharti la kuitangaza katika Gazeti la Serikali na vyombo vingine vya habari.  Hili nalo lilifanywa hivyo tarehe 22 Januari, 2014.

Ndugu Wananchi;

Katika kutangaza katika Gazeti la Serikali sharti linamtaka anayetangaza ajitambulishe kuwa yeye ni nani na atie sahihi yake.  Kwa kufanya hivyo, hakumfanyi yeye kuwa naye ni mhusika na maudhui ya kila kinachopendekezwa na Tume.  Sahihi zilizomo ndani ya Rasimu na Taarifa ya Tume ni za Wajumbe wa Tume, kamwe sahihi ya Rais haimo hivyo hawezi kulaumiwa kuwa anaikana sahihi yake.  Yeye ametimiza wajibu wake wa kutangaza, akaiweka hadharini kwa umma wa Watanzania kuiona na kusoma Rasimu ya Katiba na Taarifa ya Tume  vilivyotayarishwa na  kutiwa sahihi na Wajumbe wa Tume ya Mabadiliko ya Katiba.  Kazi ya tatu ni kuitisha Bunge Maalumu ambayo nayo imekamilika tangu tarehe 18 Februari, 2014. 

Ndugu Wananchi,

Jambo lingine linalofanana na hilo ni yale madai kwamba nilikuwa napata taarifa ya maendeleo ya mchakato ndani ya Tume mara kwa mara, iweje leo nitoe maoni tofauti kama niliyoyatoa katika hotuba yangu kwenye Bunge Maalumu.  Ni kweli kabisa Mwenyekiti wa Tume ya Mabadiliko ya Katiba, Mheshimiwa Jaji Joseph Warioba, Makamu wake, Mheshimiwa Jaji Agustino Ramadhani na Mheshimiwa Dkt. Salim Ahmed Salim wamekutana na mimi kwa nyakati mbalimbali kuzungumzia mwenendo wa mchakato.  Lakini, hayakuwa mazungumzo ya kina kuhusu nini kiwe vipi katika maudhui na mapendekezo ya Tume.  Ukweli ni kwamba Rasimu zote mbili nilizipata mara ya kwanza nilipokabidhiwa rasmi, tena kwa uwazi.  Napenda watu wasijenge dhana kuwa nilipewa Rasimu na kuisoma kabla ya kukamilika na hivyo nilitoa maoni yangu.  Tume hii ilikuwa huru na niliiacha iwe hivyo.  Sikuiingilia kwa namna yo yote ile kupenyeza mambo ninayotaka yawemo.  Kuthibitisha dhamira yangu ya kutaka Tume iwe huru katika kufanya kazi zao hata pale waliponitaka nitoe maoni niliwaomba tusifanye hivyo ili nisiwakwaze katika kufanya kazi zao, wakapata taabu ya kuwianisha wanayofikiria na mawazo yangu. 

Ndugu Wananchi;

Kuhusu madai kwamba mambo yalikuwa yanakwenda vizuri na kwamba hotuba yangu iliyavuruga, napenda kusema wazi kuwa lawama hizo hazina ukweli wo wote.  Ni madai yasiyokuwa na msingi.  Kwani mimi hasa siku ile nilifanya lipi la ajabu.  Ukweli ni kwamba nilisema yale yale ambayo Tume yenyewe imeyasema katika Rasimu ya Katiba na Taarifa za Tume.  Niliyoyasema kuhusu malalamiko ya watu wa pande zetu za Muungano na uzuri na changamoto za miundo ya Serikali mbili na Serikali tatu ni yale yale yaliyomo kwenye taarifa za Tume.  Nimetumia takwimu zile zile za Tume.  Pengine kilichoonekana kuwa kibaya ni jinsi nilivyozifasiri taarifa hizo na mapendekezo ya Tume. 

Jambo lingine ambalo nimelifanya ni kutoa maoni yangu kuhusu baadhi ya vipengele vya Rasimu hususan uandishi na dhana mbalimbali zilizokuwamo.  Silioni kosa langu kwa kufanya hivyo, kwani Rasimu imetolewa hadharani kwa watu kuijadili.  Na mimi kama raia ninayo haki ya kufanya hivyo kama wafanyavyo wengine.  Kwa nini nilaumiwe kwa kutumia haki yangu hiyo. 

Lakini, pia mimi ndiye Rais wa nchi yetu, ninayo dhamana ya uongozi na ulezi wa taifa letu.  Itakuwaje kwa jambo kubwa la hatma ya nchi yetu nilinyamazie kimya.  Watanzania wangeshangaa na wangekuwa na haki ya kuhoji Rais wao ana maoni gani.  Bahati nzuri nilitoa maoni yangu mahali penyewe hasa, na kwa uwazi, kwenye Bunge Maalumu la Katiba.  Hata hivyo, ni muhimu kusisitiza kuwa namna nilvyotoa maoni yangu sikuwa natoa maagizo wala kushurutisha, ndiyo maana kila wakati niliwakumbusha Wajumbe kuwa mamlaka ya uamuzi ni yao. Yangu yalikuwa maoni tu wanahiyari ya kuyakubali au kuyakataa.   Niliwataka Wajumbe wasome na kuielewa vyema Rasimu.  Nilisema wasome sura kwa sura, mstari kwa mstari na neno kwa neno.  Niliwaomba wajiridhishe kuhusu uandishi na dhana mbalimbali.  Nilitoa mifano ya mambo yahusuyo uandishi ambayo ni vyema wayatazame.  Pia nilitoa mifano ya dhana ambazo niliwasihi wajiridhishe juu ya kufaa kwake kuwepo.

  Kuhusu muundo wa Serikali tatu, nilieleza wazi kuwa sina tatizo nao kama ndiyo matakwa ya Watanzania.  Lakini, nilieleza hofu yangu kuhusu mapendekezo ya Tume na kuwataka Wajumbe wafanye kazi ya ziada kuondosha udhaifu iwapo wataukubali muundo unaopendekezwa.  Nilieleza nia yangu ya kutaka tuwe na Serikali ya Muungano yenye ukuu unaoonekana, yenye nguvu ya kuweza kusimama yenyewe, inayoweza kuwa tegemeo kwa nchi Washirika, Serikali isiyokuwa tegemezi wala egemezi kwa nchi washirika na ambayo inavyo vyanzo vya uhakika vya mapato.  Hivi kwa kutoa ushauri huo kwa Wajumbe wa Bunge Maalum la Katiba inageuka kuwa nongwa.  Kwa kweli sielewi lawama ni ya nini?.

Naamini sistahili lawama bali pongezi kwa kuwa muwazi na kutoa ushauri wa msingi ambao utasaidia nchi kupata Katiba nzuri inayojali maslahi ya watu wa nchi yetu na ya nchi zetu mbili zilizoungana miaka 50 iliyopita.  

Hitimisho

Ndugu Wananchi;

Mwisho, ni maoni yangu ya dhati kuwa mgogoro uliopo sasa katika mchakato wa Katiba hauna sababu ya kuendelea kuwepo.  Naamini hayo yote ambayo Wajumbe wa CHADEMA, CUF na NCCR-Mageuzi wanayalalamikia yanaweza kushughulikiwa kwa ukamilifu katika mifumo ya Bunge Maalumu la Katiba iliyotengenezwa na Wajumbe wote na wao wakiwemo.  Nawasihi waitumie.  Hali kadhalika, kwa kupitia mazungumzo wanayofanya na wenzao wa Chama cha Mapinduzi wanaweza kutengeneza nguvu ya pamoja kutatua changamoto za sasa na zitakazojitokeza baadaye.  Kilicho muhimu ni kwa pande zote kuwa na dhamira ya dhati ya kutoka hapa tulipo sasa.  Kama utashi wa kisiasa upo kwa kila mmoja wetu, hilo ni jambo linalowezekana kabisa. Narudia kuahidi utayari wangu wa kusaidia kadri inavyowezekana tusonge mbele. 

Mungu Ibariki Afrika!

Mungu Ibariki Tanzania!

Asanteni sana kwa kunisikiliza.

Your Excellency, President Mohamed Ould Abdel Aziz,

Chairperson of the African Union;

Excellences Heads of State and Government and members of

the Committee of  African Heads of State and Governments

on Climate Change (CAHOSCC);

Your Excellency Dr. Nkosazana Dlamini–Zuma,

Chairperson of the African Union Commission;

Honorable Dr. Binilith Mahenge, President of the AMCEN;

Honorable Rhoda Tumusiime, Commissioner for Agriculture and Rural  Economy – African Union Commission;

Distinguished guests;

Ladies and Gentlemen;

It is my great pleasure to welcome you all, Excellencies, to this important meeting, and I thank you for availing your precious time to come to this meeting.  As I indicated in my invitation letter, since its establishment, CAHOSCC has been doing a commendable job.  It has enabled the AU Member States to cooperate more, forge consensus and speak with one voice on climate change issues since 2009, when this unified system was established. We need to build on this momentum.  

At this point in time, the issue before the world is not about why climate change is a threat and who is to blame for it. The most important matter before us now is about how to adapt and how to mitigate climate change effects. The latest report by the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) shows that the situation has not gotten better since the last evaluation was done.  As a matter of fact, things are getting bad with each passing day. But, the world can combat climate change by the stemming the decline and reversing the trend. What nations are required to do is to muster political will and raise their collective ambition to achieve a carbon neutral world in the second half of the century.  Africa, too, has no choice other than join hands to adapt and mitigate the effects of climate change.  However, Africa can make a choice on how it can adapt, and mitigate and when it can do so in terms of timeframe and pace.

For Africa, this is both a challenge and an opportunity.  If Africa focuses on smart choices, it can win investments in the next few decades in climate resilient and low emission development pathways. Additionally, increased awareness and understanding of climate change politics and negotiation skills at the highest political and diplomatic levels can increase the continent’s competitiveness in trade and international financial flows to address climate change.

Excellencies;

This is why as members of CAHOSCC, we are duty bound to provide vision and guidance on the much needed appropriate actions, within a high level Framework Work Programme on Climate Change Action that will cover all the key areas of our immediate and long-term interests and concerns. I suggest that initially we focus on five areas, namely: Climate Financing and Addressing Technology needs; the Africa-wide Programme on Adaptation; Actions on Mitigation; Cross-cutting actions and Participation; and International Cooperation and Institutional mechanism for follow up. Our experts worked at length to elaborate on these areas in the concept note that I have shared with you in the letter of invitation I sent to you.

Excellencies;

On Climate Financing and Technology needs, we need to underscore the fact that due to past emissions, the impact of climate change on the continent is overwhelming. Addressing it will require massive financial resources and technological support never envisaged before. For example, addressing adaptation alone needs financial resources in the range of USD 7-15 billion per year by 2020. This cost will further increase as temperature rises.  

According to the World Bank, as of last year, Africa had received just about US$132 million of adaptation funding. In addition, the cost of putting Africa on a low-carbon growth path can reach USD 22-30 billion per year by next year and USD 52-68 billion per year by 2030. Obviously, African countries are unlikely to generate these huge financial resources from own sources in the short and mid-term period.  It is, also, not fair and just for Africa to bear this cost alone. The fact of matter is that our continent bears very little responsibility for causing climate change problems affecting the world today.  Africa contributes only less than three percent of total global greenhouse gases that cause climate change. This should be our point of departure and a justification to ask the developed world to contribute more towards bridging the overwhelming funding bill.

Excellencies;

There is an urgent need for African leaders through CAHOSCC to make pressure to bear on the international community to ensure that the resources required for climate change financing are adequate, predictable and easily accessible through the climate change convention processes. In this regard, it is important to note that, The Green Climate Fund operational procedures have been completed. It is,  now incumbent upon the developed countries to capitalize it as they have promised and committed to do.  

Much as the promise of the 100 billion by 2020 is  still far from being realised our right to use this Fund comes with a responsibility on our part. We are supposed to ensure that we put in place right institutions to access these resources. Short of doing this, we will not be able to access these funds. We will lose ground on our just demand for resources. Furthermore, we have to stand out against efforts to account the resources against ODA. At the same time we need to utilize current resources to the fullest.

Excellencies;

 To be able to access funding from the Adaptation Fund and the Green Climate Fund, each country has to put in place a National Implementing Entity and a National Designated Authority for each of the two funds respectively. To date there are hardly 10 African countries which have established these institutions. With regard to the Least Developed Countries Fund (LCDF) which provides up to USD 30 million for each African LDC, less   than twenty of the 34 Africa’s LDCs have accessed half of the available resources so far.  As we appeal for the capitalization of the Green Climate Fund, and call for increased resources in the Adaptation Fund and the LDCF, it will not be of any benefit to Africa if we do not utilize to the fullest the already available resources. This is something that is within our reach. Not doing so is incomprehensible. Let us do it.

Excellencies;

With regard to technology to address climate change in Africa, it is equally important to establish the National Designated Entities (NDEs), for the facilitation of the acquisition and use of the needed technologies for both adaptation and mitigation. The Climate Technology Center and Network which was established in 2012 by the UNEP in Copenhagen, Denmark was a result of the long standing demand by African countries to have a center that can unlock climate related technology transfer barriers. To date, only 19 African countries have put in place these NDEs and there are no sub-regional centers established for the purpose. These NDEs are a pre-requisite for us to get the needed support. 

 Therefore, Excellencies, it is our duty to remind all African governments to establish these institutions as we prepare for the Secretary General’s Climate Summit this September, and as we move towards the 20^th Conference of the Parties in Lima, Peru this December and the 2015 Paris COP 21 and hopefully a binding Climate Change Agreement. This way we shall be able to demonstrate to the world that we are ready to access and make use of any financial and technological resources under the Framework Convention on Climate Change. At the same time we need to see that all LDCs in Africa access the USD 30 million allocated to them by December, 2014. This way we will be able to make the case for additional support.

Excellencies;

The need for an Africa wide programme on adaptation can not be over-emphasized. We need a high level work programme on adaptation that will cover a number of key areas of concern. It is important to remind ourselves that in March, 2014 scientists working under the IPCC, released the Fifth Assessment Report which has re-affirmed that despite a growing number of mitigation policy interventions in various countries, greenhouse gas (GHG) emissions are rising rapidly.  Fossil fuel combustion and industrial processes contribute 80 percent of the recent GHG emission growth. The report also noted that about 75 percent of this growth in emissions comes from energy supply and industrial sectors mainly in the developed world and the fastest growing regions of developing countries. With this increase, the world average temperature is now about 0.85Centigrade above the pre-industrial range.

This increase has triggered massive changes in the global natural systems with catastrophic consequences for Africa. For example, Sub-Saharan Africa will face a decrease of 19 percent in maize yields, 68 percent in beans yields and a decrease in crop yields by 18 percent for Southern Africa and up to 22 percent across Sub-Saharan Africa. Africa may brace up for a total annual loss of USD 311 million to regional economy from agriculture. Disease burden is likely to increase especially for malaria and cholera.  Climate-induced extreme flooding is likely to impact a good number of African countries by 2020. Ecosystems will be affected by climate-induced longer and more frequent droughts, resulting in deforestation, forest degradation, land-use change, pollution and water scarcity.

The assessment also came with shocking predictions about the impact of climate change on the continent’s urbanization and ecosystems. The global mean sea level rose by about 19 centimeters since the beginning of the last century.  This is alarming. These predictions present a serious challenge to our dear continent now and in the future, if the trend is not stammed and reversed. What will Africa look like in 2050, when the population is expected to be 2.4 billion people is a billion dollar question.

We are all witnesses to the many examples of the impact of climate change on Africa, which require urgent and comprehensive programmes for adaptation. This is a matter of our own survival and that of the future generation and countries. We must give climate change adaptation and mitigation the seriousness it deserves. All countries need to put in place National Adaptation Plans and implement them. More importantly, we also need specific adaptation programmes for some key sectors of the economy.  

In this context we are proposing an Africa Wide Programme on Climate Resilient Agricultural Development. It is being projected that reductions in yield in some African countries could be as much as 50 percent by 2020, and crop net revenues could fall by as much as 90 percent by 2100. Therefore, we need to ensure that we engage in climate smart agriculture within the changing climate. This way, we would be able to address these challenges and ensure improved food security for ourselves and many generations to come.

Excellencies;

We are also proposing an Africa Wide Program on Mitigation. Africa is not a big emitter of greenhouse gases, but we see a lot of merit and benefit in the continent charting out a environment friendly development path.  Indeed Africa’s contribution to climate change from fossil energy and transport sources in the global context is but only worth a footnote. Total Africa’s carbon dioxide emissions, predominantly from the energy and transport industries, amount to approximately 650 million tons per annum. Comparatively, Germany alone emits approximately 800 million tons of carbon dioxide annually. The annual per capita emissions of carbon dioxide in Sub-Saharan Africa is approximately one ton while the US has per capita emission of 16 tons.  

With such low carbon dioxide emissions, due to Africa’s low level of industrial development, Africa’s contribution towards a better climate future can predominantly be through the adoption and use of new technologies for enhancing energy security and ensuring economic development within the changing climate. New technologies and financial resources should create opportunities for new jobs, more reliable and affordable energy sources for green growth. Future business ventures and partnerships should be supported to adopt and fairly sail in the green economic growth.

Excellencies;

As part of support to the global mitigation agenda, the forestry sector in Africa as it is elsewhere, has an important role to play. Therefore, a comprehensive programme on Sustainable Forest Management is proposed. African forest resources are under pressure from various “drivers of deforestation and forest degradation”. It is important to underscore the fact that forests play an important part in Africa’s development and the livelihood of its people.  The sector is a key contributor to the economic growth of the continent in terms of biomass energy, housing, water, food, and export earnings. 

Paradoxically, in terms of climate change mitigation, currently Africa’s contribution towards mitigating climate change is not yet well appreciated by the international community. The stock of carbon dioxide stored by African forests amounts to approximately 60 billion tons, as much as that of all OECD countries put together, including densely wooded members such as Russia and the US. This is a significant contribution. A higher quantity of carbon dioxide is only stored in the forests of the Amazon Basin.

Africa emits only about 1.75 billion tons annually of which 650 million tons are from technical sources and 1.1 billion tones from deforestation. In this respect, effectively Africa is a net sink of all its emissions in addition to emissions from the developed world and other fast developing countries. We   need to be appreciated and given  the right compensation for this crucial service to humanity and this planet we all call home.

Excellencies;

          On cross cutting actions, we need to engage everyone who can make a difference on the continent: governments, business and investors, cities, diplomatic missions, as well as men, women and youths. If the young generation is given the required education, information and guidance they stand a better position to make the needed difference. We will have invested productively in our own future.  The same applies to women who are the most vulnerable to the impact. We need also to give clear instructions to our diplomatic missions particularly in Addis Ababa, Geneva, Nairobi, Brussels and New York to understand, uphold and defend Africa’s position and interests in the international climate change discourse. Climate change is presenting a new global order and should become one of our key diplomatic agenda.

Excellencies;

Let me stress also that there is a need to establish mechanisms for follow up on the implementation of decisions, declarations and agreements made between Africa and our partners. This should also include decisions made during the various climate change conferences. This will make Africa effectively benefit from such decisions and agreements.

Excellencies;

I have tried to present to you what I believe should guide Africa’s approach and action on the climate change agenda now and in the near future. Africa needs a clear position and direction as well as a well structured and a focused approach to climate change related issues. Africa cannot afford to lose out on the ongoing debates and negotiations, for we have a big stake, and a lot to lose if we remain unfocused and disenfranchised.  Our numbers, put us in a position of strength and our claims are just.  All that we need to do and is to be united, coherent and consistent in our appeal, while, remaining honest to our obligations and responsibilities. The concept note I sent to you with invitations to this meeting, elaborates what I have just summarized.  

We should and must go to New York, Lima and Paris as one and united continent and people. We must go there with clear vision, mission and one voice. I look forward to fruitful deliberations and I now declare this   Meeting of the CAHOSCC officially opened.

I thank you for your attention.

Bibi Fatma Salum Ally, Kaimu Mkuu wa Mkoa wa Dodoma,

Bw. George D. Yambesi, Katibu Mkuu, Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma,

Bw. HAB Mkwizu, Naibu Katibu Mkuu, Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma,

Bw. Edwin K. Kiliba, Naibu Katibu Mkuu, Ofisi ya Waziri Mkuu, Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa,

Bibi Rehema S. Madenge, Katibu Tawala wa Mkoa wa Dodoma,

Washiriki wa Mkutano,

Waandishi wa Habari,

Wageni Waalikwa,

Mabibi na Mabwana,

            Habari za Asubuhi!

Ndugu Washiriki,

            Napenda kuanza kwa kukushukuru Katibu Mkuu, Ofisi ya Rais, Menejiementi ya Utumishi wa Umma na wenzako kwa kunialika kufungua Mkutano huu wa Mwaka wa Wakuu wa Idara za Utawala na Rasilimaliwatu katika Wizara, Idara zinazojitegemea, Sekretarieti za Mikoa, Wakala za Serikali na Taasisi za Umma.

            Aidha, nachukua fursa hii kutoa shukrani zangu za dhati kwa Watendaji wote wa Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma, kwa maandalizi mazuri ya mkutano huu. Vilevile, natoa shukrani za dhati kwenu viongozi wa Mkoa wa Dodoma kwa kukubali kuwa wenyeji wa Mkutano huu na kujumuika nasi siku ya leo. Hali kadhalika, nawakaribisha washiriki wote walioweza kusafiri kutoka sehemu mbalimbali za nchi yetu kuja kuhudhuria mkutano huu muhimu.

Ndugu Viongozi na Washiriki wa Mkutano,

            Nimeupa mkutano huu umuhimu mkubwa sana, maana hii ni mara yangu ya kwanza kufungua mkutano kama huu tangu niteuliwe kuwa Katibu Mkuu Kiongozi na Mkuu wa Utumishi wa Umma. Mlinialika mwaka jana, lakini nilishindwa kuhudhuria kutokana na majukumu mengine ya Kitaifa. Leo ninafurahi kukutana nanyi mnapojiandaa kujadili masuala mbalimbali ya kiutendaji kwenye Utumishi wa Umma, kubadilishana uzoefu, kujifunza na kufahamiana zaidi.

Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu katika Utumishi wa Umma

Ndugu Washiriki,

             Masuala mnayoyasimamia ninyi ni sehemu muhimu sana ya Utumishi wa Umma, yaani masuala yahusuyo utawala na rasilimaliwatu. Masuala haya yasiposimamiwa vizuri, kwa weledi, haki na uadilifu, na kwa kuzingatia misingi iliyowekwa kwa mujibu wa Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu, Utumishi wa Umma utavurugika na tutashindwa kuwahudumia wananchi ipasavyo.

            Mojawapo ya kazi za msingi za Katibu Mkuu Kiongozi na Mkuu wa Utumishi wa Umma ni kuhakikisha kuwa Utumishi wa Umma una haiba na sifa nzuri machoni pa wananchi. Ninyi mlio katika ukumbi huu ndio wa kunisaidia kutekeleza wajibu huo kwa kuhakikisha masuala ya utawala na rasilimaliwatu yanaendeshwa na kusimamiwa kwa ukamilifu na weledi, na kwa kuzingatia Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu zilizowekwa.

            Ninyi pia ndio washauri wakuu wa Makatibu Wakuu, Makatibu Tawala wa Mikoa na Watendaji Wakuu wa Taasisi za Umma, kwenye masuala ya utawala na rasilimaliwatu. Mkifanya kazi yenu vizuri hakutakuwa na tuhuma au lawama dhidi ya Utumishi wa Umma kwa ujumla, na hasa dhidi ya ofisi zenu. La sivyo, msipofanya kazi yenu vizuri, hamuwezi kukwepa lawama.

            Mkiwa washauri wakuu wa masuala ya utawala na rasilimaliwatu lazima ninyi wenyewe mzifahamu vema Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu zinazohusu utawala na rasilimaliwatu na kisha mzizingatie wakati wote.

             Narudia. Jambo  la kwanza ni ninyi wenyewe kuzielewa vizuri Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu zinazoongoza Utumishi wa Umma. Maana, msipozielewa ninyi, na msipokuwa mfano bora wa kuzisimamia, mtawapotosha sana viongozi wenu wakuu kwenye Wizara, Idara na Taasisi zenu. Na hayo yatakuwa makosa makubwa sana.

Jambo la pili, ni kuhakikisha kuwa Watumishi wa Umma nao wanazielewa Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu hizo. Msiifanye miongozo hii ya kuendesha Utumishi wa Umma kuwa ni siri ya wachache. Watumishi nao wanayo haki ya kuijua miongozo hiyo. Nami naamini kuwa mkiwapa haki hiyo, kazi yenu ya kusimamia miongozo hiyo itakuwa nyepesi zaidi.

            Na hiyo inanipelekea kwenye jambo la tatu muhimu kwenye eneo hili, nalo ni kuwa Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu hazina maana iwapo hazifuatwi, iwapo hazisimamiwi na iwapo zikivunjwa hakuna adhabu stahiki inayotolewa kwa mkosaji. Ieleweke kwamba miongozo hiyo haikuwekwa ili iwe hiari ama kuifuata au kutokuifuata. Miongozo hiyo, kwa maana ya Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu lazima ifuatwe, na wala si jambo la hiari. Na isipofuatwa, lazima hatua zichukuliwe mara moja. There must be consequences!

            Na leo yapo maeneo manne muhimu, miongoni mwa mengine, ambayo ningependa kuyazungumzia, kwa vile yana umuhimu wa pekee katika utawala na rasilimaliwatu kwenye Utumishi wa Umma. Hayo ni ajira, maendeleo ya watumishi, upandishwaji vyeo na hatua za kinidhamu. Maeneo haya yana malalamiko mengi miongoni mwa Watumishi wa Umma, na miongoni mwa jamii kwa ujumla.

Ajira

Ndugu Washiriki,

            Kwa upande wa ajira, Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu zetu zimeweka wazi miongozo ya kufuatwa kwenye kuajiri watu kwenye Utumishi wa Umma. Miongoni mwa miongozo hiyo ni uwazi katika kutangaza nafasi za ajira, na usawa na haki wakati wa usaili na uajiri. Lakini bado malalamiko yanasikika kuwa ati huwezi kuajiriwa kwenye Utumishi wa Umma isipokuwa kama unajulikana au unatoa rushwa, ama ya fedha au ngono.  Jambo hilo linanisononesha sana. Mimi naamini mambo hayo yamepungua sana. Lakini kama yanafanyika, ni kinyume kabisa na Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu za Utumishi wa Umma na lazima tulio katika ukumbi huu tuyapige vita kwa bidii zote, bila kuoneana haya, hadi wananchi waone kuwa kweli hayapo. Tusipuuze hata kidogo malalamiko ya wananchi, bali tujichunguze na tuchunguzane, ili kama mambo hayo bado yapo, kwa pamoja tuazimie kuyakomesha kabisa kwenye Utumishi wa Umma.

            Aidha, ningependa mjue kuwa kuanzia sasa tutaweka mkazo mkubwa sana kwenye sifa ya uzalendo kwenye ajira Serikalini. Hatuwezi kuwa na Watumishi wa Umma ambao hawana uzalendo. Hivyo, pale ambapo waombaji kazi kwenye Utumishi wa Umma wana sifa zote sawa, wale waliopitia Jeshi la Kujenga Taifa watapewa kipaumbele. Lakini, narudia, kipaumbele hicho kitumike pale tu ambapo sifa zingine zote ziko sawa, na si vinginevyo.

Umuhimu wa Mafunzo na Kuendeleza Watumishi

Ndugu Washiriki,

            Eneo la pili linahusu umuhimu wa kuwaendeleza Watumishi wa Umma, na kuwajengea weledi, uzoefu na uwezo. Ndio maana nimefarijika kuona kaulimbiu ya Mkutano huu isemayo, “Mafunzo elekezi na yale ya kuwaendeleza watumishi wa umma ni msingi wa tija, ufanisi na utoaji wa huduma bora kwa umma”. Kauli mbiu hiyo ni sahihi kabisa.

Mafunzo ya kuwaendeleza Watumishi wa Umma huongeza weledi kwenye kazi na hivyo kuwawezesha watumishi kutekeleza kwa ukamilifu majukumu yao. Na lazima yaanze na mafunzo elekezi kwa watumishi wapya ili waelewe majukumu yao mapya, wajibu wao, muundo wa Serikali, taratibu za utendaji bora wa kazi, maadili, nidhamu, uzalendo, uadilifu na ustahimilivu.

Nasikitika sana kuwa tofauti na hali ilivyokuwa wakati mimi naingia kwenye Utumishi wa Umma, siku hizi tumepunguza sana na wakati mwingine hatutoi kabisa mafunzo elekezi kwa waajiriwa wapya. Aidha, mafunzo ya kuwaendeleza watumishi walio kazini nayo yanasuasua kwenye baadhi ya ofisi. Nimesikia pia kuwa kwenye baadhi ya ofisi yamezuka mambo yasiyofaa katika kusomesha Watumishi. Miongoni mwa tuhuma ni hizi zifuatazo:

• Kwanza, kuongezeka kwa tuhuma za matumizi mabaya ya madaraka na mali za                  umma;
• Pili, kuongezeka kwa vitendo vya rushwa ya fedha au ya ngono;
• Tatu, kushuka kwa maadili miongoni mwa baadhi ya Watumishi wa Umma;
• Nne, kutekeleza kazi bila kuzingatia Sheria, Kanuni na Taratibu; na
• Tano, kukosekana uzalendo na uadilifu kwa baadhi ya Watumishi wa Umma.

Ndugu Washiriki,

Najua wapo miongoni mwenu mnaofanya kazi vizuri, kwa uadilifu mkubwa, katika kuendeleza Watumishi wa Umma. Nawapongeza sana. Lakini naomba tushirikiane kuwarekebisha wale miongoni mwetu wanaoendekeza aina ya tuhuma nilizozitaja hapa, ambao kwa vitendo vyao wanaharibu sifa nzuri ya Utumishi wa Umma.

Hivyo basi, pamoja na mambo mengine, ningependa Mkutano huu utafakari, ufanye tathmini na kutoa mapendekezo ya namna bora ya kurejesha utoaji mafunzo elekezi kwa Watumishi wapya wa Umma na mafunzo ya kujiendeleza kwa walio kazini.

Ninazo taarifa kuwa kwa upande wake Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma, wameanza kufanya uchambuzi wa mtaala wa mafunzo elekezi kwa kuangalia namna bora ya kuendesha mafunzo hayo, muda wa mafunzo, sifa za wakufunzi na taasisi zitakazoendesha mafunzo hayo ili kuwa na mfumo mzuri zaidi wa mafunzo yenyewe.

Napongeza jitihada hizo na ningependa kazi hiyo isiishie tu katika kuwasilisha taarifa bali kuhakikisha mapendekezo yatakayotolewa yanafanyiwa kazi kwa ukamilifu na utekelezaji uanze mapema iwezekanavyo.

Matumizi ya TEHAMA

Ndugu Washiriki,

Kama mjuavyo, tuko katika karne ya matumizi ya TEHAMA, na lazima sasa dhana ya Serikali Mtandao itekelezwe kwa vitendo kama nyenzo muhimu katika kuleta ufanisi, uwazi na uwajibikaji kwenye utendaji kazi na utoaji wa huduma mbalimbali kwa wananchi. Matumizi ya TEHAMA hayakwepeki katika Karne ya 21. Ukichelewa kutumia TEHAMA unajichelewesha tu, maana dunia haitarudi nyuma kwenye jambo hili.

Ndiyo maana, Serikali imechukua hatua mbalimbali za kubuni na kuweka mifumo na miundombinu ya Serikali Mtandao ili kurahisisha utendaji kazi na utoaji wa huduma kwa Umma na kwenda na wakati.

Mojawapo ya mifumo ambayo tayari imewekwa ni pamoja na Mfumo wa Taarifa za Kiutumishi na Mishahara (Human Capital Management Information System-HCMIS), Mfumo wa Fedha (IFMS); Tovuti Kuu ya Serikali; Mfumo wa Serikali wa Barua Pepe; Tovuti mbalimbali za Taasisi, pamoja na mfumo wa kuendesha mikutano kwa njia ya mtandao (Video Conference); miongoni mwa mifumo mingine.

Mifumo ya Kimenejimenti

Ndugu Washiriki,

Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma, kupitia Programu ya Mabadiliko ya Utendaji Kazi Serikalini, imeweka mifumo mbalimbali ya kimenejimenti katika Taasisi za Serikali. Mifumo hii ni pamoja na Mpango Mkakati; Mikataba ya Huduma kwa Mteja; Mfumo wa Wazi wa Upimaji Utendaji Kazi, Mfumo wa kushughulikia malalamiko na Mfumo wa Ufuatiliaji na Tathmini.

Aidha, nimejulishwa kuwa kuanzia Julai mwaka huu, Mfumo wa kupima Utendaji Kazi Kitaasisi (Performance Contracting) nao utaanza kutumika.

Matarajio ni kwamba matumizi sahihi ya mifumo hii yatasaidia kuongeza uwajibikaji kwa Watumishi wa Umma na hatimaye kuboresha utoaji wa huduma kwa wananchi. Hivyo, sikufurahishwa na taarifa niliyopewa kuwa tathmni ya kiwango cha matumizi ya mifumo hii iliyofanyika hivi karibuni katika Taasisi 18 imeonesha kuwa kiwango cha matumizi ya mifumo hii ni asilimia 78 tu. Hivyo, bado jitihada zaidi zinahitajika ili kiwango cha matumizi ya mifumo kifikie asilimia 100 kama ilivyokusudiwa.

Mifumo hii, pamoja na ile inayoendelea kuwekwa, kama ikitumika ipasavyo kulingana na miongozo na mafunzo yaliyokwishatolewa na yanayoendelea kutolewa, itaongeza ufanisi, uwazi na uwajibikaji, kupunguza gharama za uendeshaji na hatimaye kuchangia katika kukuza uchumi na kuondoa umaskini. Muhimu sana kwangu ni kuwa mifumo hii itaimarisha utawala bora na kupiga vita rushwa. Mifumo hii inagharimu Serikali fedha nyingi sana. Hivyo, lazima itumike ipasavyo na tutambue kuwa, kuweka mifumo pekee hakutoshi bila mafunzo ya mara kwa mara kwa Watumishi wa Umma juu ya namna ya kuitunza na kuitumia kwa malengo yaliyokusudiwa.

Upandishaji Vyeo

Ndugu Washiriki,

            Eneo lingine muhimu mnalolisimamia ni la upandishaji vyeo. Eneo hili linao uhusiano wa karibu na lile lililopita la kuwaendeleza Watumishi wa Umma. Hakuna faida kwa Taifa kuwapandisha vyeo watu ambao hawajajengewa uwezo na weledi wa kutosha.

            Wakati sasa umefika wa kutafakari upya msingi ya kuwapandisha watumishi vyeo, ili uendane sambamba na msingi wa kuwaendeleza watumishi na kunoa weledi wao. Mawazo yangu ya awali, ambayo ningependa myatafakari, ni kuwa tuwe na aina tatu za mafunzo ya msingi ambayo yataunganishwa na upandishwaji vyeo:

• Mafunzo ya kwanza ni mafunzo elekezi kwa Watumishi wapya wa Umma;

• Mafunzo ya pili yafanyike kabla mtumishi hajaingia kwenye ngazi za uandamizi kwenye Utumishi wa Umma. Kwa maneno mengine, mtumishi asipandishwe cheo kuwa Afisa Mwandamizi kama hajafanya mafunzo yoyote tangu aajiriwe.

• Mafunzo ya tatu yafanyike kabla mtumishi hajaingia kwenye ngazi ya ukuu kwenye Utumishi wa Umma. Kwa maneno mengine, Afisa Mwandamizi asipandishwe cheo kuwa Afisa Mkuu mpaka awe amepata mafunzo mengine.

Utaratibu huu, ambao unatumika kwenye nchi nyingi duniani, una faida nyingi ikiwemo kutoa hamasa kwa Watumishi wa Umma kujiendeleza, na kuhakikisha kuwa wakataokuja kushika nafasi za juu kwenye Utumishi wa Umma wameandaliwa vizuri kwa uwezo, weledi, uadilifu na uzalendo.

Najua kwa kuanzia hatuwezi kuutekeleza utaratibu huu nchi nzima, lakini ni muhimu tuanze ili Watumishi wajue kuwa kujiendeleza kimasomo na kwenye taaluma zao ni sifa mojawapo ya ziada ya kupandishwa cheo.

Sifa nyingine muhimu ya kupandishwa cheo lazima iwe rekodi nzuri ya uadilifu, uwezo, uzalendo na utendaji kazi. Muda ambao mtumishi amekaa kwenye ngazi moja ni sifa muhimu katika kumpandisha cheo, lakini haiwezi kuwa ndiyo sifa pekee. Lazima pia mtumishi aoneshe, na aonekane, kuwa amemudu vema majukumu yake kwenye ngazi aliyoko na ana mwelekeo wa kumudu majukumu ya ngazi anayofikiriwa kupandishwa. Ninyi nyote bila shaka mnaijua vema ‘Peter Principle’ isemayo “In a hierarchy, every employee tends to rise to his (or her) level of incompetence”.

Lazima tuwe na mfumo unaotuwezesha kuwatambua wenye vipaji vya uongozi, kuwaendeleza na kuwapandisha cheo kwa kujua watamudu madaraka zaidi. Lakini pia tuwe na mfumo wa kubaini wale ambao kwa uhakika wamefikia kiwango chao cha ‘incompetence’ na hakuna faida kwa Taifa kuendelea kuwapandisha cheo. Jambo hili likifanywa vizuri litasaidia kuweka mfumo bora wa kurithishana madaraka.

OPRAS

Ndugu Washiriki,

Mojawapo ya malengo ya Serikali katika kuanzisha, kwa mujibu wa sheria, utaratibu mpya wa kutathmini utendaji wa kazi wa mtumishi kwa uwazi (OPRAS) ni kusaidia kubaini utendaji na uwezo  wao, na pia kujua udhaifu wao, kuwasaidia na kuwaendeleza. Utaratibu huu, kama nilivyosema, upo kwa mujibu wa sheria, na hivyo si jambo la hiari. Lazima mlisimamie vizuri ili lifanyike kwa ukamilifu na kwa haki.

Katika kuhakikisha kwamba mifumo hii inatumika ipasavyo, mwaka 2012 nilitoa maelekezo kwa Katibu Mkuu - Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma, kwamba kwa kushirikiana na Katibu wa Tume ya Utumishi wa Umma wafanye zoezi la ukaguzi na ufuatiliaji wa matumizi ya OPRAS  katika Utumishi wa Umma. Zoezi hilo lilifanyika ndani ya mwaka wa fedha 2012/13 katika Taasisi za Umma 110 zilizojumuisha Wizara 12, Idara Zinazojitegemea 5, Wakala za Serikali 17, Sekretarieti za Mikoa 11 na Mamlaka za Serikali za Mitaa 65.

            Matokeo ya zoezi hilo yalibainisha kuwa katika Taasisi 110 zilizokaguliwa ni Taasisi 29 tu, sawa na asilimia 26.36, zilizotekeleza OPRAS kwa ukamilifu. Taasisi 68, sawa na asilimia 59.36, zilitekeleza kwa kiwango cha chini, na taasisi 13, sawa na asilimia 14.3, zilikuwa hazijaanza kabisa.

Napenda nitumie nafasi hii kuwaagiza Viongozi na Watendaji Wakuu kubadili mtazamo wao kuhusu umuhimu wa OPRAS, kuwaelimisha watumishi na kuwapangia malengo yakinifu yanayopimika. Aidha, ninakuagizeni ninyi washiriki wa Mkutano huu, ambao ndio hasa wasimamizi na waratibu wa OPRAS katika taasisi zenu, kutumia fursa ya mkutano huu kujielimisha zaidi na kutoa mapendekezo ya namna ya kuboresha mfumo huu ili kujenga Utumishi wa Umma wenye tija na ufanisi.

Nidhamu

Ndugu Washiriki,

            Nikiwa Mkuu wa Utumishi wa Umma ninao wajibu wa kuwalinda Watumishi wote wa Umma ili watendewe haki, wasionewe wala kubaguliwa kwa sababu yoyote ile. Lakini pia mimi ninayo mamlaka ya nidhamu kwa Watumishi wote wa Umma. Wa kunisaidia kutekeleza majukumu yote hayo mawili ni ninyi, na ningependa mhakikishe upo mfumo na utaratibu mzuri kwenye ofisi zenu wa kuhakikisha Watumishi wa Umma wote wanatendewa haki, hawaonewi wala kubaguliwa. Lakini pia mhakikishe kuwa upo mfumo na utaratibu mzuri kwenye ofisi zenu wa kuwabaini wote wanaostahili kuchukuliwa hatua za nidhamu, na kwamba hatua hizo zinachukuliwa kwa mujibu wa Sheria, Kanuni na Taratibu.

            Wapo watumishi wengi wanaohamishwa vituo kwa vile ati zipo tuhuma juu yao, ziwe ni tuhuma ya kimaadili au za uzembe au kutotimiza wajibu. Mimi naamini kuwa mtumishi anapaswa kuchukuliwa hatua za kinidhamu pale pale alipo. Kumhamisha bila kumchukulia hatua ni kukwepa wajibu, na kwa kweli ni kutomtendea haki kwa kumnyima fursa ya kujitetea dhidi ya tuhuma zinazoelekezwa kwake.

Ni kweli yapo mazingira ambapo kumhamisha mtumishi ndilo suluhisho la tatizo, lakini si kila mara. La muhimu ni kwamba uhamisho usitumike kukwepa wajibu wa kuchukua hatua za nidhamu pale kosa lilipotendeka.

Nahisi umezuka woga fulani katika kuchukua hatua za kinidhamu. Ninachosema ni kuwa ukiogopa kuchukua hatua za kinidhamu pale unaporidhika kuwa hatua hizo zinastahili, basi uongozi umekushinda. Na matokeo yake, wakiwepo viongozi wengi waoga namna hiyo, uzembe unaenea kwenye Utumishi wa Umma na sifa yetu mbele ya wananchi inaharibika kwetu sote. Tuache woga, lakini tutende haki!

            Lipo pia tatizo la kuchukua hatua za kinidhamu bila kuzingatia kwa ukamilifu Sheria, Kanuni na Taratibu. Nimeona rufaa kadhaa za Watumishi wa Umma ambao wamechukuliwa hatua za nidhamu na wakakata rufaa kwenye Tume ya Utumishi wa Umma, na baadaye kwa Rais iwapo hawakuridhika na uamuzi wa Tume.

            Inasikitisha sana pale mtumishi ambaye upo ushahidi wa kutosha wa kutenda kosa, lakini inabidi arejeshwe kazini kwa vile tu mamlaka yake ya nidhamu haikuzingatia Sheria, Kanuni na Taratibu. Isitoshe, pale ambapo Tume inakubali rufaa ya mtumishi na kuagiza kuwa hatua za kinidhamu zianze upya, wanakasirika na wengine, hasa kwenye Halmashauri, kukataa. Kufanya hivyo ni kumsaidia tu mhalifu maana akienda mahakamani atashinda na itabidi tumlipe. Tusifanye makosa hayo. Tusiwe wakaidi pale tunapoelekezwa na Tume ya Utumishi wa Umma kurudia mchakato wa hatua za kinidhamu, bali tutumie fursa hiyo kujielimisha zaidi ili tusirudie makosa wakati mwingine.

Ajira za Wastaafu

Ndugu Washiriki,

Serikali imekuwa ikiajiri kwa masharti ya mkataba watumishi waliokwishastaafu kazi kwa lazima kwa madhumuni ya kujaza nafasi wazi kwa kada zenye wataalam wachache kama vile madaktari, wafamasia, walimu, wahandisi na kadhalika.

Hata hivyo, baadhi ya waajiri wamekuwa wakiwasilisha kwangu maombi ya ajira za mikataba hata kwa nafasi ambazo zinaweza kujazwa kwa kupandishwa vyeo maafisa waliopo au kwa kuajiri watumishi wapya. Hii inatokana na baadhi ya waajiri kutokuwa na Mpango wa Kurithishana Madaraka (Succession Planning) ambao ungetumika kuwaandaa watumishi mapema kwa kuwapa mafunzo ya kuwaongezea weledi na kuwawezesha kupata sifa za kujaza nafasi zinazoachwa wazi na wastaafu.

Nitaendelea kukataa maombi ya kuwaajiri kwa mkataba watumishi ambao sio adimu kwenye soko la ajira. Aidha, ninawaagiza waajiri wote kuandaa na kutekeleza ipasavyo mipango wa kurithishana madaraka ili wakati wote wawepo watumishi wenye sifa za kujaza nafasi zinazoachwa wazi na watumishi wanaostaafu kwa lazima.

Kuacha kazi na kuomba kuajiriwa tena

Ndugu Washiriki,

Katika kipindi cha hivi karibuni kumekuwepo na ongezeko la watumishi kuacha kazi kwa mwajiri mmoja, na kuomba kazi kwa mwajiri mwingine ndani ya Utumishi wa Umma bila kujua kuwa mwajiri bado ni Serikali hiyo hiyo. Mathalani, katika mwaka 2013 na 2014 wapo zaidi ya watumishi 353 “wapya” ambao Mfumo wa Taarifa za Kiutumishi na Mishahara (HCMIS) ulibainisha kuwa walikwishawahi kuajiriwa Serikalini na sasa wanaomba kuajiriwa kwa mara ya pili. Hali hiyo imesababishwa na watumishi husika ama kutojua utaratibu au kwa kushauriwa vibaya na waajiri.

Kuanzia sasa, watumishi wanapotaka kuomba kazi kwa mwajiri mwingine watakiwe kufuata utaratibu uliowekwa badala ya kuchukua uamuzi wa kuacha kazi.

Uhamisho

Ndugu Washiriki,

Sheria ya Utumishi wa Umma imempa mamlaka Katibu Mkuu, Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma, kufanya uhamisho katika Utumishi wa Umma. Hata hivyo, imeanza kujengeka tabia ya baadhi ya waajiri kukataa kuwapokea watumishi wanaohamishiwa katika taasisi zao au kutowaruhusu watumishi walionao kuhama kwa visingizio mbalimbali. Hali hii ikiachwa kuendelea itaathiri sana utendaji na ufanisi wa kazi. Ninawaelekeza ninyi washiriki wa Mkutano huu kuwashauri ipasavyo Watendaji Wakuu wenye tabia hii waiache mara moja na watekeleze maamuzi yanayotolewa na mamlaka husika.

Utunzaji wa Kumbukumbu na Nyaraka

Ndugu Washiriki,

Kumbukumbu na nyaraka ni nyenzo muhimu sana katika utendaji wa kazi wa Serikali nzima na wa Taasisi yoyote katika kufikia malengo yaliyokusudiwa. Kwa mfano, kumbukumbu zinasaidia katika:

• Kupanga mipango ya maendeleo;
• Kupima uwajibikaji;
• Kutoa maamuzi sahihi kwa wakati;
• Kugawa na kusimamia rasilimali;
• Kudhibiti matumizi ya fedha;
• Kusimamia utawala wa sheria na uwajibikaji;
• Kuendeleza ushirikiano kati ya nchi na nchi katika sekta mbalimbali; na
• Kushughulikia maslahi ya watumishi wakiwa kazini na wanapostaafu katika Utumishi wa Umma, miongoni mwa faida nyingine.

Ili Serikali iweze kufikia malengo yaliyotajwa hapa juu na kuwawezesha wananchi kujua mwenendo wa Serikali yao, lazima kuwe na kumbukumbu zinazotunzwa vizuri na kupatikana kwa urahisi. Kukosekana kwa taarifa sahihi na kwa wakati kunawafanya watendaji wa Serikali kushindwa kutekeleza majukumu yao ipasavyo na kusababisha ucheleweshaji wa maamuzi au kutolewa kwa maamuzi yasiyo sahihi na yasiyokidhi matarajio ya wananchi. Sote tunatakiwa, na ni wajibu wetu, kuzingatia taratibu za utunzaji bora na matumizi ya kumbukumbu na nyaraka za Serikali katika Ofisi zote za Umma.

Vilevile ninyi washiriki wa Mkutano huu mnao wajibu kuhakikisha kuwa siri za Serikali zinabaki kuwa siri na hazivuji, na pale zinapovuja hatua stahiki zinachukuliwa mara moja ili iwe fundisho kwa wengine.

Hitimisho

Ndugu Washiriki,

Mwisho, lakini sio kwa umuhimu wake, napenda kuwapongeza wote miongoni mwenu mnaotekeleza majukumu yenu kwa haki, uadilifu na weledi mkubwa. Napenda tu kuwakumbusha tena umuhimu wa kuzingatia Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu za Utumishi wa Umma.

Aidha, ninaiagiza Tume ya Utumishi wa Umma iendelee kutekeleza majukumu yake kwa ukamilifu kwa kufanya kaguzi za mara kwa mara na kunipatia taarifa za utendaji kazi ipasavyo ili kuniwezesha kuchukua hatua zinazostahili. Kama vile Mdhibiti na Mkaguzi Mkuu wa Hesabu za Serikali anavyokagua matumizi ya fedha za umma, Tume Utumishi wa Umma nayo lazima ikague utekelezaji wa masuala ya utawala na rasilimaliwatu.

Mwisho kabisa, napenda muelewe uzito na unyeti wa mamlaka yenu katika Utumishi wa Umma na Taifa kwa ujumla. Fanyeni kazi kwa kuzingatia Sera, Sheria, Kanuni na Taratibu za Utumishi wa Umma, bila kuzipinda wala kuzivunja. Watendeeni haki watumishi wote, na mjali maslahi yao na kuwaendeleza. Mkifanya hivyo heshima ya Utumishi wa Umma mbele ya jamii itaimarika kwa faida yetu sote.

Baada ya kusema hayo, sasa napenda kutamka kwamba mkutano huu umefunguliwa rasmi na ninakutakieni majadiliano mazuri na yenye tija.

AHSANTENI KWA KUNISIKILIZA

Mheshimiwa Waziri Mkuu;

Mheshimiwa Makamu wa Pili wa Rais, Zanzibar;

Mheshimiwa Spika wa Baraza la Wawakilishi;

Mheshimiwa Jaji Mkuu wa Zanzibar;

Mheshimiwa Waziri wa Fedha na Mawaziri Waliopo;

Mkuu wa Mkoa wa Dar es Salaam;

Waheshimiwa Mabalozi;

Waheshimiwa Wabunge na Wajumbe wa Baraza la Wawakilishi;

Katibu Mkuu Kiongozi na Makatibu Wakuu;

Viongozi wa Serikali wa Ngazi Mbalimbali;

Kamishna wa Sensa ya Watu na Makazi;

Mkurugenzi Mkuu wa Ofisi ya Taifa ya Takwimu;

Mtakwimu Mkuu wa Zanzibar;

Viongozi wa Vyama vya Siasa;

Viongozi wa Madhehebu ya Dini;

Wageni Waalikwa;           

Mabibi na Mabwana;

Shukrani na Pongezi

Ndugu Wananchi;

Awali ya yote, naomba tuanze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu mwingi wa rehema kwa kutujalia uzima na kutuwezesha kukutana hapa siku ya leo.  Napenda pia kuwashukuru waandaaji wa hafla hii kwa kunipa heshima kubwa ya kuzindua  Chapisho la Tatu la Taarifa za Msingi za Kidemografia, Kijamii na Kiuchumi Linalotokana na Sensa ya Watu na Makazi ya Mwaka 2012.  

Nakushukuru sana Mheshimiwa Waziri Mkuu kwa maelezo yako mazuri ya awali kuhusu Chapisho hili. Nakupongeza wewe, pamoja na Makamu wa Pili wa Rais wa Zanzibar kwa uongozi wenu mzuri wa zoezi la Sensa. Chapisho tunalozindua leo ni matunda ya kazi nzuri mliyoifanya ya kuziongoza Idara za Takwimu za Serikali zetu mbili ambazo ndizo zilizosimamia na kuendesha zoezi lenyewe la sense ya watu na makazi. 

Sensa inaendeshwa kwa mujibu wa kifungu cha 14 cha Sheria ya Takwimu (the Statistic Act) sura ya 351.   Katika kipindi chote cha miaka 50 ya Muungano wetu tumefanya Sensa mara tano, mwaka 1967, 1978, 1988, 2002 na 2012. 

Umuhimu wa Chapisho la Tatu

Ndugu Wananchi;

Sensa ni zoezi pana sana.  Sensa ni zaidi ya kuhesabu watu.  Sensa hujumuisha pia kukusanya na kufanya uchambuzi wa taarifa kuhusu masuala mbalimbali ya kiuchumi na kijamii.  Taarifa hizo husaidia Serikali katika utungaji wa sera na kutengeneza mipango na mikakati ya maendeleo nchini.  Tangu kufanyika kwa Sensa ya Watu na Makazi ya Mwaka 2012, Idara Kuu ya Takwimu ya Taifa na Idara ya Takwimu Zanzibar ambazo ndizo zilizohusika na zoezi hili zimeendelea kutoa matokeo kulingana na kalenda ya utoaji wa matokeo ya Sensa. Matokeo ya mwanzo nilitolewa tarehe 31 Desemba, mwaka 2012 kwenye viwanja vya Mnazi Mmoja. Siku ile nilitangaza jumla ya idadi ya watu nchini Tanzania. Chapisho la pili lilihusu mgawanyo wa watu kwa umri na jinsi ambalo lilitolewa tarehe 25 Septemba, 2013.

Chapisho la Tatu ninalolizindua leo linatoa taarifa za msingi za kidemografia (mnyumbuliko wa idadi ya watu), kijamii na kiuchumi zinazotokana na Sensa ya Watu na Makazi ya mwaka 2012. Taarifa za Chapisho la Tatu zina umuhimu wa aina yake.  Zinaonesha Tanzania imepiga hatua kiasi gani katika maendeleo ya kiuchumi na kijamii.  Aidha, upatikanaji  wa taarifa katika kipindi hiki utaviwezesha vizazi vijavyo kuifahamu Tanzania ilivyokuwa mwaka 2012.

Muhtasari wa Matokeo ya Chapisho la Tatu

Ndugu Wananchi;

Sensa ya Mwaka 2012 imefanyika katikati ya utekelezaji wa Mpango wa Taifa wa Miaka 5 (2011-2016). Mpango huu tunaoendelea kuutekeleza una lengo la kutufikisha kwenye Dira ya Taifa ya Maendeleo ya mwaka 2025 na ile ya Zanzibar ya mwaka 2020 ambapo tunatarajia kuwa nchi yetu itakuwa imefikia uchumi wa kati. Kwa utaratibu huu wa kufanya Sensa kila baada ya miaka 10, ina maana kuwa Sensa inayofuata itafanyika mwaka 2022 ikiwa ni miaka michache kabla ya kufikia Dira ya Taifa. Hivyo, matokeo haya ni msingi wa kupima mwelekeo wetu kiuchumi na kijamii kufikia lengo letu la kuwa uchumi wa kati ifikapo 2020 kwa upande wa Zanzibar na 2025 nchi nzima.

Chapisho hili lina takwimu nyingi sana kuhusu nyanja mbalimbali za maisha ya Watanzania. Takwimu hizi zinatupa fursa ya kujua maeneo tunayofanya vizuri na yale tunayohitajika kuyaimarisha. Vilevile, zinatuonyesha yale maeneo ambayo tulidhani tunafanya vizuri lakini kumbe siyo, hivyo basi tunatakiwa kuyawekea mkakati maalum. Hali kadhalika, taarifa zinatuamsha kuona yale  maeneo mapya ambayo hatukuwahi kuyafikiria lakini sasa tunapaswa kuyaangalia kwa karibu.

Kwa ujumla, kulingana na takwimu za Sensa ya 2012, idadi ya watu Tanzania iliongezeka kutoka watu milioni 34.4 mwaka 2002 hadi watu milioni 44.9 mwaka 2012. Hii ni sawa na kasi ya ongezeko la asilimia 2.7 kwa mwaka. Kwa kasi hii ya ongezeko la watu, Tanzania Bara inatarajiwa kuwa  na watu milioni 63.3 mwaka 2025 ambao ndiyo mwaka wa mwisho wa utekelezaji wa Dira ya Maendeleo 2025 kwa Tanzania Bara. Aidha, Zanzibar inatarajiwa kuwa na watu milioni 1.8 ifikapo mwaka 2020 ambao ndiyo mwaka wa mwisho wa utekelezaji wa Dira ya Maendeleo ya Zanzibar. Kwa kasi hii ya ongezeko la idadi ya watu Tanzania inatarajiwa kuwa na watu milioni 125 mwaka 2050.

Ndugu Wananchi;

Ili kufikia dira zetu za maendeleo, yaani ya mwaka 2020 kwa Zanzibar na ya mwaka 2025 kwa nchi nzima ambapo tutakuwa na idadi ya watu takribani milioni 65.1, inatupasa kujitazama tulipotoka na tulipo leo. Kwa mujibu wa Chapisho hili la Tatu, tumepiga hatua kubwa na nzuri katika maeneo mengi, na hivyo kuashiria kuwa tuko katika mstari sahihi kuelekea Tanzania tunayoitamani. Baadhi ya takwimu hizi kwa ufupi ni zifuatazo:

1.                                   i.            Zaidi ya asilimia 90 ya watu wote Tanzania walizaliwa baada ya Muungano wa mwaka 1964. Tafsiri yake ni kwamba idadi kubwa ya Watanzania ni vijana ambao wamezaliwa, kukua na kufaidika na  matunda ya Muungano.  Hiki ni kiashiria kikubwa kuwa tumeweza kujenga utaifa mpya, yaani utanzania katika miaka 50 ya Muungano wetu.
2.                                 ii.            Hii ni Sensa ya tano tangu Muungano wetu mwaka 1964.  Sensa ya kwanza ilikuwa mwaka 1967, ya pili mwaka 1978, ya tatu mwaka 1988, ya nne mwaka 2002 na ya tano 2012.  Takwimu za Sensa za kati ya mwaka 1967 na mwaka 2012 zinaonesha kuwa idadi ya watu wa Tanzania ambao wanaishi mijini imeongezeka kutoka asilimia 6  mwaka 1967 hadi asilimia 30 mwaka 2012.  Ukuaji huu wa miji ni kiashiria muhimu kuwa safari yetu ya kuelekea uchumi wa katini ya uhakika.  Hatuna budi sasa, sera na mikakati yetu kuielekeza katika kuhakikisha miji yetu inao uwezo wa kuhimili ongezeko hili la watu kwa maana ya utoaji wa huduma za kijamii na ajira.
3.                              iii.            Katika kipindi cha miaka 50 wastani wa umri wa kuishi kwa mtoto wa Kitanzania anayezaliwa umeongezeka kutoka miaka 41 mwaka 1967 hadi kufikia miaka 61 mwaka 2012.   Maana yake ni kuwa, huduma za afya zimeimarika, watu sasa wanaishi kwa muda mrefu zaidi kuliko ilivyokuwa awali.  Hata hivyo, bado hatujafikia viwango vya wenzetu wa Asia na Ulaya ambao wastani wao ni miaka 70 na kuendelea.
4.                              iv.              Vifo vya watoto wachanga vimepungua kutoka vifo 115 kati ya kila watoto 1,000 wanaozaliwa hai mwaka 1988 hadi kufikia vifo 45 mwaka 2012.  Na, mwaka 2013 tumefikia 21.  Vifo vya watoto chini ya miaka 5 vimepungua kutoka 231 mwaka 1988 hadi 68 mwaka 2012 na 2013 tumefikia vifo 54 kwa 1,000.  Pia, idadi ya vifo vitokanavyo na uzazi imepungua kutoka vifo 578 kwa kila akina mama 100,000 wanaojifungua mwaka 2004/2005 hadi 454 mwaka  2010 na kwa mujibu wa takwimu za Sensa, vifo  hivi vimeendelea kupungua hadi 432 mwaka 2012. Hii ni hatua kubwa kuelekea lengo la Milenia ya Mwaka 2015 ya vifo 193.
5.                                 v.            Asilimia ya kaya zinazopata maji safi ya kunywa imefikia asilimia 57 mwaka 2012.  Vile vile, kaya zinazotumia umeme kama nishati ya kuangazia zimeongezeka kutoka asilimia 10 mwaka 2002 hadi  asilimia 21 mwaka 2012.
6.                              vi.            Kwa upande wa sekta ya elimu, asilimia ya watu wenye umri wa miaka 10 na zaidi wanaojua kusoma na kuandika kwa Tanzania Bara imeongezeka kutoka asilimia 31 mwaka 1967 hadi kufikia asilimia 78 mwaka 2012. Kwa Zanzibar kiwango hiki kimeongezeka kutoka asilimia 39 mwaka 1967 hadi asilimia 86 mwaka 2012.
7.                            vii.            Takwimu zinazoonesha kwamba umaskini wa kipato umepungua kutoka asilimia 33.6 mwaka 2007 hadi asilimia 28.2 mwaka 2012.
8.                         viii.            Takwimu zinaonesha kwamba makazi ya wananchi wote wa Tanzania yaliyojengwa kwa vifaa vya kisasa (zege, mawe, saruji na vyuma) yameongezeka.  Familia zinazoishi kwenye nyumba za bati zimeongezeka kutoka asilimia 46 mwaka 2002 hadi asilimia 65 mwaka 2012.
9.                               ix.            Vilevile, umiliki wa simu za kiganjani umeongezeka sana.  Mwaka 2012 wastani ulikuwa ni asilimia 64 ikilinganishwa na asilimia 10 mwaka 2005.  Kuongezeka kwa simu ni kiashiria cha kuongezeka kwa biashara, idadi ya watu wanaotumia huduma za kifedha kwa njia ya simu na urahisi wa mawasiliano ambao unawezesha usambazaji wa taarifa za kijamii na kibiashara katika maeneo mengi hivi sasa. 

Mazingatio Yatokanayo na Chapisho la Tatu la Sensa

Ndugu Wananchi;

Ufupi au urefu wa safari unaweza kuujua tu iwapo unafahamu unapotoka, ulipo na unapokwenda.  Taarifa ambazo zimewasilishwa na Ofisi ya Taifa ya Takwimu zinaonesha kuwa tumepata mafanikio ya kuridhisha katika maeneo mengi, na kuwa tumekuwa tunasonga mbele mwaka hadi mwaka na siyo kurudi nyuma.  Kwa hiyo matokeo haya yanapaswa  kuwaongoza Viongozi na Watendaji wa ngazi zote katika Serikali Kuu na Serikali za Mitaa kujua maeneo ambayo kasi ya utekelezaji wa programu za maendeleo kwa wananchi ilikuwa ndogo, na hivyo kustahili kupewa msukumo mpya katika utekelezaji wake.

Ndugu Wananchi;

Nimefarijika kusikia kuwa taarifa za Sensa zinaonesha hatua kubwa tuliyopiga katika kuleta usawa wa kijinsia kati ya wanaume na wanawake. Ingawa viashiria vingi bado vinaonekana bora zaidi kwa wanaume kuliko wanawake, lakini pengo kati yao limepungua ukilinganisha na miaka ya nyuma. Kwa mfano, asilimia ya wanaume wenye umri wa miaka 10 na zaidi wanaojua kusoma na kuandika ilikuwa asilimia 45 kwa Tanzania Bara na asilimia 55 kwa  Zanzibar mwaka 1967. Kwa upande wa wanawake ilikuwa asilimia 19 na asilimia 23 kwa Tanzania Bara na Zanzibar mwaka 1967. Taarifa za Sensa ya Mwaka 2012 zinaonesha kuwa pengo hili limepungua sana. Wanaume wenye umri wa miaka 10 na zaidi wanaojua kusoma na kuandika kwa mwaka 2012 ni asilimia 82 ya wanaume wote kwa Bara ukilinganisha na asilimia 75 kwa wanawake. Kwa upande wa Zanzibar, idadi ya wanaume wanaojua kusoma na kuandika ni asilimia 89 ya wanaume wote kulinganisha na asilimia 83 ya wanawake.

Hatuwezi kupata maendeleo makubwa na endelevu bila kuhakikisha usawa wa kijinsia.  Wanawake ni asilimia 51 ya Watanzania wote, hivyo, hatuna namna yoyote tunayoweza kulipuuza kundi hili kubwa, ambalo ni zaidi ya nusu ya idadi ya watu wote katika shughuli za maendeleo.  Ndiyo maana, tumeelekeza juhudi kubwa kurekebisha kasoro hii ya kihistoria na kimfumo kwa kuwapa wanawake fursa ili nao washiriki sawia katika shughuli za maendeleo katika ngazi ya familia, jamii na hata taifa.  Ni vyema ikaeleweka kuwa hatuwapendelei wanawake bali tunawapatia kile wanachostahili kupata kama raia na kama wanadamu.  Stahili ambazo wamekuwa wakizikosa kwa miaka mingi.

Serikali itaendelea kuimarisha juhudi za utekelezaji wa Sera ambazo zinalenga kuhakikisha kuwa pengo hili linazibika ili Watanzania wote wafaidike na rasilimali za Taifa bila ya kujali jinsia zao.

Maelekezo kwa Tume ya Taifa ya Takwimu

Ndugu Wananchi;

Nimesema hapo awali kuwa lengo kubwa la kufanya Sensa ni kutoa takwimu ambazo zitachangia katika jitihada za kuboresha maisha ya Watanzania.  Taarifa za sensa ambazo zitasaidia kuboresha sera za nchi kwa mambo mbalimbali, kupanga na kutathmini programu za maendeleo na uimarishaji wa utoaji wa huduma za jamii.  Lengo hili haliwezi kufikiwa ikiwa taarifa za sensa na nyinginezo kwa ujumla wake hazitawafikia watumiaji wote wanaozihitaji. Ofisi za Takwimu zina jukumu la kutoa takwimu katika mfumo mzuri na lugha rahisi na kuzisambaza na kuhamasisha matumizi yake.

 Pamoja na usambazaji wa taarifa za sensa kwa vitabu na machapisho, tumieni tovuti na njia nyingine za kisasa kusambaza taarifa zenu. Ninafarijika kusikia kwamba tayari mmeanza juhudi hizi, kwani uzinduzi wa Chapisho hili la tatu utaenda sambamba na uzinduzi wa usambazaji wa taarifa kwa njia ya mtandao.

Ofisi za Takwimu zimetimiza wajibu wake wa kutoa takwimu na sasa ni jukumu la Wizara, Idara,Taasisi za Serikali na watumiaji wengine wote kuzifanyia kazi. Natoa agizo kwa viongozi ngazi zote za utawala kutafsiri matokeo haya kwa kuoanisha na utekelezaji wa sera na programu za maendeleo ya kisekta katika maeneo yao. Matokeo haya ya Sensa sasa ndiyo rejea yetu ya takwimu katika mipango yetu ya utekelezaji.  Kile kisingizio cha kukosekana kwa takwimu mpya sasa kimefikia ukomo.  Takwimu ni kitendea kazi, sasa mnazo na mkazifanyie kazi, siyo kuendeleza semina za kujadili matatizo na mapungufu.  Takwimu zimetuonyesha mafanikio tuliyoyapata na mapungufu yaliyopo ambayo mkayatatue na siyo kuyajadili.

Wito kwa Wananchi na Wadau

Ndugu Wananchi;

Napenda pia kutoa wito kwa wananchi na wadau wa maendeleo hasa asasi za kiraia kusoma taarifa hizi na kuzitumia vizuri.  Kumekuwepo na upotoshaji mkubwa sana wenye kubeza mafanikio yaliyopatikana nchini kutokana na jitihada za Serikali na wananchi kwenye kuleta maendeleo.  Taarifa hii inaweka wazi ukweli ulivyo.  Zitumieni.  Kama upotoshaji ulikuwa ni kwa sababu ya kukosekana kwa rejea ya takwimu sahihi, takwimu ndizo hizo kwa kila mmoja wetu kuziona na kuzitumia.  Asiyefanya hivyo ana lake jambo.

Hitimisho

Ndugu Viongozi Wenzangu;

Ndugu Wananchi;

Niruhusuni nirudie tena kuwashukuru washirika wetu wa maendeleo waliotusaidia kufanikisha zoezi la Sensa ya watu na makazi.  Kwa namna ya pekee nawashukuru Shirika la Maendeleo la Japan (JICA), Shirika la Maendeleo la Uingereza (DFID), Taasisi za Umoja wa Mataifa ikiwemo UNFPA, UNDP na UNICEF.  Nawashukuru tena Mheshimiwa Waziri Mkuu, Mheshimiwa Mizengo Pinda na Makamu wa Rais wa Zanzibar, Balozi Ali Seif Idd kwa uongozi wenu mzuri uliowezesha zoezi zima la sensa kufanikiwa.  Pia, nawapongeza viongozi na watendaji wa Idara zetu mbili za Takwimu kwa kazi kubwa na nzuri waliyofanya.  Umakini na umahiri wao ndiyo uliotufikisha hapa.  Nawashukuru na kuwapongeza viongozi wote wa Serikali wa ngazi zote za utawala ambao walishiriki kwa ukamilifu katika maandalizi na hatimaye utekelezaji wa Sensa ya Mwaka 2012. Nitoe pia shukrani kwa viongozi wa vyama vya siasa, madhehebu ya dini na mashirika yasiyo ya Kiserikali kwa ushiriki wenu hasa kwenye hatua ya uhamasishaji wa ushiriki wa umma. Nawashukuru wadau wetu wa maendeleo kwa michango yao muhimu ambayo imesaidia kufanikisha sensa hii. 

 Shukrani za kipekee ziwaendee Wananchi wote ambao walijitokeza kuhesabiwa na kujibu maswali ya sensa kwa ufahamu mkubwa. Kukubali kwao kushiriki ndiko chanzo kilichowezesha kupatikana taarifa tunazozindua leo na nyingine zitakazofuata. Ni dhahiri kuwa Serikali yetu imetimiza kwa ufanisi jukumu la kufanya Sensa ya Watu na Makazi nchini.  Lengo limetimia la kujua hali halisi ya rasilimali watu iliyopo Nchini kama zilivyofanya Awamu zote zilizotangulia.

Ndugu Wananchi;

Baada ya kusema maneno haya ya utangulizi, sasa, kwa heshima na taadhima kubwa, napenda kutamka  kwamba Chapisho la Taarifa za Msingi za Kidemografia, Kijamii na Kiuchumi linalotokana na Sensa ya Watu na Makazi ya Mwaka 2012  Pamoja na Matumizi ya Tovuti katika kupata taarifa mbalimbali za Sensa ya Watu na Makazi limezinduliwa rasmi.

Mungu Ibariki Afrika!

Mungu Ibariki Tanzania!

Asanteni kwa kunisikiliza!

Mhe. Mama Salma Kikwete, Mlezi wa MEWATA;

Mhe. Kebwe Steven Kebwe (Mb.), Naibu Waziri wa Afya na Ustawi wa Jamii;

Mhe Fatma Mwasa, Mkuu wa Mkoa wa Tabora;

Wakuu wa Wilaya – Tabora, Nzega na Urambo;

Wabunge Wote wa Mkoa wa Tabora Mliopo;

Dkt. Serafina Mkuwa, Mwenyekiti wa MEWATA;

Wawakilishi wa Washirika Wetu wa Maendeleo;

Dkt. Joseph Komwihangiro, Mwakilishi wa Marie Stopes;

Madaktari Wote wa MEWATA na Watumishi wa Sekta ya Afya;

Mwakilishi wa Shirika la Marie Stopes na Wawakilishi wa Mashirika Yasiyo ya Kiserikali

Waliopo;

Wageni Waalikwa;

Mabibi na Mabwana;

Niruhusuni nianze kwa kuwashukuru Waziri wa Afya na Ustawi wa Jamii, Dkt.

Seif Rashid (aliyewakilishwa hapa leo na Naibu Waziri Mhe.Dkt. Stephen Kebwe)

na Mwenyekiti wa Chama cha Madakatari Wanawake Tanzania (MEWATA), Dkt.

Sarafina Mkuwa kwa kunialika kuja kuzindua huduma za uchunguzi wa saratani

ya mlango wa kizazi na saratani ya matiti Mkoani Tabora. Nawapongeza nyote

kwa maandalizi mazuri kwani ni ukweli usiopingika kuwa shughuli hii imefana sana.

Aidha, nawashukuru wenyeji wetu wa Mkoa wa Tabora wakiongozwa na Mkuu wa

Mkoa, Mheshimiwa Fatma Mwasa, kwa mapokezi mazuri mliyonipatia mimi, mke

wangu na wageni wenzetu. Sikutegemea kupata mapokezi tofauti na haya hapa

Tabora, kwani upendo wenu kwangu na ukarimu wenu tunaujua na unasifika na

wengi.

Ndugu Wananchi;

Nimekubali kuja kujumuika nanyi katika uzinduzi huu, siku ya leo, ili kuongeza

sauti yangu na uzito kuhusu shughuli hii muhimu na adhimu inayofanywa na

Madaktari Wanawake hapa nchini. Ni ukweli ulio wazi kuwa MEWATA imesaidia

kuokoa maisha ya akinamama wengi nchini ambao, vinginevyo, wangepoteza uhai

Shukrani na Pongezi

Madhumuni ya Ziara

kwa saratani hizi mbili zinazowapata wanawake. Hatuna budi kuvunja ukimya na

kuungana na Madaktari Wanawake kuzungumzia maradhi haya na kuelimishana

ili wananchi, wadau na Serikali kwa umoja wetu au mmoja mmoja, tuchukue hatua

stahiki za kukabiliana na maradhi haya.

Aidha, ni nafasi nzuri ya kutoa pongezi zangu kwa wanachama wa MEWATA

kwa kazi kubwa na nzuri waifanyayo na mafanikio yaliyopatikana. Sijui hali ya

maradhi haya ingekuwaje hapa nchini kama Madaktari Wanawake wasingeamua

kufanya kazi hii njema wanayoifanya. Kwa niaba ya wanawake na wanaume wote

wa Tanzania tafadhali pokeeni pongezi zetu za dhati. Endeleeni kufanya kazi hii

njema na Mwenyezi Mungu atawalipa kwa wema wenu na mioyo yenu ya huruma.

Nawaahidi kuendelea kuwaunga mkono kwa hali na mali na kwa kadri ya uwezo

utakavyoniruhusu.

Nimefurahi sana kwamba ndugu zetu wa MEWATA wameweza kufika hapa

Tabora siku ya leo. Mtakumbuka kuwa nilipokuja kwenye Sherehe za Siku ya

Wanawake Duniani tarehe 8 Machi, 2010, niliahidi kwamba nitawaomba MEWATA

waje kufanya uchunguzi wa saratani za mlango wa kizazi na matiti kwa akinamama.

Hayawi hayawi leo yamekuwa. Nawashukuru sana viongozi na wanachama wa

MEWATA kwa kuja kwenu. Mmenitoa kimasomaso. Wahenga walisema: “Ada ya

Mja kunena, muungwana na vitendo”. Ndugu zangu wa Tabora ahadi imetimia, kazi

kwenu. Jitokezeni kwa wingi kupima muokoe maisha yenu.

 Ndugu Wananchi,

Tanzania inatambulika kuwa ni moja ya nchi zenye kiwango kikubwa cha

maradhi ya saratani ya mlango wa kizazi hapa Afrika ya Mashariki. Inakadiriwa

kuwa takriban wanawake 56 katika kila wanawake 100,000 hupata saratani hii.

Inakadiriwa pia kuwa zaidi ya watu 35,000 wanapata saratani hii kila mwaka na zaidi

ya watu 27,000 hupoteza maisha. Mwaka 2010 peke yake, wanawake wapatao 6,000

waligundulika kuwa na saratani ya mlango wa kizazi na wanawake 4,000 kati yao

walifariki dunia.

Wataalamu wanatuambia kuwa, saratani hii huwapata wanawake wa umri wa

miaka 30 na 50. Aidha, wanawake wanaoishi na virusi vya UKIMWI wako katika

hatari zaidi ya kupata ugonjwa huo kwa asilimia 50. Pamoja na tatizo hili, bado

tunayo changamoto ya saratani ya matiti ambayo ni ya pili kwa kusababisha vifo

vya wanawake wengi nchini. Hivyo basi, hapa nchini wanawake wako kwenye

hatari kubwa ya kufa kwa saratani kuliko wanaume kwa sababu saratani nyinginezo,

hazibagui ukiacha ile ya tezidume inayowapata wanaume pekee.

Hali ya Magonjwa ya Saratani ya Wanawake Nchini

Hatua za Tahadhari za Kuzingatiwa

Bahati nzuri, saratani ya mlango wa kizazi na saratani ya matiti zinaweza kutibika

ikiwa zitagunduliwa mapema. Njia pekee ya kuweza kugundua mapema ni kupima

mara kwa mara. Wataalamu wanashauri kuwa ni vyema wanawake wenye umri

wa kati ya miaka 30 na 50 wakachunguza afya zao walau mara moja katika kila

miaka mitatu. Na, kwa wanawake wanaoishi na virusi vya UKIMWI wanashauriwa

kuchunguzwa walau mara moja kwa mwaka.

Bahati mbaya sana, uzoefu umeonyesha kuwa wanawake wengi hufika

hospitali wakati ambapo ugonjwa umeshapea na kuenea sehemu nyingine za

mwili. Wanakwenda hospitali wakati maradhi yamefikia hatua isiyoweza kutibika

na hivyo kupoteza maisha. Hivyo basi, kupima na kugundulika mapema kwa

saratani ni hatua muhimu sana ya kuepusha vifo vinavyotokana na maradhi hayo.

Bahati nzuri hivi karibuni kumekuwepo na mwamko na mwitikio mzuri wa kujitokeza

kwa wanawake wengi kupima saratani ya matiti. Haya ni matunda ya kazi nzuri

inayofanywa na MEWATA. Juhudi hizi zinapaswa kuendelezwa. Zinastahili

kuungwa mkono.

Ndugu Wananchi;

Serikali imechukua hatua mbalimbali katika kukabiliana na saratani ya mlango wa

kizazi. Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii imeanzisha Programu inayoshughulikia

masuala ya Saratani za Uzazi katika Kitengo cha Afya ya Uzazi na Mtoto mwaka

2008. Kupitia programu hii tuna Mpango Mkakati wa Kukinga na Kudhibiti Saratani

ya Mlango wa Kizazi (2011-2016). Mwongozo wa kutoa huduma umeandaliwa

pamoja na miongozo ya mafunzo kwa watoa huduma na ujumbe wa kuelimisha

jamii kupitia njia mbalimbali. Kupitia programu hii tumeweza kuanzisha vituo zaidi

ya 130 vinavyotoa huduma ya uchunguzi wa Saratani ya Mlango wa Kizazi katika

Mikoa 17 hapa nchini. Ukilinganisha na mwaka 2008 tulipokuwa na vituo vinne tu

vilivyokuwa vinatoa huduma hii ya uchunguzi wa Saratani ya Mlango wa Kizazi na

tiba ya mabadiliko ya awali, haya ni maendeleo makubwa.

Ndugu Wananchi,

Kupitia Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii, Serikali imeendelea kushirikiana

na wadau mbalimbali wakiwemo MEWATA, Marie Stopes, WAMA na wengineo

kutekeleza mpango wa “Utepe wa Pinki na Utepe Mwekundu” yaani “Pink Ribbon Red

Ribbon”. Kupitia program hiyo, kampeni ya uchunguzi wa saratani ya mlango wa

kizazi na matiti ilizinduliwa katika mkoa wa Mwanza mwezi Machi mwaka huu katika

kuadhimisha Siku ya Wanawake Duniani.

Kupitia mpango huo, tumekabidhi mashine 16 za kutolea huduma za matibabu

ya mabadiliko ya awali ya saratani ya mlango wa kizazi (Cryotherapy machine) kwa

Hatua Zinazochukuliwa na Serikali

mikoa ya Mwanza, Mara, Iringa, Njombe na Mbeya. Mipango inaendelea kwa mikoa

iliyosalia pamoja na Tabora kupatiwa mashine hizo kuendeleza juhudi za Serikali

kupanua upatikanaji wa huduma hizi katika mikoa yote nchini.

Lengo letu katika kufanya hivyo ni kutaka kupunguza mzigo mkubwa

unaoielemea Hospitali yetu ya kuu kansa ya Ocean Road. Pia, tunataka

kuwapunguzia wanawake adha na gharama ya kusafiri umbali mrefu hadi Dar es

Salaam kwa ajili ya uchunguzi. Tunatambua umuhimu wa huduma hizi kuwa karibu

zaidi na walipo watu ili ziwafikie wanawake wote bila kujali hali zao za kipato.

Ndugu Wananchi;

Katika jitihada za kutokomeza maradhi haya, Serikali, kupitia Mpango wa Taifa

wa Chanjo, imeanza kutoa chanjo ya kuzuia Saratani ya mlango wa Kizazi ya

“Human Papilloma Virus (HPV)”. Chanjo hii hutolewa kwa watoto wa kike wenye

umri wa miaka 9. Chanjo hii hukinga wasipate maambukizi ya virusi ambavyo

husababisha Saratani ya Mlango wa Kizazi. Wizara ya Afya tayari imezindua

mpango huo wa utoaji wa chanjo ya HPV kwa wasichana tarehe 29 Aprili, 2014

wakati wa Maadhimisho ya Wiki ya Chanjo Duniani na mama Salma Kikwete.

Mpango huo ulizinduliwa kwa Halmashauri tano za Hai, Siha, Moshi Vijijini, Moshi

Mjini na Rombo za Mkoa wa Kilimanjaro, kuashiria kuanza kwa utekelezaji wa azma

ya kutoa chanjo hii nchi nzima ifikapo mwaka 2016.

Ndugu Wananchi;

Napenda kutoa pongezi na shukrani za pekee kwa MEWATA kwa kazi nzuri

na kubwa ya kukuza uelewa wa jamii na kuhamasisha uchunguzi wa saratani

zinazowapata wanawake. Ni dhahiri kwamba ili jambo hili lifanikiwe lazima liwe na

mshika bango wake. Bahati nzuri ndugu zetu wa MEWATA wamejitoa kimasomaso

na wamefanya kazi ya Serikali kuwa rahisi. MEWATA imekuwa inafanya kazi kwa

karibu na Serikali pamoja na wadau wengine katika kuhamasisha jamii kuhusu

masuala ya Saratani ya Matiti na ya Mlango wa Kizazi. Kama nilivyokwisha kusema

awali, juhudi hizo zimewafikia wanawake wengi nchini na kuokoa maisha yao.

Aidha, napenda kuchukua fursa hii kutambua na kutoa shukrani maalum

kwa Shirika la Marie Stopes na wadau wote ambao wanashirikiana na Serikali

katika kupambana na tatizo hili kubwa la Saratani ya Mlango wa Kizazi. Vilevile,

tunawashukuru wale wote wanaotoa huduma ya afya ya uzazi na mtoto nchini.

Napenda kwa mara nyingine tena kuwahakikishia ushirikiano wa Serikali ya CCM

ninayoiongoza kwenu. Ni, dhamira yetu kupunguza na ikiwezekana hata kumaliza

kabisa vifo vitokanavyo na Saratani ya Mlango wa Uzazi na Saratani ya Matiti

ambazo kwa kweli zinaweza kuzuilika.

Shukrani kwa Wadau

Wito kwa Wananchi

Ndugu Wananchi;

Natoa wito kwa wanawake wa Tabora kujitokeza kwa wingi kufanyiwa uchunguzi

wa saratani hizi na wataalamu walioko hapa. Napenda kuwatoa hofu kuwa saratani

ya mlango wa kizazi na saratani ya matiti siyo magonjwa ya aibu au ya mkosi au

uchawi au laana na wala siyo magonjwa yasiyotibika. Magonjwa haya huweza

kumpata mwanamke ye yote, awe ameolewa au hajaolewa, awe amezaa au

hajazaa, awe tajiri au maskini. Madhali ni mwanamke anaweza kupata. Sharti lake

la kupona ni kugundulika mapema na kuanza tiba mapema. Kuchelewa kugundulika

na kuchelewa kuanza matibabu ndiko kunakosababisha vifo kutokana na maradhi

haya. Waswahili wana msemo usemao, mficha maradhi kifo humuumbua. Hivyo

ndugu zangu kina mama nashauri mfanye uchunguzi mapema, ili kama kuna tatizo

muanze tiba mapema.

Napenda kutumia fursa hii, kuwaasa akina baba na walezi nao kusaidia katika

juhudi za kuzuia na kutibu magonjwa haya ya saratani ya wanawake. Mwanamke

anayepata magonjwa haya anahitaji matunzo na upendo siyo masimango na

unyanyapaa. Masimango na unyanyapaa huwafanya wanawake waogope

kujitokeza kuchunguza afya zao na kupatiwa tiba kwa kuogopa kubaguliwa au

kuachwa. Magonjwa haya yanatibika. Si kila mwanamke anayepata saratani

hufariki dunia. Kinachotakiwa ni baba na mama kushirikiana kumpeleka mama

kufanyiwa uchunguzi na kupata tiba iwapo atagundulika kuwa na maradhi. Saratani

siyo ugonjwa wa zinaa, hivyo, msiwanyanyapae akina mama bali muwalee na

kuwatunza ili waweze kurejea katika hali zao za kawaida. Akina baba muwe ndiyo

nguzo ya mafanikio katika mapambano dhidi ya saratani.

Na, kwa wanaume wenzangu, tujenge mazoea ya kupima afya zetu hususan

kuhusu saratani ya tezidume (prostate). Hii ni saratani inayoua wanaume wengi

duniani na hapa nchini. Lakini nayo kama zilivyo saratani za matiti na mlango wa

kizazi zinatibika kama zitagundulika mapema. Kila mkienda kupima afya pimeni afya

ya tezidume mjue mustakabali wenu.

Ndugu Wananchi;

Sote tukiungana pamoja tunaweza kutokomeza saratani ya mlango wa kizazi na

saratani ya matiti. Nia ya kutokomeza maradhi haya tunayo, sababu ya kutokomeza

tunayo na uwezo wa kuyatokomeza tunao. Kinachotakiwa ni kuunganisha nguvu

zetu pamoja. Mimi na mke wangu Mama Salma Kikwete tuko nanyi na tutaendelea

kuwa nanyi bega kwa bega katika vita hii sasa na hata baada ya kuacha Urais

mwakani. Inawezekana, timiza wajibu wako!

Ndugu Wananchi;

Kwa vile niko Tabora ni vyema nikatumia nafasi hii pia, kuyazungumzia baadhi

ya mambo niliyoyazungumzia au kuahidi kufanya safari zilizopita. Kwa upande wa

barabara, napenda kuwahakikishia kuwa barabara kuu zinazoendelea kujengwa

hapa Mkoani Tabora tutazimaliza. Subira yavuta heri. Barabara ya Urambo –Kaliua

ujenzi utaanza mwaka huu wa fedha na Chaya – Nyahua, mchakato wa kutafuta

fedha unaendelea ili nayo ujenzi wake uweze kuanza kabla ya mimi kumaliza kipindi

changu cha uongozi. Kuhusu kupata maji ya Ziwa Victoria, kwa Igunga, Nzega,

Tabora, Urambo na Sikonge hatua za awali zimeanza na kinachofuatia ni kutafuta

fedha kwa ajili ya mradi huo mkubwa. Tunakusudia kuiomba Serikali ya India

ambayo ndiyo iliyogharamia matayarisho ya mradi. Tuna matumaini ya kufanikiwa.

Sote tuzidi kuomba iwe hivyo.

Kwa upande wa tatizo la wakulima wa tumbaku kutokulipwa stahili zao na

vyama vya ushirika nimeelezwa na kulielewa. Kuna tuhuma za wizi na ubadhilifu.

Nimemuagiza Inspekta Jenerali wa Polisi atume watu wake wa upelelezi wa

makosa ya Jinai waje wafanye uchunguzi ili wahusika wakamatwe na kufikishwa

Mahakamani na kupewa adhabu zinazostahili. Ameniahidi kuwa keshokutwa

Jumatatu watu hao watakuja. Wapeni ushirikiano unaostahili ili tukomeshe uhalifu

na dhuluma zinazofanywa na Maofisa wa Vyama vya Ushirika na taasisi za fedha

kwa muda mrefu sasa.

Baada ya kusema hayo, naomba nitangaze sasa zoezi hili la uchunguzi wa

Saratani ya Mlango wa Kizazi na ya Matiti limefunguliwa rasmi.

Nawashukuruni sana.

Deputy Minister for Health and Social Welfare;

Regional Commissioners;

Members of the Diplomatic Corps;

UN Resident Coordinator;

Representatives of the Global Partnership for Maternal, Newborn and Child

Health;

CEO of the Children’s Investment Fund;

Ladies and Gentlemen,

Good morning!

I thank the organizers for associating me with this all important

event convened for the purpose of discussing progress on the health of

women and children in our countries. I welcome all delegates who have

travelled from a far to attend this meeting. It speaks volumes about your

commitment to this noble course. I say welcome to Tanzania and I hope

your hosts are taking good care of you.

Ladies and Gentlemen;

Today, we are 600 days away from the deadline set to achieve

the Millennium Development Goals (MDGs). For some of us who were

privileged to take part in the Millennium Summit in New York in 2000,

the year 2015 was a decade and a half too far away. It was far enough

to allow optimism that, come 2015, the world would achieve all the 8

MDGs. Our optimism overrode the fact that, the task ahead of us was

larger than time. Today, we can say with confidence that a lot has been

achieved, yet a lot more has not or needs to be done.

The Value of Information and Accountability on MDG

Ladies and Gentlemen;

Our experience in implementing MDGs has taught us that without

periodic reviews and clear timelines, goals in themselves do not impose

discipline in execution. It was during the 2010 UN Summit on MDG's

Implementation Review when reality sunk that, the world was lagging

behind in achieving MDGs by many indicators. We took the wise

decision then to accelerate the pace of implementation. This resulted a

number of initiatives, among them, the establishment of the Commission

on Information and Accountability for Women's and Children's Health,

which Honourable Stephen Hamper, Prime Minister of Canada and I had

the privilege to co-chair.

The Commission came out with a number of observations and

10 recommendations that emphasized the need for information for

better results, better tracking of resources and better oversight. The

Commission defined accountability in a circle of act, monitoring and

review. It recommended countries to conduct countdown events, which

involve analysing progress and identifying gaps and key interventions

needed to address them.

Today's countdown event is a result of comprehensive analysis

done by the global countdown team, the Health Sector Strategic Plan III,

and Maternal Newborn and Child Health Road Map, midterm reviews.

It coincides with the launching of the Accelerated Sharpened Plan that

will guide our focus and efforts in the remaining time leading up to 2015.

This plan will also lay a strong foundation for our strategic direction

towards ending preventable maternal and child deaths in post 2015.

Ladies and Gentlemen;

Tanzania has managed to reach its MDG-4 target before 2015,

reaching an under-five mortality rate of 54 per 1,000 live births. The

continuing decline can be attributed to sustained high immunization

coverage, improved malaria control, integrated management of

childhood illnesses, within a supplementation coverage and health

sector reforms.

Tanzania Experience in Implementation of MDG 4 & 5

Despite this achievement, gaps remain in newborn care, nutrition

and care-seeking and management of childhood illnesses in particular

diarrhoea and pneumonia. We constantly remind ourselves that, the

achievements we have attained are not a cause for complacency, but a

reason to encourage us to do more to accelerate the gains.

Ladies and Gentlemen;

We are still grappling with the challenge of reducing maternal

mortality. Much as we have scored a reduction of 45 percent from the

1990 levels, at the current rate of 454 per 100,000 live births, we are still

far from the MDG 5 target of 133 per 100,000. We need to ensure,

essential services reach more families especially the poor and focus on

addressing inequalities. There is need to prioritize the most critical time

which is birth and the first few days of life through linking the community

to facility home based care. In tandem with this we must continue to

strengthen health care systems.

Reviews have shown that, factors that are influencing the slow

progress in reducing maternal mortality include low utilization of family

planning services, low coverage of care at birth by skilled providers and

low postnatal care. Other factors outlined included need for stronger

accountability towards ensuring quality provision of maternal and child

health services at all levels. The review also noted the need to reduce

inefficiencies in mapping and tracking of scope and resources of

implementing partners.

Ladies and Gentlemen;

In 2012 Tanzania signed the commitment to renew our promises

to children to improve child survival. We have never reneged from this

course. Today, we renew our promise to ensure children’s health and

survival. We shall continue to strive for accelerated progress to scale up

key cost effective interventions in the continuum of care to further lower

the neonatal and child mortality as we approach 2015. Beyond 2015 we

shall join with other nations to ensure that we take necessary action to

bend the curve and reduce under-five mortality to less than 20 per 1,000

The Government Commitment

live births per 100 live births by 2030.

Ladies and Gentlemen;

Today I will be launching the Reproductive Maternal Newborn and

Child Health Score card. The scorecard has been developed for

maternal, newborn and child health outcomes. I am told this will be used

to track progress at both national and regional levels. I have directed all

levels to take this scorecard seriously and I will closely follow up. I urge

them to make full use of the scorecard to identify areas of weakness and

take corrective action. They should realize that, they are equally

accountable for the lives of women and children in their areas of

administration. The score card results should be submitted to my office

and to the Prime Minister every four months with explanation of what is

being done to rectify areas of poor progress.

Ladies and Gentlemen;

I task each level to ensure appropriate prioritization of required

interventions. This is important since there exist mixed experiences

within and between districts and regions, as far as maternal, newborn

and child health care is concerned. In Singida region for example,

health facilities are more enabled to provide good services. I am told all

life saving commodities are in place and, there is improved motivation at

the work place. This is happening because there is a committed and

accountable leadership with regard to the provision of the recommended

Reproductive, Maternal, Newborn and Child Health Services. This

region and others which are showing good performance should be

emulated. As I congratulate them, I also implore and encourage them to

do more. For those regions with poor performance, I urge them to learn

from the best practices of their counterparts and improve on their

performance.

Ladies and Gentlemen;

The Government is currently implementing the Big Results Now

(BRN) program which aims at accelerating progress towards achieving

our five year development plan. The first sectors in this programme

include Education, Water, Agriculture, Infrastructure, Energy and

Transport. Because of the critical importance of health and urgency

to do something comprehensive now, I have directed the Presidential

Delivery Bureau to initiate a process to include the health sector in

the BRN initiative. Of course, accelerating progress in women’s and

children’s health will be accorded special attention in this regard. This

means, we will commit more resources in accelerating women and

children’s health.

A Call for Action

Ladies and Gentlemen;

I would now like to take this opportunity to make a passionate

call to all Tanzanians, to play their role responsibly to ensure women

do not die while giving life to other human being and our children

survive the delicate first one month, and first five years as well as

get proper nutrition in the first 1,000 days. While the government and

our development partners continue with efforts to improve access to

information and quality reproductive and child health services, the

community has to play its role accordingly. I call upon the men folk to

ensure that they are involved in reproductive and child health services

and accord the required support to ensure healthy families. Everyone

has a role to play and should be accountable to play their part.

Ladies and Gentlemen;

I am personally committed to see acceleration in interventions, as

well as more accountability and better results with regard to women’s

and children’s health delivery by 2015. My personal involvement in the

United Nations Commission speaks loud on my commitment. I want this

to be a permanent political agenda at all levels of our government. We

must use this opportunity to ensuring that every level takes this matter

seriously. The undertaking made by the Regional Commissioner today

is very reassuring indeed.

It would be remiss of me if I concluded my remarks without

thanking our Development Partners, Non-Governmental Organizations

both local and international, groups and individuals, on your commitment

Conclusion

and support. It has made a huge difference for the better, so far. And,

what was said today by the USAID, UN Resident Representative and

Global Countdown Team is very reassuring indeed that there is a better

future for women and children in Tanzania.

Ladies and Gentlemen;

I thank you for your kind attention!

Deputy Minister for Health and Social Welfare;

Regional Commissioners;

Members of the Diplomatic Corps;

UN Resident Coordinator;

Representatives of the Global Partnership for Maternal, Newborn and Child Health;

CEO of the Children’s Investment Fund;

Ladies and Gentlemen,

Good morning!

I thank the organizers for associating me with this all important event convened for the purpose of discussing progress on the health of women and children in our countries. I welcome all delegates who have travelled from a far to attend this meeting.  It speaks volumes about your commitment to this noble course. I say welcome to Tanzania and I hope your hosts are taking good care of you. 

Ladies and Gentlemen;

Today,  we are 600 days away from the deadline set to achieve the Millennium Development Goals (MDGs). For some of us who were privileged to take part in the Millennium Summit in New York in 2000, the year 2015 was a decade and a half too far away.  It was far enough to allow optimism that, come 2015, the world would achieve all the 8 MDGs. Our optimism overrode the fact that, the task ahead of us was larger than time. Today, we can say with confidence that a lot has been achieved, yet a lot more has not or needs to be done.

The Value of Information and Accountability on MDG

Ladies and Gentlemen;

Our experience in implementing MDGs has taught us that without periodic reviews and clear timelines, goals in themselves do not impose discipline in execution. It was during the 2010 UN Summit on MDG's Implementation Review when reality sunk that, the world was lagging behind in achieving MDGs by many indicators. We took the wise decision then to accelerate the pace of implementation.  This resulted a number of initiatives, among them, the establishment of the Commission on Information and Accountability for Women's and Children's Health, which Honourable Stephen Hamper, Prime Minister of Canada and I had the privilege to co-chair.

The Commission came out with a number of observations and 10 recommendations that emphasized the need for information for better results, better tracking of resources and better oversight. The Commission defined accountability in a circle of act, monitoring and review. It recommended countries to conduct countdown events, which involve analysing progress and identifying gaps and key interventions needed to address them.

Today's countdown event is a result of comprehensive analysis done by the global countdown team, the Health Sector Strategic Plan III, and Maternal Newborn and Child Health Road Map, midterm reviews.  It coincides with the launching of the Accelerated Sharpened Plan that will guide our focus and efforts in the remaining time leading up to 2015. This plan will also lay a strong foundation for our strategic direction towards ending preventable maternal and child deaths in post 2015.

Tanzania Experience in Implementation of MDG 4 & 5

Ladies and Gentlemen;

Tanzania has managed to reach its MDG-4 target before 2015, reaching an under-five mortality rate of 54 per 1,000 live births. The continuing decline can be attributed to sustained high immunization coverage, improved malaria control, integrated management of childhood illnesses, within a supplementation coverage and health sector reforms.

Despite this achievement, gaps remain in newborn care, nutrition and care-seeking and management of childhood illnesses in particular diarrhoea and pneumonia. We constantly remind ourselves that, the achievements we have attained are not a cause for complacency, but a reason to encourage us to do more to accelerate the gains.

Ladies and Gentlemen;

          We are still grappling with the challenge of reducing maternal mortality.  Much as we have scored a reduction of 45 percent from the 1990 levels, at the current rate of 454 per 100,000 live births, we are still far from the MDG 5 target of 133 per 100,000.  We need to ensure, essential services reach more families especially the poor and focus on addressing inequalities.  There is need to prioritize the most critical time which is birth and the first few days of life through linking the community to facility home based care. In tandem with this we must continue to strengthen health care systems.

          Reviews have shown that, factors that are influencing the slow progress in reducing maternal mortality include low utilization of family planning services, low coverage of care at birth by skilled providers and low postnatal care. Other factors outlined included need for stronger accountability towards ensuring quality provision of maternal and child health services at all levels. The review also noted the need to reduce inefficiencies in mapping and tracking of scope and resources of implementing partners.

The Government Commitment

Ladies and Gentlemen;

In 2012 Tanzania signed the commitment to renew our promises to children to improve child survival. We have never reneged from this course.  Today, we renew our promise to ensure children’s health and survival. We shall continue to strive for accelerated progress to scale up key cost effective interventions in the continuum of care to further lower the neonatal and child mortality as we approach 2015. Beyond 2015 we shall join with other nations to ensure that we take necessary action to bend the curve and reduce under-five mortality to less than 20 per 1,000 live births per 100 live births by 2030.

Ladies and Gentlemen;

          Today I will be launching the Reproductive Maternal Newborn and Child Health Score card. The scorecard has been developed for maternal, newborn and child health outcomes. I am told this will be used to track progress at both national and regional levels.  I have directed all levels to take this scorecard seriously and I will closely follow up.  I urge them to make full use of the scorecard to identify areas of weakness and take corrective action. They should realize that, they are equally accountable for the lives of women and children in their areas of administration.  The score card results should be submitted to my office and to the Prime Minister every four months with explanation of what is being done to rectify areas of poor progress.

Ladies and Gentlemen;

          I task each level to ensure appropriate prioritization of required interventions. This is important since there exist mixed experiences within and between districts and regions, as far as maternal, newborn and child health care is concerned.  In Singida region for example, health facilities are more enabled to provide good services.  I am told all life saving commodities are in place and, there is improved motivation at the work place. This is happening because there is a committed and accountable leadership with regard to the provision of the recommended Reproductive, Maternal, Newborn and Child Health Services. This region and others which are showing good performance should be emulated. As I congratulate them, I also implore and encourage them to do more. For those regions with poor performance, I urge them to learn from the best practices of their counterparts and improve on their performance.

Ladies and Gentlemen;

The Government is currently implementing the Big Results Now (BRN) program which aims at accelerating progress towards achieving our five year development plan.  The first sectors in this programme include Education, Water, Agriculture, Infrastructure, Energy and Transport.  Because of the critical importance of health and urgency to do something comprehensive now, I have directed the Presidential Delivery Bureau to initiate a process to include the health sector in the BRN initiative.  Of course, accelerating progress in women’s and children’s health will be accorded special attention in this regard.  This means, we will commit more resources in accelerating women and children’s health. 

A Call for Action

Ladies and Gentlemen;

I would now like to take this opportunity to make a passionate call to all Tanzanians, to play their role responsibly to ensure women do not die while giving life to other human being and our children survive the delicate first one month, and first five years as well as get proper nutrition in the first 1,000 days. While the government and our development partners continue with efforts to improve access to information and quality reproductive and child health services, the community has to play its role accordingly.  I call upon the men folk to ensure that they are involved in reproductive and child health services and accord the required support to ensure healthy families. Everyone has a role to play and should be accountable to play their part.

Conclusion

Ladies and Gentlemen;

I am personally committed to see acceleration in interventions, as well as more accountability and better results with regard to women’s and children’s health delivery by 2015.  My personal involvement in the United Nations Commission speaks loud on my commitment. I want this to be a permanent political agenda at all levels of our government. We must use this opportunity to ensuring that every level takes this matter seriously.  The undertaking made by the Regional Commissioner today is very reassuring indeed.

It would be remiss of me if I concluded my remarks without thanking our Development Partners, Non-Governmental Organizations both local and international, groups and individuals, on your commitment and support.  It has made a huge difference for the better, so far.  And, what was said today by the USAID, UN Resident Representative and Global Countdown Team is very reassuring indeed that there is a better future for women and children in Tanzania.  

Ladies and Gentlemen;

I thank you for your kind attention!  

Mheshimiwa Profesa Makame Mbarawa, Waziri wa Mawasiliano,

Sayansi na Teknolojia;

Mheshimiwa Balozi Mwanaidi Maajar, Mwenyekiti wa Bodi ya

Wakarugenzi wa Kampuni ya Vodacom Tanzania;

Ndugu Ndewirwa Kitomari, Mwenyekiti wa Bodi ya Wakurugenzi

ya Benki ya CBA;

Waheshimiwa Mabalozi na Wakuu wa Mashirika ya Umoja wa Mataifa;

Ndugu Isaac Mwuondo – Mkurugenzi Mtendaji CBA;

Ndugu Muhoho Kenyatta, Mkurugenzi wa CBA;

Ndugu Rene Meza, Mkurugenzi Mtendaji wa Vodacom Tanzania;

Wageni waalikwa;

Mabibi na Mabwana;

Nakushukuru sana Mheshimiwa Profesa Makame Mbarawa, Waziri wa Mawasiliano, Sayansi na Teknolojia na viongozi wa Vodacom na CBA kwa kunialika kuja kujumuika nanyi kwenye sherehe hii adhimu ya kuzindua huduma mpya ya fedha kwa njia ya simu nchini ijulikanayo kama M-Pawa. Huduma ambayo itazidi

kurahisisha na kurasimisha malipo ya fedha, kuchochea  utamaduni wa kuweka akiba, na kupanua wigo wa wananchi kufikiwa na huduma ya fedha. 

 Nawapongeza Vodacom na CBA kwa kutudhihirishia jinsi ambavyo huduma za benki na huduma za simu za mkononi zinavyoweza kutegemeana, kuunganishwa na kufanya kazi kwa pamoja. Kwa kufanya hivyo mnaweza kuwafikia Watanzania wengi na kuwapatia huduma za kifedha kwa njia rahisi na nafuu kupitia simu za mkononi. Aidha, wateja wenu watakuwa na akaunti zao benki na kuweza kuzitumia kwa kutumia simu zao za mkononi. Hongereni sana.

Mabibi na Mabwana;

Huduma hii ya M-Pawa ni nyenzo muhimu inayowezesha dhamira ya Serikali ya kutaka  Watanzania wengi wafikiwe na kujumuishwa katika huduma rasmi za kifedha (financial inclusion). Lengo la Serikali ni kuona kuwa asilimia 50 ya watu wazima nchini wanatumia huduma za kibenki ifikapo mwaka 2016. Haya ndiyo matakwa ya Tamko la Maya, Mexico mwaka 2011, kuhusu kuwawezesha wananchi kuingia katika mfumo rasmi wa kifedha (Alliance for Financial Inclusion Global Initiative). Kwa ubunifu wa namna hii naamini lengo hilo tutalifikia.

Mabibi na Mabwana;

Taarifa zinaonesha kuwa hadi kufikia mwaka 2012, ni asilimia 17 tu ya Watanzania, ambayo ni sawa na watu wazima milioni 3.7 tu ndiyo waliokuwa na akaunti za benki.  Kwa mujibu wa utafiti wa Benki ya Dunia (Global Findex 2012), wakati huo Tanzania ilikuwa nyuma ya wastani wa Afrika ambao ulikuwa asilimia 24. Pia tulikuwa nyuma ya Uganda ambayo ilikuwa imefikia asilimia 20 na Kenya ambayo ilikuwa asilimia 42. Kuanza kwa matumizi ya teknolojia ya kutoa huduma ya fedha kwa njia ya simu ya mkononi imekuwa kichocheo kikubwa cha mabadiliko. Kumewezesha Watanzania milioni 9.8 ambayo ni sawa na asilimia 43 kuingia kwenye mfumo rasmi wa fedha kwa kuwa na akaunti za fedha kwenye simu ilipofika mwaka 2013. Utafiti wa karibu wa FinScope Tanzania na FinScope Kenya idadi ya sasa ni watu milioni 12 ambayo ni sawa na asilimia 57 ya Watanzania watu wazima kuingia kwenye mfumo rasmi wa fedha kwa kuwa na akaunti za benki au za simu. Haya ni mafanikio makubwa na ya kujivunia.  Tutalifikia lengo la asilimia 50 ifikapo 2016.

Tafiti mbalimbali zinaonyesha kuwa bado fursa ni pana sana ya kuwezesha Watanzania wengi zaidi kunufaika na mifumo rasmi ya fedha kwani hivi sasa Watanzania milioni 30 wanatumia simu za mkononi. Utafiti uliofanywa na Wizara ya Viwanda na Biashara wakati wa mapitio ya Sera ya Biashara Ndogo na Kati (SMEs) iliyofanyika mwaka 2013 inaonesha kuwa, kati ya SMEs milioni 3 zinazokadiriwa kuwepo nchini, ni SMEs 620,000 tu, yaani asilimia 20 ndizo zinazotumia mfumo rasmi wa fedha.  Asilimia 12 ya SME’s zinatumia mifumo ya kijamii/kienyeji na asilimia 70 hazitumii kabisa mifumo ya fedha. Hii inaonesha kuwa kuna fursa kubwa bado ya kuingiza asilimia 80 waliobakia kwenye huduma rasmi ya fedha. Natoa wito kwa mabenki na taasisi nyingine za fedha pamoja na makampuni ya simu kuongeza kasi ya kuwahamasisha Watanzania kujiunga na mifumo rasmi ya fedha.

Mheshimiwa Waziri;

Mabibi na Mabwana;

Nawapongeza Vodacom na Benki ya CBA kwa ubunifu wao uliozaa  huduma ya M-Pawa tunayoizindua leo.  Huduma hii inaboresha zaidi huduma tuliyoizoea ya M-Pesa kwa kuwa sasa inaileta benki mkononi mwa mteja.  Inamuwezesha mtu kuweka akiba, kufanya malipo na kwa mara ya kwanza kukopa fedha kwa kutumia simu yake ya mkononi.

Ni matumaini yangu kuwa M-Pawa na mifumo mingine ya teknolojia ya habari inayofanana nayo itawahamasisha wananchi kuondokana na utamaduni wa kutunza fedha  mchagoni na kuziweka katika njia salama zaidi. Kwa njia hii, tutaweza kujenga utamaduni wa  kuweka akiba ya fedha ambao baadaye unaweza kuwa chachu katika ukuzaji uwekezaji hapa nchini.

Mabibi na Mabwana;

Huduma ya M-Pawa inajiunga na huduma zingine za fedha zilizopo ambazo tayari zimewanufaisha wananchi wengi.  Watanzania zaidi ya milioni 10 sasa wanatumia huduma za fedha kupitia simu ya mkononi, na wanafanya miamala ya wastani wa shilingi trilioni 2 kwa mwezi.

Mabibi na Mabwana;

Ili mpango huu ufanikiwe kusambaa nchini kote tunahitaji kuwa na mifumo rasmi ya utambuzi, uhakiki na uthibiti wa wateja na taarifa muhimu zinazowahusu. Serikali itaendelea kufanya kazi na wadau wote wanaohusika katika sekta ya fedha pamoja na vyombo vya usalama na udhibiti kuhakikisha kwamba watu wetu wanakuwa na namna bora ya kutambulika. Hii itawaondolea ninyi watoa huduma hatari ya kuibiwa fedha na wateja wasio waaminifu.  Ni matumaini yangu kuwa mifumo hiyo itakamilika mapema iwezekanavyo.  Natambua kwamba kukamilika kwa zoezi la kuwapatia Watanzania vitambulisho kutasaidia sana kufanikisha mifumo ya utambuzi. Napenda kutumia nafasi hii kuwakumbusha ndugu zetu wanaotoa vitambulisho vya taifa kuongeza kasi ya utoaji wa vitambulisho kwa Watanzania.

 Mheshimiwa Waziri;

 Mabibi na Mabwana;

Makampuni ya Vodacom na CBA yana historia nzuri ya ubunifu wa huduma. CBA ni miongoni mwa benki za mwanzo kutoa mikopo ya nyumba kwa utaratibu wa mortgage.  Hali kadhalika, Vodacom ni wa kwanza kuleta huduma ya kutumia na kupokea fedha kwa njia ya simu.  Mmeonyesha ujasiri mkubwa wa kuthubutu na kuwafikia wananchi hata wale ambao walionekana kuwa hawangestahili huduma hizi.  Nina matumaini kuwa ubia wa makampuni yenu mawili utaleta ubunifu mkubwa zaidi siku za usoni.

Mheshimiwa Waziri,

Wageni waalikwa;

Mabibi na Mabwana; 

Kama mjuavyo Dira ya Maendeleo ya Tanzania inalenga nchi yetu kuwa taifa la uchumi wa kati ifikapo mwaka 2025. Lengo hilo litawezekana tu iwapo tutaweza kuwajumuisha Watanzania wengi zaidi katika sekta iliyo rasmi badala ya ilivyo sasa ambako wengi wapo sekta isiyo rasmi. Kupitia ubunifu wa aina hii ya M-Pawa kwa upande wa huduma ya fedha Watanzania wengi wataweza kupata fursa na uwezo wa kushiriki katika uchumi rasmi. Inaongeza uwezo wa taifa kufikia Dira ya Maendeleo ya Mwaka 2025. Naomba muendeleze ubunifu  na sisi kwa upande  wa Serikali tutaendelea kuwatengenezea mazingira mazuri ya kufanya biashara.

          Moja ya hatua ambazo Serikali imechukua kuboresha mazingira ya biashara kwa upande wa mawasiliano ni kujenga mkongo wa taifa. Mkongo huo wenye urefu wa kilometa 7,560 ndiyo muundombinu msingi uliowezesha mapinduzi makubwa katika sekta ya mawasiliano na fedha, mapinduzi yaliyozaa M-Pesa na sasa M-Pawa.  Mkongo umewezesha kushuka kwa gharama za simu kwa asilimia 57 na gharama za intaneti kwa asilimia 75 katika kipindi kifupi cha tangu 2009 hadi 2013. Kushuka huku kwa gharama kulisababisha watumiaji wa intaneti kuongezeka kutoka wateja milioni 2.8 mwaka 2011 hadi milioni 9 mwishoni mwa mwaka 2013, na watumiaji wa simu kuongezeka kutoka milioni 3.6 mwaka 2005 hadi milioni 28 mwaka 2013. Lengo la Serikali ni kufikisha mkongo huu katika Wilaya zote nchini. Tutakapofanya hivyo tutakuwa na uwezo wa kuwafikia watu wengi zaidi na kuwezesha makampuni yanayotoa huduma za simu na intaneti kupata watumiaji wengi zaidi.

Mheshimiwa Waziri;

Mabibi na Mabwana;

Hakika mambo yetu ni mazuri. Mwenye macho haambiwi tazama. Na leo Vodacom na CBA wanafanya kuwa mazuri zaidi.  Narudia tena kuwashukuru kwa kunishirikisha kwenye tukio hili la kihistoria. Narudia kuwapongeza ndugu zetu wa Vodacom  na CBA kwa hatua hii kubwa ya maendeleo mliyopiga. Pia ni hatua muhimu ya maendeleo kwa taifa. Nawatakia mafanikio mema.

Kwa heshima na taadhima kubwa, sasa natangaza kuwa huduma mpya ya M-Pawa imezinduliwa rasmi Tanzania.

          Ahsanteni sana kwa kunisikiliza.

Mheshimiwa, Gaudentia Kabaka,  Waziri wa Kazi na Ajira;

Mheshimiwa Daktari Makongoro Mahanga, Naibu Waziri wa Kazi na Ajira;

Mheshimiwa Kassim Majaliwa, Naibu Waziri – TAMISEMI;

Mheshimiwa Magesa Mulongo, Mkuu wa Mkoa wa Arusha;

Waheshimiwa Wabunge;

Mwenyekiti wa Bodi ya Wadhamini NSSF, Ndg, Abubakar  S. Rajabu;

Kaimu Mkurugenzi Mkuu wa NSSF, Ndugu Crecentius Magori;

Menejimenti ya NSSF;

Wageni waalikwa wenzangu;

Ndugu Wadau wa Hifadhi ya Jamii;

Mabibi na Mabwana;

Shukrani na Pongezi

Nakushukuru Mheshimiwa Waziri na Mwenyekiti wa Bodi ya Wadhamini wa NSSF kwa kunikaribisha kufungua  mkutano wa nne wa wadau wa Hifadhi ya Jamii unaoanza leo hii hapa jijini Arusha. Mkutano wa mwaka huu una umuhimu wa kipekee kwani ni fursa ya kujipongeza kwa NSSF kutimiza miaka 50 tangu kuanzishwa kwake mwaka 1964. Wakati ule ikijulikana kama Mfuko wa Akiba ya Wafanyakazi (NPF).

Nakupongeza Mwenyekiti wa Bodi ya Wadhamini na wajumbe wako, Mkurugenzi Mkuu na Menejimenti ya shirika pamoja na wafanyakazi wote wa NSSF kwa kazi nzuri mnayoifanya na mafanikio yaliyopatikana.  Kazi yenu inaonekana na inapimika. Kutokana na kazi yenu nzuri, mnawatia moyo wanachama wenu na kuwapa imani kuwa amana zao walizowekeza kwenu ziko salama, na kwamba mko tayari kukabiliana na changamoto za leo, na za miaka 50 ijayo.

Umuhimu wa Mikutano ya Wadau

Mheshimiwa Waziri na Wadau;

Nimefurahishwa na utamaduni wenu wa kuwa na mikutano hii ya wadau kila mwaka. Ni utamaduni mzuri kwani unatoa fursa ya wadau kushiriki katika kufanya tathmini ya mwaka hadi mwaka na kupeana mrejesho wa hali ilivyo miongoni mwa wadau. Utaratibu huu unasaidia  kuamsha ari ya kutekeleza malengo. Ni fursa nzuri pia ya kuhuisha malengo yenu kuendana na mabadiliko ya mazingira, maana tofauti na zamani, mabadiliko katika dunia ya sasa yanakwenda kwa kasi kubwa. Huu ni utamaduni ambao hamna budi kuudumisha na kuuendeleza.

Umuhimu wa Hifadhi ya Jamii

Mheshimiwa Waziri na wadau wa hifadhi ya jamii,

          Hifadhi ya Jamii ni haki ya msingi na asili ya kila mwanadamu. Msingi wa haki yenyewe ni kulinda thamani ya utu wa binadamu. Haki hii inazingatia kuwa binadamu kwa asili ni mwanajamii, anastawi tu akiwa miongoni mwa jamii na anachangia katika maendeleo ya jamii yake, hivyo, anayo haki ya kusitiriwa na kupata hifadhi kutoka kwa jamii pale uwezo wake wa kuchangia unapokoma kutokana na uzee, ulemavu au janga lisilotazamiwa.

          Hifadhi ya jamii ina faida kwa mwanajamii na jamii yenyewe. Kwa upande mmoja inamkinga mwanajamii dhidi ya kupoteza utu na thamani katika jamii, na upande wa pili inaikinga na kuinusuru jamii dhidi ya madhara ya kiuchumi na kiusalama yanayoweza kusababishwa na kuwa na jamii iliyokata tamaa.

Upo uhusiano mkubwa kati ya ustawi wa jamii na hifadhi ya jamii. Ndio maana, Mkataba wa Kimataifa wa Haki za Binadamu wa mwaka 1948 umetambua haki ya binadamu kupata hifadhi na Katiba ya nchi yetu ya mwaka 1977, nayo imetambua haki ya kupata hifadhi ya jamii. Katika Ibara ya 11, ibara ndogo (i).  Katiba inatamka kuwa  “Mamlaka ya nchi itaweka utaratibu unaofaa kwa ajili ya kufanikisha utekelezaji wa haki ya mtu kufanya kazi, haki  ya kupata elimu na haki  ya kupata msaada kutoka kwa jamii wakati wa uzee, maradhi au hali ya ulemavu, na katika hali nyinginezo za mtu kuwa hajiwezi...” Huu ni wajibu wetu kikatiba na tutaendelea kuutekeleza.

Hali ya Sekta ya Hifadhi ya Jamii Nchini

Ndugu Wadau;

Shughuli za Hifadhi ya Jamii nchini imeanza  miaka 50 iliyopita na hatua kubwa imepigwa katika kipindi hicho. Sisi sote ni mashahidi wa  mapinduzi makubwa yaliyofanyika katika Sekta hii.  Idadi ya mifuko, wigo wa wanachama na idadi ya mafao.

Tulianza na Mfuko mmoja tu wa akiba ya wafanyakazi maaarufu kwa jina la NPF mwaka 1964. Leo tuna mifuko 6 ya NSSF, PPF, LAPF, GEPF, PSPF na NHIF. Wigo wa wanachama wa mifuko hii nao umetanuka. Mwanzoni ilihusu watumishi walioajiriwa, tena walichaguliwa mfuko wa kujiunga nao kutokana na sekta zao lakini leo tunao wanachama kutoka sekta binafsi waliojiajiri, na wako huru kuchagua mfuko wanaoupenda kujiunga nao. Hali kadhalika, mafao yaliyokuwa yakitolewa wakati ule yalikuwa ni mafao ya pensheni tu, tena kwa mkupuo mmoja, hivi sasa kuna mafao mengi na malipo ni kwa mwezi katika uhai wote wa mwanachama. Mafao mengine hufaidisha hata wategemezi wa mwanachama.

Mafanikio yaliyopatikana katika sekta ya Hifadhi ya Jamii yamekuwa na mchango mkubwa katika uchumi wa taifa letu. Sekta hii ilichangia wastani wa asilimia 11 ya pato la taifa kwa mwaka 2011/2012. Mtaji wa mifuko hii sasa umefikia shilingi trilioni 5,242 kutoka trilioni 1.36 mwaka 2005/2006. Kutokana na hali nzuri ya ukwasi tayari mifuko hii imewekeza kiasi cha shilingi trilioni 4.4 mwaka 2012  ambapo asilimia 19 imewekezwa kwenye sekta ya ujenzi na makazi, asilimia 18 kwenye hisa na asilimia 63 kwenye amana za serikali na mikopo.

  Miaka 50 kutoka Mfuko wa Akiba ya Wafanyakazi (NPF) hadi Mifuko wa Hifadhi ya Jamii (NSSF)

Ndugu Wadau wa Hifadhi ya Jamii;

          Serikali, kupitia Sheria Na. 28 ya mwaka 1997, ilianzisha Shirika la Taifa la Hifadhi ya Jamii – NSSF, kwa kuboresha Shirika la Akiba ya Wafanyakazi (NPF) lililoanzishwa mwaka 1964.  Maboresho hayo  yalilenga kuongeza ubora na idadi ya mafao,   kupanua wigo wa wanachama na kuisaidia Serikali katika kutoa huduma za hifadhi ya jamii. Mabadiliko haya yaliliwezesha Shirika la NSSF kutoa mafao ya pensheni ya uzeeni, urithi na ulemavu kwa wanachama wake pamoja na mafao mengine kama vile matibabu, uzazi, fidia ya kuumia kazini na gharama za mazishi.

NSSF imeendelea kukua na kuimarika mwaka hadi mwaka. Thamani ya mfuko imeongezeka kutoka shilingi trilioni 1.97 katika mwaka 2011/2012 hadi kufikia shilingi trilioni 2.24 mwaka 2012/2013.  Kuongezeka huko kwa thamani ya mfuko kumeambatana na kuongezeka kwa mafao yanayolipwa na NSSF kutoka shilingi bilioni 178 mwaka 2011/2012 hadi shilingi bilioni 228  mwaka 2012/2013.

NSSF imekuwa mchangiaji muhimu kwa maendeleo ya nchi yetu kwa kuwekeza kwenye miradi ya maendeleo inayochochea ukuaji wa uchumi na kuongezeka kwa ajira. Tumeona manufaa ya uwekezaji wa NSSF katika ujenzi wa Chuo Kikuu cha Dodoma, daraja la Kigamboni, ujenzi wa Chuo Kikuu cha Nelson Mandela na miradi ya ujenzi wa nyumba za watumishi wa umma na nyumba za wafanyakazi.

Inafurahisha kusikia kuwa shirika limetunukiwa cheti cha kimataifa cha utoaji wa huduma bora (ISO 9001:2008 CERTIFICATION), na hivi karibuni, kutunukiwa cheti cha utawala bora kwa kufuata kanuni bora za manunuzi na ugavi (PPRA Award). Kwa haya mawili nawapongeza sana na kuwaomba muendelee na viwango hivi vya ueledi. Maana shirika lenu ni nyeti katika uchumi wa taifa, kwa kuwa mmeaminiwa kuhifadhi na kuwekeza kwa fedha za akiba za wanachama. Umakini mkubwa unahitajika katika kuwekeza. Hamna budi kuwekeza vizuri ili mfuko uendelee kustawi na wanachama wake waendelee kupata hifadhi kutoka kwenu.

Wajibu wa Serikali: Usimamizi na Uendeshaji wa

Mifuko ya Hifadhi ya Jamii

Ndugu Wadau wa Hifadhi ya Jamii;

Sisi katika Serikali tunao wajibu wa msingi wa kulea  mifuko hii ili iweze kustawi na kuwa endelevu. Katika kutekeleza wajibu wetu huo, na kwa kuzingatia ukuaji wa sekta yenyewe, Serikali ilianzisha Mamlaka ya Udhibiti wa Mifuko ya Hifadhi ya Jamii  (SSRA) mwaka 2010. Lengo kuu la kuanzishwa kwa SSRA ni kusimamia na kuratibu shughuli zote katika Sekta ya Hifadhi ya Jamii hapa nchini, ikiwa ni pamoja na kufanya maboresho katika nyanja za uwekezaji na mafao yanayotolewa kwa wanachama.

Naipongeza Wizara ya Kazi na Ajira pamoja na Msimamizi na Mdhibiti wa Mifuko ya Hifadhi ya Jamii (SSRA) kwa kazi nzuri wanayoifanya katika kusimamia mageuzi ya kiutendaji  na ya uendeshaji wa Mifuko hii ya Hifadhi ya Jamii. Naiomba SSRA iendelee kuboresha mazingira ya ushindani katika mifuko kwani ushindani hatimaye huleta unafuu kwa wanachama. Tumeona namna ambavyo ushindani umechochea kila Mfuko kuongeza ubunifu katika utoaji wa huduma na aina ya mafao yanayotolewa.  Kazi kubwa waliyonayo sasa,  ni kubuni mkokotoo mpya utakaosaidia kuoanisha mafao yatolewayo na mifuko hiyo.

Wito kwa NSSF na Mifuko ya Hifadhi ya Jamii

Ndugu wadau wa hifadhi ya jamii,

          Pamoja na mchango mkubwa wa Mifuko ya Hifadhi ya Jamii katika uchumi na maendeleo ya taifa kwa ujumla, bado ni sehemu ndogo sana ya Watanzania wanapata kinga dhidi ya majanga kupitia Mifuko hii. Takwimu zinaonyesha kwamba kati ya Watanzania milioni 22.4 wenye uwezo wa kuzalisha kipato, waliomo katika Mifuko yote 6 si zaidi ya asilimia 6 tu. Idadi hii ni ndogo sana ukilinganisha na idadi ya Watanzania ambao wanafanya kazi zenye kipato. Aidha idadi hii ni ndogo ikilinganishwa na wastani wa asilimia 10 kwa nchi za Afrika na Kusini mwa Asia.

Kwa mujibu wa tathmini ya Sekta ya Viwanda na Biashara Ndogondogo (SMEs) ya mwaka 2013, sekta isiyo rasmi ilichangia asilimia 39.7 ya pato la taifa kwa mwaka 2010. Vile vile, ilikadiriwa kuwa zipo SMEs milioni 3 zinazoajiri wananchi milioni 5.2. Wito wangu kwenu ni mifuko ya hifadhi ya jamii kutoka maofisini kwenda kuhamasisha wananchi wengi wajiunge na mifuko hii. Waelezeni manufaa yake, na watoeni hofu zao juu ya fikra potofu walizonazo kuhusu hifadhi ya jamii. Wengi wanaamini hifadhi ya jamii ni stahili ya wafanyakazi wajiriwa tu, tena wafanyakazi wa kipato kikubwa. Wajulisheni kuwa hivi sasa hifadhi ya jamii ni fursa huru kwa wote, wale walioajiriwa na wale waliojiajiri. Wafafanulieni wale walio kwenye sekta isiyo rasmi kuwa, utaratibu wa wao kujiunga, kuchangia na kunufaika. Waonyesheni mifano hai ya wale wakulima na wajasiriamali namna wanavyochangia na wanavyofaidika.

Natoa rai hii nikitambua kuwa wako wananchi wengi katika sekta ya kilimo na sekta isiyo rasmi ambao kwa vipato vyao wangeweza kujiunga na hifadhi ya jamii. Nawapongeza NSSF kwa mpango wake wa kuwafikia wakulima na wachimbaji wa madini ambapo hadi sasa wakulima 29,000  wachimbaji madini 7000 wamejiunga na NSSF na wanafaidika na mafao yanayotolewa.

Uzoefu wa NSSF unatuonyesha kwamba wananchi wengi  wamekosa tu uelewa na taarifa sahihi. Wakumbusheni kuwa hifadhi ya jamii si jambo jipya au la kigeni, hata katika jamii zetu kabla ya kuja kwa mifumo hii rasmi, kumekuwepo na utaratibu wa jamii kujiwekea mifumo ya hifadhi ya jamii.   Katika jamii zetu kumekuwa na utaratibu wa kuwahudumia wazee, wasiojiweza na watoto. Mtu hakupoteza heshima na thamani yake katika jamii kwa kuwa amepoteza uwezo wake wa kuchangia katika jamii, ama kwa kustaafu, kwa ajali au kwa kutojaaliwa uwezo wa kuchangia.

Mabadiliko ya kidunia yameifanya mifumo hiyo sasa isiweze kuhimili jukumu hilo. Hivyo, mifuko ya hifadhi ya jamii ndio mbadala na salama ya ustawi wa mtu katika dunia ya leo. Wakumbusheni kuwa shida na majanga huwafika watu wakati ambao hawajajiandaa. Hivyo, ni vyema kujisitiri kabla hujasitiriwa.

Ndugu wadau wa hifadhi ya jamii,

Ni vizuri kukumbushana pia kwamba, uhai wa mifuko ya hifadhi ya jamii unategemeana pia na uendelevu wa michango ya wanachama. Hivyo, hatuna budi pia  kutoa kipaumbele katika kuelimishana juu ya umuhimu na wajibu wa waajiri kuwasilisha michango ya wanachama kwa wakati.  Mifuko ya hifadhi ya jamii inatakiwa kuhakikisha inakusanya michango ya wanachama wake bila ajizi.  Wahamasisheni wanachama wa mifuko juu ya umuhimu wa kuhakikisha michango yao inawasilishwa, na  inabaki katika mifuko ya hifadhi ya jamii ili iwafae wakati wa matatizo na maisha ya uzeeni. Waelemisheni juu ya athari ya tabia ya sasa ya baadhi ya watumishi kuamua kushirikiana na waajiri wasio waaminifu kutopeleka michango hiyo, au baadhi ya wanachama kujitoa katika mifuko ya awali pale inapotokea amebadilisha ajira kutoka kwa mwajiri mmoja kwenda kwa mwingine.

Mchango wa Mifuko ya Hifadhi ya Jamii kuelekea Dira ya 2025

Ndugu Wadau wa Hifadhi ya Jamii;

Mifuko ya hifadhi ya jamii ina wajibu mkubwa wa kuchangia juhudi za Serikali katika kufikia dira yetu ya kuwa nchi yenye uchumi wa kati ifikapo mwaka 2025.  Mifuko hii imeonyesha uwezo wa kuwekeza katika sekta na miradi ya uwekezaji wa muda mrefu ambayo sekta binafsi imekuwa ikikwepa. Miradi ya aina hii kama miundombinu msingi na nishati ndio inayoweza kukwamua nchi katika umasikini, na kuleta mapinduzi kimaendeleo.

Uzoefu huu unashawishi kuwa mifuko hii sasa itazame katika sekta ya Kilimo. Kilimo ndio sekta mama ya uchumi wetu na inaajiri zaidi ya asilimia 70 ya wananchi wetu, lakini ukuaji wake ni asilimia 4.4 ambayo ni chini ya kiwango kinachotakiwa cha asilimia 6 kwa mwaka kutokana na kukosa uwekezaji wa kutosha. Ndio sababu, pamoja na kasi nzuri ya ukuaji wa uchumi ya wastani wa asilimia 7, umasikini umepungua kwa asilimia 2 tu.

Umasikini huzuia pia kasi ya ukuaji wa mifuko ya hifadhi ya jamii. Hivyo, uwekezaji wenu katika sekta itakayosaidia kuondoa umasikini, ni kujitengenezea pia fursa kwa mifuko yenu kupata wanachama wengi zaidi siku za usoni. Tumeshuhudia namna ambavyo uwekezaji wa pamoja wa NSSF, PPF na PSPF  wa kiasi cha asilimia 45 katika Kiwanda cha Sukari cha Kagera kumezalisha ajira 3,500. Mbali na ajira, wataalam wanasema pia kuwa katika kila shilingi moja inayowekezwa vizuri kwenye kilimo, huzalisha faida ya hadi shilingi 3.2. Nawatia shime muangalie uwezekano wa kuwekeza katika kilimo hususan kwenye viwanda vya pembejeo za kilimo na vya  kusindika na kuongeza thamani ya mazao.  Tukiweza kuongeza thamani na kuepuka kuuza nje mazao ghafi, tutakuwa tumewatoa Watanzania wengi kutoka kwenye umasikini na mifuko yetu itapata wanachama wengi zaidi na wenye uwezo mkubwa zaidi wa kuchangia mifuko hiyo.

Hitimisho

Ndugu wadau wa hifadhi ya jamii,

Kwa kumalizia napenda kwa mara nyingine tena kukushukuru Mheshimiwa Waziri kunialika na nikupongeze kwa namna unavyilea vizuri mifuko yetu ya hifadhi ya jamii. Nakupongeza Mwenyekiti wa Bodi ya NSSF kwa uongozi wenu mzuri.  Natoa pongezi nyingi kwa  Mkurugenzi Mkuu, Dkt. Ramadhani Dau kwa kazi nzuri unayoifanya, na mafanikio makubwa yaliyopatikana katika NSSF chini ya uongozi wako. Nifikishie pongezi hizi pia menejimenti na wafanyakazi wote wa NSSF. Kazi mnayoifanya inaonekana na tuna matarajio ya kuona mengi na makubwa zaidi miaka hamsini ijayo.

          Baada ya kusema hayo, napenda kutangaza kwamba mkutano huu wa nne wa wadau wa Shirika la Taifa Hifadhi ya Jamii (NSSF) umefunguliwa rasmi. Nawatakia mkutano mwema.

Ahsanteni sana kwa kunisikiliza

Mheshimiwa Dkt. Kebwe Stephen Kebwe(Mb) – Naibu Waziri wa Afya na Ustawi wa Jamii;

Mheshimiwa Stanslaus Magesa Mulongo - Mkuu wa mkoa wa Arusha;

Ndugu Paul Magesa -  Rais wa Chama cha Wauguzi Tanzania;

Ndugu Clavery Mpandana – Muuguzi Mkuu wa Serikali;

Daktari Khadija Malima, Mwenyekiti wa Baraza la Wauuguzi  Tanaznia na Chama cha Wauguzi Tanzania;

Viongozi wa Serikali na Vyama vya Siasa;

Wageni Waalikwa;

Mabibi na Mabwana;

Nakushukuru sana Ndugu Rais na viongozi wenzako wa Chama cha Wauguzi na Wakunga (TANNA) kwa heshima kubwa mliyonipa ya kuja kujumuika nanyi katika maadhimisho ya mwaka huu ya Siku ya Wauguzi Duniani.  Nakupongeza pia Mheshimiwa Magesa Mulongo, Mkuu wa Mkoa wa Arusha na wananchi wote wa Arusha kwa  kutupokea vizuri na kwa kukubali kuwa wenyeji wa sherehe hii na kushiriki kwa ukamilifu katika kufanikisha maandalizi yake.

Nawapongeza nyote kwa maandalizi mazuri ya maadhimisho haya. Hakika yamefana sana. Nimefurahishwa na maonesho kuhusu baadhi ya shughuli zinazofanywa na wauguzi katika kuwahudumia Watanzania. Maonesho ya aina hii husaidia sana kukuza uelewa wa wananchi kuhusu majukumu yenu, wajibu wenu na mchango wenu katika kuimarisha afya za Watanzania.  Pamoja na kutembelea mabanda ya maonyesho, nimeshuhudia maandamano yenu na kusoma ujumbe kwenye mabango ya washiriki.  Pia nimesikiliza Risala yenu iliyosomwa kwa ufasaha na utulivu mkubwa na Rais wa Chama cha Wauguzi Ndugu Paul Magesa.  Kwa ujumla, maadhimisho haya yanadhihirisha kuwa wauguzi ni kiungo muhimu sana katika utoaji na maendeleo ya huduma ya afya nchini na ni nguvu thabiti ya mabadiliko.

Kauli Mbiu

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi na ndugu wananchi;

          Nilipopata mwaliko kutoka kwenu sikusita kukubali kuja kujumuika nanyi siku ya leo kwa sababu kuu mbili.  Kwanza, kwamba wauguzi ni kada muhimu sana katika utoaji na maendeleo ya huduma ya afya nchini.  Bila ya kuwepo wauguzi huduma ya afya itayumba.  Natambua kuwa Wauguzi ni zaidi ya asilimia 60 ya watumishi wote wa sekta ya afya na hutekeleza asilimia 80 ya shughuli zote za afya. Aidha, Muuguzi ndiye mwenye kuandaa mazingira mazuri kwa daktari kutekeleza majukumu yake. Daktari anapomaliza kumuona mgonjwa, na kutoa maelekezo yake, Muuguzi husimamia utekelezaji wa maelekezo hayo pamoja na tiba yenyewe.  Muuguzi ndiye anayefanya kazi ya kuuguza mgonjwa. Sote ni mashahidi kuwa wagonjwa wanatumia wakati mwingi zaidi mikononi mwa wauguzi kuliko muda wanaoutumia mikononi mwa wahudumu wengine wa afya.

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi;

Sababu ya pili ni kwamba nimevutiwa na kauli mbiu ya maadhimisho ya mwaka huu isemayo; “Wauguzi ni Nguvu ya Mabadiliko na Rasilimali Muhimu ya Afya”. Ni kauli mbiu sahihi na mwafaka kabisa.  Ni ukweli ulio wazi kuwa wauguzi wanayo nafasi maalum katika maendeleo ya huduma ya afya na sekta yenyewe kwa jumla.  Ni chachu muhimu ya mabadiliko katika sekta ya afya, na ndiyo rasilimali ya kuwezesha mabadiliko hayo kutokea na kufanikiwa.

Huwezi kuzungumzia mabadiliko katika sekta hii bila kutambua mchango wa Wauguzi na kuwahusisha. Ujenzi wa miundombinu ya vituo vya kutoa huduma ya afya, ununuzi na usambazaji wa madawa, ununuzi wa vitendea kazi vya kisasa katika hospitali zetu vitakuwa na maana tu pale ambapo wauguzi wapo na wanatimiza wajibu wao ipasavyo. Tunaweza kusema kwa uhakika kabisa kuwa hakuna mbadala wa wauguzi.

Ndugu Wananchi;

Uangalizi unaotolewa na wauguzi, upendo na huruma yao husaidia sana kurejesha matumaini ya wagonjwa na watu wengine wanaojishughulisha na maendeleo ya huduma ya afya. Huongeza ari ya mapambano dhidi ya maradhi na kuleta matumaini kwamba ushindi utapatikana. Ninyi ndiyo kioo cha huduma ya afya. Ndiyo watu wa kwanza mnaokutana na wagonjwa wanapofika hospitali, na ni watu wa mwisho kuwaona wanapotoka baada ya matibabu.

Mheshimiwa Naibu Waziri;

Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi na ndugu Wananchi;

Kuboresha huduma ya afya ni moja ya vipaumbele vya juu vya Serikali ninayoiongoza na ndiyo maagizo ya Ilani ya Uchanguzi ya Chama Tawala – CCM. Kwa sababu hiyo tulipoingia madarakani mwaka 2005 tulitoa umuhimu wa pekee kwa zoezi la kupitia upya Sera ya Afya ya mwaka 1997 kwa lengo la kuihuisha. Matokeo yake ni kupatikana kwa Sera Mpya ya Afya ya mwaka 2007 na Mpango wa Maendeleo ya Afya ya Msingi wa mwaka 2007 uliotengenezwa maalum kuongoza utekelezaji wa Sera hiyo. 

Kama mjuavyo huu ni mpango wa miaka kumi mpaka mwaka 2017 unaolenga kuleta mageuzi na maendeleo makubwa katika sekta ya afya.  Kwa muhtasari tumepanga kufanya mambo makuu mawili. Kwanza, kusogeza huduma ya afya karibu na wanapoishi wananchi kwa kujenga na kuimarisha vituo vya kutolea huduma za afya. Pili, kuimarisha ubora wa huduma ya afya inayotolewa kwa wananchi kwa kuvipatia vituo hivyo vifaa vya uchunguzi na tiba vilivyo bora pamoja na dawa za kutosha. Pia kuvipatia rasilimali watu, kwa maana ya Madaktari, Waganga, Wauguzi, Wakunga na Wataalamu wengine wa afya.

Ndugu Wauguzi na Ndugu Wanannchi;

Leo miaka karibu saba baadae ninyi ndiyo mashahidi wa mafanikio tuliyoyapata katika utekelezaji wa Mpango huu. Tumefanikiwa kwa kiasi cha kutia moyo ingawaje bado tunayo kazi kubwa mbele yetu. Kwanza kabisa tumeongeza sana bajeti ya afya kutoka shilingi bilioni 271 mwaka 2005/2006 hadi shilingi trilioni 1.4 mwaka 2013/2014.  Imekuwa bajeti ya tatu kwa ukubwa baada ya elimu na miundombinu kutoka ya sita.  Kwa sababu ya ongezeko hilo tumeshuhudia mambo mengi mazuri yakifanyika katika kuboresha huduma ya afya nchini.  Kwa mfano, zahanati ziko 5,960 ukilinganisha na 4,930 zilizokuwepo mwaka 2007.  Vituo vya afya viko 716 ukilinganisha na 565 na hospitali ziko 249 ukilinganisha na 230 wakati ule. 

Kazi kubwa imefanyika kuimarisha hospitali za Wilaya, Mikoa, Kanda na Hospitali ya Taifa Muhimbili.    Kazi bado inaendelea na tunaweza kusema ndiyo kwanza imechanganya. Miundombinu imeongezwa na majengo mengine yanaendelea kujengwa. Huduma zinaendelea kuboreshwa na nyingine ambazo hazikuwepo zimeanzishwa. Hali kadhalika vifaa tiba na uchunguzi vya kisasa vimeendelea kuwekwa na uwezo wa hospitali kuchunguza na kutibu maradhi umekuwa mkubwa.

Tumeendelea kupanua fursa za mafunzo na ajira kwa Madaktari, Wauguzi na Wataalamu wengine wa afya.  Kwa upande wa mafunzo kwa mfano Madaktari waliojiunga na mafunzo wameongezeka kutoka 520 mwaka 2005 hadi 1,057 hivi sasa.  Kwa Wauguzi na Wakunga wameongezeka kutoka 1,586 mwaka 2005 hadi 3,569 hivi sasa, kwa jumla kila kada imeongezeka. Ujenzi wa Kampasi mpya ya Chuo Kikuu cha Tiba na Sayansi Shirikishi cha Muhimbili pale Mloganzila itaongeza sana uwezo wetu wa kufundisha Madaktari na Wauguzi kutoka Chuo hicho kutoka 3,000 mpaka 15,000.  Ukiongeza na wanafunzi 5,000 wa Chuo cha Tiba katika Chuo Kikuu cha Dodoma tatizo la rasilimali watu nchini litapatiwa ufumbuzi miaka michache ijayo. Tayari ujenzi wa Hospitali ya Kufundishia ya vitanda 600 umeanza pale Mloganzila.  Hospitali hiyo nayo itaimarisha ubora wa huduma ya uchunguzi na tiba ya maradhi kwa namna yake hapa nchini. Hali kadhalika ujenzi wa Hospitali ya Kufundishia pale UDOM unatarajiwa kukamilika mwaka huu.

Hivyo hivyo, kwa upande wa ajira nako kumekuwa na ongezeko. Idadi ya Madaktari waliosajiliwa imeongezeka kutoka 1,339 mwaka 2006 hadi 3,133 na Wauguzi kutoka 20,115 mwaka 2007 hadi 34,740 hivi sasa. Aidha, katika kipindi cha miaka 3 iliyopita, tumeajiri wauguzi 8,659 na tunatarajia kuajiri wengine 1,152 kabla ya Julai, 2014. Tutaendelea kufanya hivyo mwaka ujao wa fedha na miaka inayofuatia. Hii itasaidia kupunguza mzigo wa kazi mlio nao sasa hivi ambao mmeutaja kwenye risala yenu.

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi;

Kwa upande wa maslahi nako, tumejitahidi kuboresha, najua bado tunayo kazi kubwa ya kufanya mbele yetu.  Bado mishahara ni midogo lakini hatujafika mwisho, tunaendelea kuboresha.  Tumekuwa tunaongeza kila mwaka na tutaendelea kufanya hivyo mwaka huu na miaka ijayo.

Risala ya Wauguzi

Ndugu Wauguzi,

Nimesikiliza kwa makini risala yenu iliyowasilishwa vizuri na Ndugu Paul Magesa, Rais wa Chama cha Wauguzi na Wakunga. Namna ambavyo ameiwasilisha, lugha aliyotumia kuiwasilisha na jinsi mlivyoishangilia inathibitisha kuwa risala hii ni shirikishi, na yaliyosemwa ni mambo muhimu kwa wauguzi kwa ujumla wenu. Ni risala iliyosheheni ukweli kuhusu mafanikio tuliyoyapata na mambo yanayowatatiza mnayotaka yapatiwe ufumbuzi. Kuna ushauri mzuri uliotolewa kuhusu nini kifanyike kuboresha mazingira ya kazi ya Wauguzi na huduma ya afya nchini. Lazima nikiri kuwa nimeguswa sana na ahadi yenu ya kuendelea kufanya kazi kwa mujibu wa viapo vyenu, licha ya changamoto zilizopo.

Napenda kuwahakikishia kuwa Serikali inaelewa mchango wenu muhimu na inauthamini sana hivyo basi, sisi tutakuwa watu wa mwisho kupuuza mambo ya wauguzi.  Kama kuna jambo halijafanyika haitokani na kupuuza au ukosefu wa dhamira ya kuyashughulikia bali kuna sababu fulani fulani za msingi zinazotukwaza katika utekelezaji wake.

Nimefurahishwa sana na dhamira yenu njema ya kutaka kuona mabadiliko yanafanyika katika sekta ya afya na ninyi kuwa sehemu kamili ya mabadiliko hayo. Ndiyo maana sehemu kubwa ya risala yenu ina mapendekezo ya mambo ya kubadilisha ili kuboresha utoaji wa huduma ya afya. Nawaunga mkono kwa msimamo wenu huo. Nimefarijika sana kusikia kutoka Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii na Wizara nyingine za Serikali kuwa mambo mengine yametekelezwa na yapo ambayo tunaendelea kuyatekeleza. Hata hivyo, bado yapo mambo ambayo tunayavutia pumzi kwa maana ya kujenga uwezo wa kuyatekeleza.

Ndugu Wauguzi;

          Hii ni mara ya tatu napata nafasi ya kukutana na kuzungumza na viongozi wa Wauguzi.  Mara ya kwanza ilikuwa Mnazi Mmoja mwaka jana, mara ya pili Ikulu tarehe 29 Aprili, 2014 na leo ndiyo mara ya tatu hapa Arusha. Jambo mojawapo muhimu nililojifunza ni kuwa mambo mengi yanayowatatiza wauguzi, ambayo pia yameainishwa katika risala yenu leo, yanaweza kumalizwa kwa kuboresha mawasiliano na mahusiano kati yenu na Wizara zinazohusika na kati yenu (wauguzi) na kada nyingine katika sekta ya afya. Naamini kama hayo yakifanyika mambo mengi yatapatiwa ufumbuzi na kwamba yatabaki machache yanayohitaji msaada wa ngazi za juu. Hii itasaidia kuondoa kutiliana mashaka, kutokuaminiana na hisia za kupuuzwa kwa wauguzi.  Nimeona nitumie fursa ya maadhimisho haya ya leo kutoa ufafanuzi kwa baadhi ya masuala tuliyozungumza siku zilizopita na yaliyoibuliwa hapa leo kwenye mabango na risala.

Madai ya Wauguzi

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi,

Katika risala yenu mmezungumzia mambo yahusuyo muundo wa utumishi, mafunzo, posho, huduma ya makazi na mambo mengineyo muhimu.  Mambo yote haya ni ya msingi na napenda kuwahakikishia kuwa tutayachukulia kwa uzito unaostahili na tutayafanyia kazi ipasavyo ili tuwatengenezee mazingira mazuri ya kufanya kazi zenu.

Muundo wa Utumishi wa Uuguzi

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

NduguWauguzi;

Kwanza kabisa nawapongeza kwa kukamilisha mapendekezo ya Muundo wa Utumishi. Nitawasaidia kufuatilia kwa mamlaka husika ili uamuzi ufanyike mapema iwezekanavyo. Kukamilika kwa zoezi hilo kutatoa ufumbuzi kwa mambo mengi yanayowatatiza hivi sasa. Itayaweka sawa masuala ya upandishaji wa vyeo.  Itawezesha kutambuliwa ipasayo kwa wauguzi wanaomaliza shahada za uzamili na uzamivu.  Kwa kweli nashangaa kwa nini watu waliojiendeleza kiasi hicho wapate taabu ya kutambuliwa inavyostahili katika utumishi wa uuguzi. 

Hivyo hivyo nashangaa tena napata taabu kuamini kuwa mtumishi akienda masomoni kuongeza ujuzi anasimama kupanda cheo au hata kushushwa cheo.  Haya ni ya kustaajabisha mambo ambayo hayastahili kufanyika. Naomba Wizara  na  mamlaka husika zihakikishe kuwa uonevu huu hauendelei kufanyika. Iweje leo kujiendeleza iwe ni balaa kwa mfanyakazi na mwajiri badala ya kuwa jambo jema kwa wote.

Ndugu Wauguzi;     

Nadhani suala la uanzishwaji wa Kurugenzi ya Uuguzi ndani ya Wizara ya Afya limefikia hatua nzuri.  Nimeambiwa kuwa Wizara iliridhia maombi yenu na kuyawasilisha Ofisi ya Rais, Menejimenti ya Utumishi wa Umma. Wataalamu wa Mifumo katika Idara Kuu ya Utumishi walichoshauri ni kuwa Sehemu ya Uuguzi sasa ipandishwe hadhi na kuwa Kitengo cha Uuguzi kitakachoongozwa na Mkurugenzi. Nimeambiwa pia kwamba Wizara ya Afya imekubali na tayari imefanya marekebisho na kuwasilisha upya pendekezo hilo.  Nimesikia kuwa jambo hili litakamilishwa muda si mrefu na huenda muundo huo ukaanza tarehe 1 Julai, 2014 hivyo kuhitimisha maombi yenu. Niruhusuni niwapongeze kwa hatua iliyofikiwa mpaka sasa.

Maslahi ya Watumishi

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi;

Kuboresha maslahi ya Watumishi wa Umma, hususan mishahara na posho mbalimbali  ni mambo ambayo Serikali imeyapa kipaumbele. Tumekuwa yunafanya hivyo kila mwaka na tutaendelea kufanya hivyo.  Maombi yenu tumeyapokea na tutayafanyia kazi. Napenda kusema hata  katika Bajeti ya mwaka ujao wa fedha hatua kiasi fulani zitachukuliwa. 

Nimesikia kilio chenu kuhusu posho zilizoamuliwa kutokutekelezwa na ile ya sare za kazi ambayo imeahidiwa na kuongezwa kutoka shilingi 150,000 na kuwa Shilingi 300,000 kutokamilishwa mpaka sasa. Nitatoa maagizo kwa mamlaka husika katika Serikali kufuatilia na kuwabana, watakaokaidi. Hivyo hivyo, kwa posho ya kufanya kazi usiku, kama ilishaamuliwa ilipwe, mamlaka husika zitatakiwa kutekeleza bila ajizi.  

Nyumba za Wauguzi

Serikali inatambua umuhimu wa wauguzi kuwa na makazi karibu na maeneo yao ya kazi. Kwa kutambua umuhimu huo Serikali imekuwa inatenga fedha za kujenga nyumba za madaktari na wauguzi kila mwaka.  Hata hivyo kasi ya ujenzi ni ndogo ukilinganisha na ukubwa wa mahitaji kwa sababu ya ufinyu wa bajeti.  Tutatafuta njia nyingine za kuharakisha ujenzi wa nyumba hizo.  Mipango hiyo ikikamilika mtaona matokeo yake.  Kwa sasa tutaendelea na kazi ya ujenzi wa nyumba  katika mikoa ya Mtwara, Rukwa, Tabora na Mara.  

Nimelipokea pendekezo lenu la kutaka msaidiwe kupata viwanja vya kujenga nyumba.  Nitaagiza Wizara ya Ardhi, Nyumba na Maendeleo ya Makazi wawasaidie. Miaka miwili iliiyopita niliagiza utengenezwe mpango maalum wa mikopo ya nyumba kwa watumishi wa umma.  Matayarisho yanaendelea, ukikamilika utasaidia wafanyakazi wa umma wakiwemo Wauguzi kujipatia nyumba za kuishi.

Udhamini wa Mafunzo

Ndugu Rais wa Wauguzi;

Ndugu Wauguzi,

Nimesikia rai yenu ya kutaka Serikali itoe udhamini kwa wanafunzi wanaosomea shahada ya kwanza ya  uuguzi kama tunavyofanya kwa wale wanaosomea udaktari. Nakubali maombi yenu, nitaagiza mamlaka husika walifanyie kazi.  Kama hivi sasa wanafunzi hao siyo wengi tunaweza kuanza hata bajeti ijayo lakini kama ni wengi itabidi tuanze mwaka wa fedha wa 2015/16 lazima tujipange vizuri kwani inahusu pesa. 

Naamini uamuzi huu utahamasisha wauguzi kujitokeza kwa wingi kujiendeleza kitaaluma. Wauguzi wasiishie kwenye Cheti na Diploma bali waende zaidi ya hapo. Napenda kuwahakikishia pia kwamba pamoja na uamuzi huu, Serikali bado itaendelea kudhamini wauguzi wanaosomea shahada ya uzamili na uzamivu kama tufanyavyo sasa.  Nimesikia utayari wenu wa kupewa nafasi za uongozi katika Wizara ya Afya na kwingineko kama tulivyofanya kwa Mkuu wa Mkoa wa Tanga.

Wito kwa Wauguzi

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi,

Tunapoadhimisha siku ya wauguzi, tunakumbuka pia siku ya kuzaliwa kwa Bi. Frorence Nightlingale, mwanzilishi wa taaluma na fani hii adhimu ya uuguzi. Mama Nightlingale aliyeishi kati ya mwaka 1820 hadi 1910 ndiye aliyeanzisha shule ya kwanza ya wauguzi huko London katika Hospitali ya Mtakatifu Thomas. Alianzisha huduma hii baada ya uzoefu wake katika kuwashughulikia majeruhi wa kivita, na wanajeshi wagonjwa wakati wa vita.

Sifa yake kubwa ilikuwa ni wito na moyo wa kujitolea na huruma vitu ambavyo aliamini ndio misingi ya kuwa muuguzi. Alipata kunukuliwa akisema, “Kama muuguzi atakacha kutoa huduma kwa sababu yoyote ile au kusema haimuhusu, basi uuguzi kwake sio wito”.  Kutokana na maisha yake ya kuwaangazia nuru wagonjwa na kuwatembelea usiku akiwa na taa ya kandili kuwafariji na kuwahudumia, alipewa jina la “Mwanamke Mwenye Kutembea na Nuru”.

Ndugu Wauguzi;

Ninyi ni watu wenye dhamana kubwa juu ya maisha ya watu na mnategemewa sana. Nawapongeza kwa kazi kubwa na nzuri muifanyayo. Kwa sababu yenu mmeokoa maisha ya watu wengi na kuwapunguzia maumivu wagonjwa. Wakati mwingine moyo wenu kuonyesha kujali, upendo na huruma hutoa matumaini kwa mgonjwa na kumrejeshea siha yake. Hivyo, nawaomba muendelee kuwa na kauli nzuri na nyuso zenye tabasamu na nyoyo za huruma na upendo kwa wagonjwa.  Tabia hiyo ni tiba ya aina yake.

Nimeona niikumbushe hadithi ya muasisi Mama Florence Nightngale ili kuwaomba wakati wote iwaongoze na muendelee kukumbushana kuizingatia. Minong’ono kuwa mienendo ya baadhi yenu inalalamikiwa na wagonjwa kuwa hailingani na mafundisho ya muasisi wa kazi hii adhimu inanisumbua sana. Kama nilivyosema awali, ninyi ndiyo watu wa kwanza mnaokutana na mgonjwa akifika hospitali na ni watu wa mwisho anapotoka hospitali baada ya matibabu. Ikiwa mtakuwa na nyuso za ukatili na ulimi mkali au wa kebehi, mtakuwa mnawakwaza wagonjwa na hata kuongeza ukali wa maumivu yao. Wengine wanaweza kukata tamaa na hata kupoteza uhai.  Msifanye watu wajutie kufika zahanati au hospitali. Narudia kuwasihi mzingatie kiapo chenu na maudhui ya kauli mbiu yenu ya kutaka mabadiliko. Kwa maana nyingine naomba mtambue kuwa kauli mbiu yenu ya mabadiliko inawahusu na nyie pia kama inavyotuhusu sote.  Lazima mabadiliko yaanze na ninyi wenyewe.  

Homa ya Dengue

Ndugu Wananchi;

Kabla ya kumaliza hotuba yangu naomba nizungumzie ugonjwa mpya wa Homa ya Dengue uliojitokeza katika jiji la Dar es Salaam hivi karibuni. Huu si ugonjwa asili kwetu. Ni ugonjwa wa huko Asia na Bara la Amerika lakini ndiyo umeshafika.   Kwa mara ya kwanza ugonjwa huu ulijitokeza Jijini Dar es Salaam mwaka 2010 na kuathiri watu 40 ambao walipatiwa matibabu na kupona. Ugonjwa huu ulitoweka lakini ukaibuka tena Mei na Juni, 2013 ulipojitokeza tena na kuwakumba watu 172. Mwaka huu ugonjwa huo umerudia tena kwa kasi kubwa zaidi.  Kati ya Januari na Aprili 6, mwaka huu wagonjwa 399 wamethibitika kuugua katika Jiji la Dar es Salaam. Kati ya wagonjwa hao 322 walitoka Wilaya ya Kinondoni, 61 Wilaya ya Ilala na 16 Wilaya ya Temeke. Kwa bahati mbaya wawili kati yao walipoteza maisha.

Ndugu wananchi;

Wataalamu wa afya wanasema kuna aina tatu za ugonjwa wa dengue. Aina ya kwanza ni Homa ya Dengue, aina ya pili ni Dengue ya Damu na aina ya tatu ni Dengue ya Kupoteza Fahamu.  Hapa kwetu Homa ya Dengue ndiyo ugonjwa  uliothibitika kuathiri wagonjwa wote. Homa hii ina dalili kubwa tatu: homa kali ya ghafla, kuumwa kichwa, na maumivu ya viungo au uchovu. Kwa vile dalili za ugonjwa huu zinafanana sana na dalili za ugonjwa wa malaria, ipo hatari kwa watu waliozoea kutumia dawa bila kupima kumeza dawa za malaria wakati wanaugua Homa ya Dengue. Wakifanya hivyo watahatarisha maisha yao. Natoa wito kwa mtu yeyote anayejisikia dalili hizi aende  hospitali akapimwe; asinywe dawa bila kupima kama baadhi yetu tulivyozoea. Ni hatari kwa maisha yetu.

Ndugu Wananchi;

          Ugonjwa huu unaambukizwa na mbu aina ya Aedes akishamuuma binadamu. Tena huuma mchana. Hatua za kupambana na mbu huyu ni sawa na zile zinazochulikuwa kupambana na mbu wa Anopheles anayeambukiza malaria.  Watu waendelee kutumia vyandarua vilivyotiwa dawa, kupaka dawa za kuzuia kuumwa na mbu na kuharibu maeneo ya mazalia ya mbu.

          Nimetoa maelekezo kwa Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii kuhakikisha kuwa Bohari Kuu ya Madawa ya Serikali (MSD) wanaleta kits za kupimia maradhi haya (Dengue Rapid Test Kits) za kutosha na kuzisambaza kwenye hospitali na vituo vya afya. Nimeambiwa hivi sasa vipimo hivi havipo vya kutosha. Hii ni dharura ya kitaifa ambayo lazima ipewe uzito na uharaka unaostahili na Wizara ya Afya na Hazina.

Hitimisho

Ndugu Rais wa Chama cha Wauguzi;

Ndugu Wauguzi;

Niruhusuni nimalize hotuba yangu kwa kurudia kuwashukuru kwa kunialika na kwa risala yenu nzuri. Nimejifunza mengi na kama nilivyosema, nakwenda kuifanyia kazi risala yenu na yote niliyosikia na kuona yanayohitaji kuchukuliwa hatua. Yale masuala ya kimuundo na mengineyo nitakwenda kuyakwamua huko yalikokwama, ili utekelezaji uanze. Yale yahusuyo posho, kama nilivyoeleza, baadhi yake yatashughulikiwa katika bajeti ijayo na mengine tutaendelea kuyashughulikia kadri uwezo utakavyoruhusu.

Ninachoweza kusema kwa uhakika kabisa ni kuwa tunawapenda, tunatambua umuhimu wenu na tunawathamini sana. Katu hakuna upungufu wa dhamira bali tunakwazwa na uwezo mdogo wa mapato ya Serikali  kuweza kutosheleza mahitaji yote ya kuboresha huduma ya afya na maslahi kwa watumishi wa afya nchini.  Narudia kusisitiza kuwa kamwe sio kutokana na kukosekana kwa utayari wa kutatua changamoto zinazowakabili wauguzi au watumishi wengine wa umma.

Upo ushahidi wa wazi wa juhudi za Serikali ninayoiongoza ya kufanya mambo mengi makubwa na madogo ya kuboresha mazingira ya kazi kwa kila kada na sekta kadiri uwezo unavyoruhusu. Mtakubaliana nami kuwa hali ya kada ya wauguzi ilivyo leo, si sawa na ilivyokuwa miaka 10 iliyopita. Tumepiga hatua kiasi chake lakini bado tuna safari ndefu na tutaendelea kufanya zaidi.  Ni dhahiri kwamba tumesogea kutoka pale tulipokuwa, ingawa hatujafika tunapodhamiria kwenda. Kwa vile msimamo na muelekeo wetu ni sahihi, naamini baada ya muda si mrefu tutafika. Penye nia pana njia. Inawezekana Timiza Wajibu wako.

Mungu Ibariki Afrika,

Mungu Ibariki Tanzania.

          Asanteni sana kwa kunisikiliza.

Hon. Mohamed Othman Chande, Chief Justice of the United Republic of Tanzania,

Hon. Madame  Aloma Mariam Mukhtar, Chief Justice of the Federal Republic of Nigeria,

Hon. Dr. Asha-Rose Migiro, Minister for Constitutional and Legal Affairs;

Hon. Eusebia Munuo, President of the International Association of Women Judges, (IAWJ);

Hon. Engera Kileo, Chairperson of Tanzania Women Judges Association,

Hon. Presidents of various Courts and Tribunals Present

Hon.   Judges and Magistrates;

Madame Joan Winship, Executive Director of International Association of Women Judges (IAWJ),

Members of the Diplomatic Corp;

Distinguished Guests,

Ladies and Gentlemen;

   I thank your Lordship Mr. Chief Justice Mohamed Chande Othman and Madam Justice Eusebia Munuo for inviting me to join you at this auspicious occasion of gracing the 9^th Biannual Conference of International Association of Women Judges.   I thank the organisers for affording my dear country, Tanzania the rare opportunity of hosting this all important biennial conference for the first time.  On a personal note, I sincerely appreciate the honour and priviledge of being associated with the two conferences.

Allow me at the outset, to welcome to Tanzania, all  distinguished delegates who have travelled from afar.  I thank you for coming, you have done us proud.  As I wish you successful deliberations, I implore you to visit some of the tourist sites near Arusha.  As you know this is the hub of Tanzania northern tourist circuit which is home to Mount Kilimanjaro and world renown sanctuaries like the Serengeti National Park and the Ngorongoro Crater which is the cradle of humanity.  The spice Islands of Zanzibar, the ultimate paradise on the Indian Ocean is only half an hour away by plane.

 I am sure you will enjoy the experience of visiting these leisure places and be enticed to come back for a longer safari and holiday experience.

Distinguished Delegates;

Ladies and Gentlemen;

This distinguished gathering of women legal luminaries from all over the world presents a perfect occasion to reflect upon important issues relating to administration of justice.  I understand that, this gathering of experts from across the globe blends knowledge and experience, which is a perfect recipe for an enriched thinking and discussion.  I trust that the coming five days of this Conference will generate useful discussions and ideas for the improvement of our respective legal sectors and systems, as well as the profession at large.

The Conference Topic

Distinguished Delegates;

Ladies and Gentlemen;

I have been informed that this conference has chosen to deliberate on a theme “Justice for All”. This is laudable, for, a gathering of Women Judges would definitely be concerned with matters relating to human equality in terms of equal access to justice than anybody else.  This is for obvious reasons.  The current social dispensation cries very loud for enhanced equality in our societies and the dispensation of justice is one such area that calls for that.  It is unfortunate that, in this 21^st century, we are still grappling with matters that are a hindrance to equality in accessing justice.

I am constrained to note that my country, with more than 50 years of  independence is also still grappling with such matters.  Let us together reflect on these issues, the efforts we have made in addressing them and the way forward.  We shall definitely find that they resemble in most jurisdictions, where the majority of the delegates present here come from.

Distinguished Delegates,

Ladies and Gentlemen;

A discussion of the theme “Equal Access to Justice” will require to address issues like adequacy of laws, rules and regulations that govern administration of justice, sufficiency of manpower, infrastructure and resources to dispense justice as well as ethics and attitude of the legal staff as well as the society towards justice.  Unfortunately, most of our societies have found themselves in situations which all the above matters are serious challenges for their resolve to ensure equal access to justice.  To cap it all, poverty is the biggest hindrance to any effort to address the shortcomings that come across the efforts to unlock these problems.

Inadequacy of Laws

Ladies and Gentlemen;  

When it comes to laws, rules and regulations, except for the developed world and countries which in one way or the other laws are home grown, which are few, the majority of our countries which emerged from colonialism have found ourselves inheriting foreign laws, rules and regulations that had to be administered in dispensing justice.  Unfortunately, these laws alien as they are, are incomprehensible to the majority of the people.  To make matters worse, the vexing procedural aspect born out of them has resulted in making the process of dispensing justice inordinately very slow, hence not effective to the desired standards.  This has made most of our legal regimes to be seen as methods of coercing our respective societies rather than a desired tool of regulating our good lives. 

To the poor, these laws are perceived as expensive tools best used by the affluent in  society to oppress them, and to expropriate their properties, freedom and dignity.  Unfortunately, even our customary laws which are homegrown  came to be interpreted in the same way. Concerted efforts are, therefore, required to ensure that our legal system is reformed enough in order to guarantee equal access to justice.

Insufficiency Infrastructure, Manpower and Resources

Distinguished Delegates;

Ladies and Gentlemen;

To add to the inadequacy of laws, rules and regulations, there is an inherent problem of insufficiency of infrastructure, manpower and resources.  Most jurisdictions emerged from colonialism with a despicable state of poverty.  Hence in scaling up priorities, economic development was ruled rather higher than anything else.  Second to it ranked the provision of social amenities particularly health and education. Administration of justice trailed far behind.

For quite a while the legal sector was not accorded the requisite investment.  The transition from colonialism was very slow in this regard.  It is not gainsaying therefore that, our respective legal machineries are characteristic of shortage in infrastructure in terms of buildings equipment, manpower and resources.  Thanks to the awakening realization which came to catch up a few decades later that, economic development has a lot to do with justice in our societies.  Two good examples can be made out.  First, societal stability has a close relationship with the capacity to punish criminals, as this creates a stable society for a vibrant economic growth.  Second, the realization that capacity to enforce contracts is necessary in order to provide a regulated and orderly interpersonal economic relationship and trust, which provide a solid basis for economic growth.

Adequate infrastructure alone without competent manpower may not bring about the desired results.  Investment in manpower of all cadres in the administration of justice is critical for ensuring quality justice.  I am told, the quality of justice is reflected first in professionalism in terms of excellent knowledge of the law by all players;  Judges, Magistrates and other Judicial Staff on the one hand and a vibrant bar; Attorneys, Prosecutors and Advocates.  Second is discipline and a sense of responsibility. Without these attributes the very root of professionalism will be defeated.

Efforts to Unlock the Shortfalls

Distinguished Delegates;

Ladies and Gentlemen;   

The realization of the need to unlock bottlenecks that has befallen the legal sector, made my country, and many of our jurisdictions embark on Legal Reform Programmes aimed at ensuring efficiency in dispensation of justice taking into account the ability to access justice by the majority of the citizens from all walks in life.  Through a number of programmes, country’s have embarked on reforms of the legal sector for the purpose of making our justice system accessible by the majority of the people.  In my country for example, thanks to the formidable work by our old Jurist Judge Bomani and his team who between 1993 and 1996 produced the legal sector report, which formed the basis for the more ambitious legal reform strategy, that addresses among other things, challenges relating to access to justice. 

Through the Law Reform Commission and BEST Project among others, a number of our legislation have been reviewed with a view to putting in place a speedy and effective civil justice system.  The Commercial Court which specializes in resolution of commercial disputes has been established and has shown good progress in resolution of commercial disputes.  The Labour Court has also been reformed in line with a revamped Labour Legislation.  We now have a more effective labour disputes resolution system, compared to the hitherto semi executive system which was ineffective.  The Land Courts and tribunals which have been established across the country from the village level to the High Court provide better access to litigants than was the case before they were established.

The criminal justice system has gone through an evolution of reform in line with the enhancement of Human Rights.  I must admit though, that a lot more remains to be done in order to ensure effective penal, corrective and rehabilitative services are rendered to the society.  It is my wish that forum like this one tackles difficult issues of this nature and provides practical solutions. 

Institutional Rehabilitation

Ladies and Gentlemen;

 Access to justice requires institutional rehabilitation of our justice system in order to instill efficiency.  Our resolve to bring justice close to our people entails assurance that justice services are made available as close to the people as possible.  We have resolved to build High Court Centres in every region, establish Courts of Resident Magistrates in every district and we have embarked on a momentous resolve to assign graduate lawyers at Primary Courts level.  So far we have employed 300 graduate lawyers to serve in Primary Courts.  The end result of this will be to ensure that eventually quality justice is accessed right from the Primary Court level to the highest level.  One endeavour we have set to accomplish while in office is the building of High Court buildings in every region.  We have managed to built High Court buildings in 17 regions, this year we have committed funds to build four High Courts and the remaining four will be built in the next financial year.

The institutional rehabilitation of our justice system includes reshaping of our administrative structures of the judiciary by adding up expertise in the management of the judiciary.  In so doing, a legal as well as administrative framework of deploying a court administrator in the judiciary has been completed.  This has added a lot of improvement, by unlocking the judicial staff and making them available for Judicial work, while Court administrators have been left to deal with administrative matters.

To ensure budgetary independence of the judiciary, the establishment of the Judiciary Fund has proved extremely useful.  Now the judiciary has been more independent in the management of their finances.

Judiciary Manpower

Distinguished Participants;

Whatever investment in the justice system will only yield the desired success with deployment of adequate competent manpower.  We have increased the establishment of Judges in the High Court and Court of Appeal.  When we came into office in 2005 there were 45 Judges, out of whom, women were 10.  Currently we have 78 Judges and 30 of them are women.   I am one of those leaders who have a strong conviction in gender balance if not equality.  Hence during our tenure in office we have been able to appoint the highest number of the Women Judges both of the Court of Appeal and the High Court.  We have also directed those who employ judicial staff in the Lower Courts to do the same. I believe, with a good number of women judges in our high judicial offices our justice system is in good hands.  Fortunately, they have not let me down.  I am aware that a good number of our Regional and Zonal Registries which are manned by women judges are exemplary demonstration of dedication, hard work and output.  I commend them all for the work very well done.

Legal Representation

Distinguished Delegates,

Ladies and Gentlemen;

Effective access to justice has a lot to do with legal representation.  In our case, until very recently the number of advocates never exceeded a thousand.  Thanks to the efforts and initiatives of the present leadership in the Judiciary, which has taken advantage of the expanded training of the legal professionals to increase enrollment of new advocates from 1,060 Advocates in 2006 to 4,184 advocates in 2013, an increase of 3,124.  Still even with this number, the ratio of an advocate to the population remains to be very low.  The demands for legal services in our society is very high.  Many people are denied of their rights simply because of lack of legal representation, which invariably is perceived as an expensive luxury for the affluent in the society.  Pro-bono schemes which are meant to assist the disadvantaged groups in society are mostly confined in urban areas leaving the majority in the rural areas unable to access such services.  Unfortunately, the most vulnerable are the silent majority in the rural areas.

I am told even the legal practice in the urban areas require to be further defined in terms of specialization and organization.  Until such time when retraining and organization in terms of specialization will be achieved, access to specialized justice system will remain an expensive affair for the few.  Unless efforts are made to ensure that provision of legal services pro-bono to the disadvantaged majority, access to justice by all may not be achieved.

We in government have realized that these are challenges.  The decision to staff courts of all ladders with graduate magistrates is meant to ensure that legal representation becomes possible in all Courts.  We want to overcome the present situation which do not allow legal representation in primary courts because they are manned by non graduate judicial staff, yet they attend to the majority of our citizenry in a manner that does not accord effective access to justice.

Multisectoral Approval to Justice Dispensation

Distinguished Delegates;

Ladies and Gentlemen;

The reforms of our Justice System will not bear the desired results without involving the whole legal sector.  The Criminal Justice System for example, requires that the whole system to be made effective to address not only new challenges and emerging crimes but also is compliant to human rights standards.  The hounds of justice, prosecutors and prisons must be brought to the chain in order to make the system effective and accountable.  This way deterrence to crime will be achieved.  We are doing everything within our disposal to achieve that.  There are conspicuous achievements on this score.

The modernization of Civil Justice System entails review of a number of legislation in order to weed out archaic rules and procedures that impede access to justice.  The unwanted laws which are discriminatory to women and children have to be corrected and work for the accomplishment of this task is underway.  It is our desire to see that our legal system is an effective and perfect tool for making all our citizen access justice notwithstanding their differences on their status in life.

Conclusion

Distinguished Participants;

          Accessing justice by every person is a precious right that has to be embodied in every sphere of life.  This endeavor has to progress in tandem with growth in the economic as well as social spheres.  We do no longer wish to see our countries ranked down in parameters like cost of doing business indices, simply because our justice systems are dysfunctional that they cannot enforce Contracts.  We do not wish to see our societies are so segmented that the rich can buy their way and the poor are driven for a ride.  We need to see that every person who happen to be in this universe has guaranteed rights without regard to the status in life he or she may happen to live.  We want to see that our women are respected and are held to the highest esteem they deserve.  We need to groom our children to become justice minded in a society that respects justice.

Ladies and Gentlemen;

          This conference is best placed to address all the overarching issues in respect of inclusion of all persons in society in addressing challenges on equal access to justice.  I wish you all the best in the days you will stay here and that you spend your good time to participate in the Conference.  You will, as I said earlier, find that Arusha is a very pleasant place where you can do both work and relaxation.  Make use of this unique opportunity.  I know you need it. 

Madam President,

Distinguished Delegates,

Ladies and Gentlemen;

          It is now my singular honour and pleasure to declare that this 9^th Biennial of Conference International Association of Women Judges is officially opened.  I wish you fruitful deliberations. 

I thank you for your kind attention!

Asanteni sana.

honourable duty of our Women Judges in their efforts to reconstruct our society into an equitable one, the efforts which accord women their deserving equitable position in the society.  I would be the very last person not to join my hands in adding my contribution to their efforts.

Kaimu Rais wa Shirikisho la Vyama vya Wafanyakazi Tanzania;

Bibi Northburga Maskini;

Waziri wa Kazi na Ajira, Mheshimiwa Gaudensia  Mugosi Kabaka(MB);

Jaji Mfawidhi wa Mahakama Kuu, Divisheni ya Kazi,

Mh. Regina Rweyemamu;

Mkuu wa Mkoa wa Dar es Salaam, Mheshimiwa Sadiki

Meck Sadiki;

Waheshimiwa Mawaziri na Wabunge;

Mkurugenzi wa Shirika la Kazi Dunia (ILO), Kanda ya

Afrika Mashariki, Ndugu Alexio Msindo;

Viongozi mbalimbali wa Serikali mliopo hapa;

Katibu Mkuu wa Shirikisho la Vyama vya Wafanyakazi,         

Ndugu Nicholaus Mgaya;

Ndugu Almas Maige, Mwenyekiti wa ATE;

Mkurugenzi Mtendaji, Chama cha Waajiri Tanzania (ATE),

Dr. Aggrey Mlimuka;

Mheshimiwa Abdulrahman Kinana, Katibu Mkuu wa CCM na Viongozi wa Vyama vya Siasa Mliopo;

Waheshimiwa  Mabalozi;

Msajili wa Vyama vya Wafanyakazi na Waajiri, Ndugu Doroth Uiso;

Wenyeviti na Makatibu wa Vyama vya Wafanyakazi;

Viongozi wa  Vyama vya Siasa;

Ndugu Wafanyakazi wenzangu;

Mabibi na Mabwana;

Shukrani

Awali ya yote naomba tuanze kwa kumshukuru Mwenyezi Mungu, mwingi wa rehema, kwa kutujalia uhai na kutuwezesha kukutana leo katika sherehe za mwaka huu za kuadhimisha siku ya wafanyakazi duniani.  Aidha, natoa shukrani nyingi kwa Kaimu Rais wa TUCTA Mama Northburga Maskini na viongozi wenzako kwa heshima kubwa mliyonipa ya kuja kuungana na wafanyakazi wa Tanzania katika kuadhimisha siku hii adhimu.

Napenda  kutumia fursa hii kupitia kwako Kaimu Rais wa Shirikisho la Vyama vya Wafanyakazi Tanzania, kutoa salamu nyingi za pongezi na mkono wa heri kwa wanachama na Viongozi  wa  Vyama Vyote vya Wafanyakazi katika kuadhimisha siku hii kubwa na adhimu.  Nawapongeza sana Chama cha Wafanyakazi wa Taasisi za Elimu ya Juu, Sayansi, Teknolojia, Habari na Utafiti (RAAWU) kwa kuratibu vizuri maadhimisho ya mwaka huu. Nimefurahi kusikia kuwa maadhimisho ya mwaka huu yamehusisha wiki ya wafanyakazi ambako kumekuwa na maonyesho ya waajiri na wafanyakazi. Huu ni utaratibu mzuri ambao licha ya kuongeza hamasa kwa maadhimisho haya lakini pia umetoa fursa kwa wananchi wengi kujionea wenyewe mambo muhimu mnayoyafanya wafanyakazi.

Nitakuwa mwizi wa fadhila nisipowapongeza na kuwashukuru wananchi wa Mkoa wa Dar es Salaam wakiongozwa na Mkuu wa Mkoa, Mheshimiwa Saidi Meck Sadiki kwa kukubali kuwa wenyeji wa sherehe hii.  Si kazi rahisi hata kidogo, hivyo wanastahili pongezi zetu kwa kufanikisha vyema shughuli hii. Tumeona jinsi uwanja ulivyofurika na maandamano yalivyofana.  Usione vinaelea vimeundwa.  Tafadhali pokeeni pongezi zetu sote.

Pongezi kwa Wafanyakazi Bora

Wafanyakazi Wenzangu,

Kwa mara nyingine tena katika sherehe hizi wafanyakazi bora wametambuliwa na kupewa tuzo. Mnastahili pongezi zetu sote kwa kufanya kazi kwa bidii, maarifa na nidhamu na kutambuliwa. Wahenga walisema, ”Chanda chema huvishwa pete”. Nawapongeza TUCTA na waajiri kwa kutambua umuhimu wa kutoa tuzo kwa wafanyakazi bora. Inaongeza ari ya kufanya kazi na tija kazini. Tafadhali udumisheni utaratibu huu.  Kwa wale ambao hawakupata safari hii wasikate tamaa na wao siku yao yaja waongeze bidii, maarifa na nidhamu kazini ili mwakani, siku kama ya leo iwe zamu yao kupongezwa.

Risala ya Wafanyakazi

Ndugu Kaimu Rais wa TUCTA,

Wafanyakazi Wenzangu,

Nimeisikiliza kwa makini sana risala yenu iliyowasilishwa na Katibu Mkuu wa TUCTA Ndugu Nicholas Mgaya ambaye anastahili pongezi kwa kuwasilisha vizuri na kueleweka. Ni risala nzuri iliyosheheni mawazo mazuri ya kujenga. Ndani yake inayo maombi, lakini pia mapendekezo. Napenda kuwahakikishia kuwa mapendekezo yote nimeyachukua na tutakwenda kuyafanyia kazi. Baadhi ya maombi si mapya, yamerudiwa ili kuweka msisitizo.  Mengine majawabu yake tunayo, nitayatolea maelezo katika hotuba yangu.

Kauli Mbiu

Wafanyakazi Wenzangu,        

Nawapongeza  kwa Kauli mbiu yenu isemayo, ”Utawala Bora Utumike Kuondoa Kero za Wafanyakazi”.  Kauli mbiu hii ni muafaka na maridhawa kabisa.  Ni ukweli usiopingika kuwa utawala bora ni jambo muhimu sana na pale ambapo upo  si tu kwamba husaidia kutatua kero za wafanyakazi, bali pia huepusha mikwaruzano na migogoro kati ya wafanyakazi na waajiri.

Wafanyakazi Wenzangu,

Uzoefu unaonyesha kuwa migogoro ya wafanyakazi na waajiri hujitokeza zaidi pale ambapo kanuni za utawala bora za ushirikishwaji, uwajibikaji na uwazi hazifuatwi. Usiri usiyo wa lazima katika uamuzi, hufanya hata uamuzi mzuri kutiliwa shaka na kujenga hofu isiyostahili kuwepo. Wakati mwingine inaweza kusababisha hata uamuzi mzuri kukataliwa.  Pia, ukosefu wa taarifa sahihi unaweza kusababisha wafanyakazi kutoa madai yasiyotekelezeka kwa sababu ya kuwa na matarajio makubwa mno kuliko uwezo wa mwajiri kumudu.   

Tumejifunza, vilevile, kuwa utawala bora hauishii kwenye kutunga sheria na kuunda taasisi na vyombo vya usimamiaji na utekelezaji wa Sheria. Utawala bora hauna budi kuwa sehemu kamili ya utamaduni wa kazi na uhusiano ambao unapaswa kuzingatiwa na waajiri na waajiriwa. Wakati mwajiri anawajibika kuwa muwazi kwa wafanyakazi wake na kuwatimizia stahili zao kama inavyopasika, waajiriwa nao wanawajibika kumtendea haki mwajiri kwa kufanya kazi kwa bidii na kuheshimu taratibu za kazi ikiwa ni pamoja na zile zihusuzo namna ya kuwasilisha madai yao.

Waajiri na waajiriwa kudai haki zao hakuwaondolei wajibu wao kwa kila mmoja wao.  Hivyo basi, kudumisha utawala bora kunawataka waajiri na wafanyakazi kuheshimu Sheria za nchi zikiwemo zile zinazotawala uhusiano na ajira sehemu za kazi.  Hapa nazungumzia, Sheria ya Majadiliano katika Utumishi wa Umma ya Mwaka 2003 na Sheria ya Ajira na Mahusiano Kazini Na. 6 ya Mwaka 2004.

Ndugu Zangu;

          Lazima tutambue na kukubali kuwa ufanisi sehemu za kazi hutegemea uhusiano uliopo baina ya wafanyakazi na waajiri. Kama umejengwa juu ya misingi ya kuheshimu sheria na majadiliano, mambo huwa mazuri.  Vitisho vya mwajiri na migomo ya wafanyakazi  si suluhisho la kuondoa kero za wafanyakazi.  Kwa jumla hupunguza ufanisi.  Hivyo basi, lazima tufanye kila tuwezalo kujenga uhusiano mwema kati ya waajiri na waajiriwa.  Ni kichocheo kikubwa cha watu kufanya kazi kwa bidii, kuongeza tija na uzalishaji sehemu za kazi hivyo kumwongezea mwajiri kipato na uwezo wa kuboresha maslahi ya wafanyakazi.

Hali ya Uchumi

Ndugu Viongozi  na Ndugu Wafanyakazi;

Mwenendo wa uchumi wetu katika mwaka 2013/2014 ni mzuri.  Uchumi umeendelea kuimarika ikilinganishwa na mwaka uliopita. Ukuaji wa uchumi unategemewa kuongezeka kutoka asilimia 7.0 ya mwaka 2013 hadi asilimia 7.2 mwaka huu. Haya ni matunda ya kazi nzuri ya wafanyakazi, wakulima na wadau wengine nchini.  Tunayo kila sababu ya kujipongeza kwa mafanikio haya. 

Habari nyingine njema kwa wafanyakazi ni kwamba mfumuko wa bei umeteremka kutoka asilimia 9 tulipokutana mwaka jana hadi asilimia 6.3 tunapokutana leo.  Azma yetu ni kutaka ubaki chini ya asilimia 10 na hasa uwe asilimia 5 au chini ya hapo ifikapo Juni, 2015.  Tunahangaikia sana kushuka kwa mfumuko wa bei kwa vile unapokua juu, unasababisha hali ngumu ya maisha kwa wafanyakazi.  Tukidhibiti mfumuko wa bei uongezaji wa viwango vya mishahara utakuwa na tija.  Aidha, inamuwezesha hata yule mwenye mshahara mdogo kuweza kukidhi baadhi ya mahitaji yake muhimu, hivyo kumpunguzia ukali wa maisha.  Kwa sababu hiyo, hatuna budi kuongeza bidii katika kukuza uchumi na kushusha mfumuko wa bei.  Kwa vile hapa tulipofika sio ukomo wa uwezo wetu, naamini tunaweza kupata mafanikio makubwa zaidi tukiongeza utawala bora mahala pa kazi.  Kiwango cha ukuaji wa uchumi kinaweza kuwa kikubwa zaidi na kutunufaisha sote.

Mabaraza ya Wafanyakazi

Ndugu Wafanyakazi;

Hatuwezi kuzungumzia utawala bora mahala pa kazi bila ya kuwa na ushirikishwaji wa wafanyakazi. Ushirikishwaji wa wafanyakazi, unawezekana tu pale ambapo yapo mabaraza ya kazi na yanafanya kazi. Mabaraza ya kazi ni fursa kwa wafanyakazi kuwakilisha na kujenga madaraja kati  ya menejimenti na wafanyakazi. Madaraja haya hujenga mazingira ya kuwezesha madai ya wafanyakazi kufika katika menejimenti, na uamuzi kufanywa na mrejesho wa menejimenti kuwafikia wafanyakazi.

Nimepata taarifa isiyofurahisha kuwa bado zipo taasisi chache za Serikali ambazo hazijaunda mabaraza hayo. Nimeambiwa pia kwamba baadhi ya yale mabaraza yaliyoundwa hayakutani kama inavyopasa. Hata hawakutani kujadili bajeti za taasisi zao, jambo ambalo ni sharti la msingi kutekelezwa kwa kisingizio cha kukosa fedha.  Madai haya hayaingii akilini hata kidogo.  Mbona semina na vikao vya menejimenti vyenye posho nono hatuoni vikiachwa kufanyika?.

Napenda kuwakumbusha wakuu wa taasisi zote za umma kuwa uundwaji mabaraza ya wafanyakazi na ushirikishwaji wa mabaraza hayo katika mchakato wa Bajeti sio jambo la hiari bali ni matakwa ya kisheria. Wasiounda mabaraza na wale wasioitisha vikao vya mabaraza kujadili bajeti za taasisi zao wanavunja sheria. Hili ni jambo lisilovumilika. Nimewaagiza Waziri wa Kazi na Ajira na Katibu Mkuu Kiongozi wahakikishe kuwa Wizara zote na taasisi zote za umma zinazingatia  Agizo la Rais Na. 1 la Mwaka 1970  pamoja na matakwa ya  Sheria ya Ajira na Mahusiano Kazini Na.6 ya Mwaka 2004. Lazima wahakikishe kuwa mabaraza yanaundwa mapema iwezekanavyo, na zile Wizara, Idara na Taasisi zisizoitisha mabaraza yao zibanwe kufanya hivyo bila ajizi.

Umuhimu wa Vyama vya Wafanyakazi Mahali pa Kazi

Ndugu Wafanyakazi;

Jambo lingine ambalo limenisikitisha sana ni taarifa kuwa bado wapo waajiri hasa katika sekta binafsi ambao wanakaidi matakwa ya kisheria ya kuwepo kwa matawi ya vyama vya wafanyakazi mahala pa kazi. Naambiwa hata pale wafanyakazi wanapoanzisha mabaraza hayo, wale wafanyakazi wanaokuwa mstari wa mbele kudai kuwepo matawi hayo au kutetea haki za wafanyakazi wamekuwa wanapata wakati mgumu.  Huishia kuhamishwa au hata kufukuzwa kazi. Aidha, wapo baadhi ya waajiri ambao wameanzisha mifumo mbadala ambayo haiko kisheria katika kukwepa kushughulikia maslahi ya wafanyakazi. 

Napenda kurudia na kusisitiza kuwa kuwepo kwa matawi ya vyama vya wafanyakazi mahala pa kazi si suala la hiyari bali ni matakwa ya kisheria. Hivyo, hakuna sekta, kampuni wala mwekezaji ambaye yuko juu ya sheria hii. Ni vizui ukaeleweka kuwa hii si tu ni sheria ya nchi yetu peke yake, bali ni matokeo ya mikataba ya kimataifa na ni haki ya msingi ya wafanyakazi na utawala bora.

Ndugu Viongozi na Ndugu Wafanyakazi;

Sisi katika Serikali ni mashahidi wa manufaa ya kuwepo kwa matawi ya wafanyakazi mahala pa kazi. Uzoefu wetu umetuthibitishia kuwa pale ambapo kuna matawi ya vyama vya wafanyakazi ambayo yanatimiza majukumu yake vizuri na menejimenti inatimiza wajibu wake ipasavyo uhusiano wa kikazi huwa mzuri. Inasaidia kupunguza migogoro, kuepusha migomo na huongeza tija na ufanisi. Matawi hayo hutoa fursa ya majadiliano na mazungumzo kati ya wafanyakazi na waajiri.  Si kweli hata kidogo kuwa, kuwepo kwa matawi haya hukwamisha ufanisi mahala pa kazi.

Nimemwagiza Waziri wa Kazi kuhakikisha kuwa matawi ya vyama vya wafanyakazi yanakuwepo mahala pa kazi. Pia, ahakikishe kuwa wakaguzi wanapita sehemu za kazi na kukagua utekelezaji wa sheria kuhusu kuwepo kwa matawi hayo. Wale waajiri wanaokaidi wachukuliwe hatua za kisheria bila kuoneana muhali. Aidha, nimemtaka asisite kuwachukulia hatua zipasazo za kinidhamu, wakaguzi wanaoshirikiana na waajiri kudhoofisha haki za wafanyakazi. Hawa ni watu walioshindwa kutimiza majukumu yao hivyo wasivumiliwe.  Wanaipaka matope Serikali.

  Wapo Wakaguzi ambao wanakwazwa na kukaa kituo kimoja kwa muda mrefu, wamezoeleka mno na wamejenga mazoea yasiyofaa kati yao na waajiri na wanashirikiana kuwakandamiza wafanyakazi. Wahamishwe.  Wakati huohuo wakumbusheni kuwa kazi yao ni kusimamia sheria, kutetea haki za wafanyakazi na waajiri na kamwe sio kuwa mawakala wa kuwasaidia waajiri kukiuka sheria.

Hatua za Serikali dhidi ya Uwakala wa Ajira

Ndugu Wafanyakazi;

Nimefurahishwa sana na uamuzi wa Mheshimiwa Gaudensia Kabaka, Waziri wa Kazi na Ajira na viongozi wenzake Wizarani wa kufuta mfumo mpya ulioanzishwa wa makampuni kuajiri kupitia uwakala wa ajira. Naunga mkono  uamuzi wenu wa kupiga marufuku utaratibu unaofanywa na baadhi ya Wakala Binafsi  wa Huduma za Ajira nchini  wa  kukodisha  wafanyakazi katika Makampuni. Utaratibu huu ni kinyume cha Sheria ya Huduma za Ajira Na. 9 ya 1999.  Sheria ya Huduma ya Ajira inaelezea majukumu ya msingi ya Wakala Binafsi wa Huduma za Ajira kuwa ni  kuwaunganisha watafuta kazi na waajiri na siyo wao kuwa waajiri na  kukodisha wafanyakazi kwa makampuni.

 Wakala wa Ajira kufanya mambo kinyume na matakwa ya sheria haikubaliki.  Anawakosesha  wafanyakazi haki zao za msingi kama vile mishahara, huduma za hifadhi ya jamii, likizo ya uzazi, matibabu, mafunzo na mengineyo. Inaondoa uwajibikaji wa moja  kwa moja wa waajiri kwa wafanyakazi wao. Hili ni jambo ambalo hatuwezi kuliacha liendelee. Nimempa Waziri wa Kazi na Ajira  baraka zangu zote kulishughulikia kwa nguvu zake zote na kwa umakini na ufanisi mkubwa ili tuweze kukomesha kabisa dhulma hii.

Uimarishaji wa Vyombo vya Mashauriano

Wafanyakazi wenzangu;

Jambo lingine ambalo linahitaji kupatiwa ufumbuzi katika kuimarisha uhusiano kati ya wafanyakazi na waajiri ni ufanisi wa vyombo vya mashauriano. Serikali imefanya kazi nzuri ya kuunda vyombo hivi ikiwemo Baraza la Mashauriano (LESCO). Lengo la kuunda mabaraza hayo ni kutoa fursa ya usuluhishi wa migogoro ya kikazi na maslahi ya wafanyakazi kabla ya kuiwasilisha katika mifumo ya kimahakama.

Pamoja na nia njema ya Serikali, chombo hiki kimeendelea kulalamikiwa kwamba hakitekelezi wajibu wake kwa ukamilifu. Mashauri yanayowasilishwa hayatatuliwi kwa wakati kutokana na Baraza hili kutoitisha vikao, kwa madai ya ufinyu wa bajeti. Matokeo yake, wafanyakazi aidha wanaamua kufikisha migogoro yao kwa Waziri wa Kazi, au kwenda mahakamani au kuchukua sheria mkononi. Hatua zote hizi  nje ya matumizi ya Baraza la LESCO, si endelevu na hazijengi mazingira ya maridhiano kati ya waajiri na wafanyakazi.  Kwa jumla zinadhoofisha utawala bora.

          Nimeelekeza, kuanzia bajeti ya mwaka wa fedha 2014/2015,  Wizara ihakikishe inatenga fedha za kutosha za kuwezesha Baraza la LESCO kufanya vikao vyake. Aidha, bajeti hiyo ilindwe ili kuhakikisha kuwa pesa hizo zinatumika kwa ajili ya kazi za Baraza la Mashauriano.  Ni jambo linalowezekana.  Nataka tuone kuwa kuanzia mwaka ujao wa fedha Baraza hili linafanya kazi yake ipasavyo.  Sote tunakubaliana kuhusu umuhimu wake kuwa ni mkubwa na ipo  mifano ya nchi nyingine ambazo Baraza hili hufanya kazi kwa ufanisi mkubwa.

Naamini kwamba, kwa kuwa changamoto yetu si udhaifu wa Sheria yenyewe iliyounda LESCO bali ufanisi katika utendaji tu, upatikanaji wa fedha za kutosha utawezesha Baraza hili kufanya kazi kwa ufanisi. Mwisho wa yote tutaepusha migogoro isiyo ya lazima, lakini pia tutaimarisha utawala bora kwa kujenga madaraja kati ya watumishi na waajiri pale panapojitokeza mikwaruzano.

Ushiriki wa Wafanyakazi kwenye Bodi za Mashirika

Wafanyakazi Wenzangu,

Sambamba na kulihuisha Baraza la LESCO, Serikali inalifanyia kazi suala la kushirikisha wafanyakazi katika Bodi za Mashirika ya Umma. Tunafanya hivyo kwa kutambua kuwa, Bodi za Mashirika ni vyombo muhimu vinavyofanya uamuzi wa kisera na kiuendeshaji wa mashirika.  Uamuzi wake hugusa moja kwa moja maslahi ya wafanyakazi hivyo uwakilishi wao ni muhimu.

Natambua kuwa tayari yapo mashirika ambayo kwa mujibu wa Sheria ya kuanzishwa kwake, yametambua uwakilishi wa wafanyakazi katika Bodi zake. Lakini yapo mashirika mengine hayana sharti hilo katika Sheria zilizounda mashirika hayo. Manufaa na umuhimu wa kuwashirikisha wafanyakazi si mambo yanahotaji mjadala. Yapo wazi.  Katika yale mashirika ambayo Bodi zake zina wajumbe kutoka vyama vya wafanyakazi, tumeona namna ambavyo mchango wa wafanyakazi umekuwa wa msaada mkubwa.

Nimeelekeza Wizara husika na Mwanasheria Mkuu wa Serikali kuchukua hatua za haraka kuandaa na kuwasilisha muswada wa Sheria Bungeni wa kulirasimisha jambo hili kwa mashirika yote ya umma. Lengo letu ni kutaka kuhakikisha kuwa, jambo hili muhimu haliwi suala la utashi tu wa Shirika husika, bali ni utaratibu rasmi wa kisheria. Naamini ushiriki wa wafanyakazi katika Bodi za Mashirika utaimarisha utawala bora na kupunguza kero za wafanyakazi mahala pa kazi.

Maslahi ya Wafanyakazi

Ndugu Kaimu Rais, Ndugu Viongozi na Ndugu Wafanyakazi;

Nafahamu kuwa hotuba yangu haitakuwa imekamilika bila kuzungumzia maslahi ya wafanyakazi. Na, wengi hasa wanasubiri kusikia nasema nini kuhusu nyongeza ya kima cha chini cha mshahara na kupungua kwa kodi ya mapato, yaani Paye As You Earn (P.A.Y.E).

Napenda kurudia kuwahakikishia kuwa mimi na wenzangu Serikalini hatuna upungufu wa dhamira ya kufanya hivyo. Tumethibitisha hivyo miaka iliyopita na tutaendelea kuwa hivyo.  Leo nitapenda kuzungumzia mambo matatu:  La kwanza ni kuhusu Kima cha Chini cha Mshahara.  Kama tulivyoahidi mwaka jana, Serikali ilipandisha kima cha chini cha mshahara kwa watumishi wa Umma kwa asilimia 41. Kwa ongezeko hilo, kima cha chini cha watumishi wa umma kiliongezeka kutoka shilingi 170,000 hadi shilingi 240,000. Na mwaka  huu nawaahidi tena kuwa tutaongeza.  Najua kwamba nyongeza hii si kubwa kuliko vile ambavyo wafanyakazi na hata mimi ningependelea iwe.  Kwa kweli kinachotukwaza ni mapato ya Serikali kutokuwa makubwa kumudu nyongeza kubwa ya mshahara kwa wakati.  Nyongeza hii peke yake inaifanya Serikali kutumia asilimia 44.9 ya bajeti ya Serikali kulipa mishahara na asilimia 10 ya pato la taifa (GDP). Kwa vigezo vyo vyote vile kiwango hiki ni kikubwa mno hivyo ni kielelezo thabiti cha dhamira yetu njema na kujali. 

Isitoshe naomba mkumbuke kuwa mwaka 2005 kima cha chini cha mshahara kilikuwa shilingi 65,000.00.  Hivyo ndani ya miaka saba tumeongeza kima cha chini karibu mara  nne ya ilivyokuwa na kufikia kima cha chini cha sasa.  Nawaahidi mwaka huu tutaongeza tena.  Kama nilivyogusia, hatuwezi kutoa nyongeza kubwa mara moja lakini, kidogo kidogo tunaweza. Na tumeweza.  Naamini, miaka mitano ijayo mambo yatakuwa mazuri zaidi wakati mapato ya Serikali yatakapoongezeka sana mauzo ya gesi asilia yatakapoanza. 

La pili ni Kima cha Mishahara Katika Sekta Binafsi:  Kima cha chini cha mishahara katika sekta binafsi bado hakinifurahishi. Kwa upande wa sekta binafsi, mfumo wa upangaji wa kima cha chini cha mshahara unatawaliwa na Sheria ya Taasisi za Kazi Na. 7 ya Mwaka 2004. Sheria hii inaanzisha Bodi za Mishahara za kisekta ambazo zina wajibu wa kutoa mapendekezo  kwa  Waziri wa Kazi na Ajira  kuhusu kima cha chini  cha mshahara katika sekta husika. Naambiwa kuwa Bodi hizi zinapata changamoto katika utekelezaji wa majukumu yake kwa kuwa waajiri hawatoi ushirikiano wa kutosha.

Mnamo  mwezi Juni, 2013, Mhe. Waziri wa Kazi na Ajira alitangaza mishahara ya kima cha chini kisekta kupitia Gazeti la Serikali Na. 196/2013  kwa sekta 12 za  Madini, Afya, Kilimo, Nishati, Usafirishaji, Viwanda, Ujenzi, Ulinzi binafsi, Shule binafsi, Hoteli, Huduma za Majumbani na Mawasiliano. Taarifa ninayopata ni kuwa, sehemu kubwa ya waajiri wa sekta binafsi hawazingatii viwango hivyo.  Nimemuelekeza Waziri wa Kazi awabane wsiotekeleza watekeleze Tuzo alizotoa.

Naguswa sana na kilio cha wafanyakazi katika sekta binafsi. Sisi kama Serikali hatuwezi kukwepa wajibu wa kuwasaidia. Nimeelekeza kuwepo na mkakati maalum kushughulikia jambo hili.  Katika mkakati huo, nashauri utaratibu wa Utatu yaani Wafanyakazi, Waajiri na Serikali utumike kufanya tathmini na kubaini matatizo yaliyopo na kupendekeza namna bora ya kuhakikisha wafanyakazi wa sekta binafsi wanapata mishahara wanayostahili. Katika mkakati wa muda mrefu, tumekubaliana na viongozi wenu kuimarisha vyombo vya mashauriano, usimamizi na bodi za kisekta ili huko mbele ya safari visimamie kwa ukamilifu jambo hili.

Jambo la tatu ni Kodi ya Mapato kwa wafanyakazi yaani PAYE:  Kumekuwepo pia na ombi la muda mrefu la kupunguza kodi inayokatwa kwenye mishahara ya wafanyakazi kuwa chini ya asilimia 10.  Kama nilivyoahidi mwaka jana, hili tutaendelea kulishughulikia kadri uwezo wa Serikali utakaporuhusu. Tumeshafanya hivyo kabla, na hatuna sababu ya kutofanya hivyo huko tuendako.  Tayari tumepunguza kutoka asilimia 18.5 mwaka 2007 hadi asilimia 13 hivi sasa.  Maombi yenu tumeyapokea, tuachieni, tuangalie nini tunachoweza kufanya kama miaka iliyopita.  Kwa jumla ni nia yetu kuendelea kufanya hivyo mwaka hadi mwaka, tunakwazwa na uwezo mdogo wa mapato ya Serikali.   

Mageuzi katika Mifuko ya Kijamii

Wafanyakazi wenzangu;

Kama nilivyosema wakati wa sherehe za Mei Mosi zilizofanyika mkoani Mbeya mwaka jana, Serikali ina dhamira ya dhati ya kupanua wigo wa hifadhi ya jamii kwa wafanyakazi na kwa  wananchi wote kwa ujumla. Hatua kwa hatua tutaendelea kufanya marekebisho katika Hifadhi ya Jamii nchini ili iweze kukidhi haja hiyo.

Eneo moja ambalo tumejiandaa kulitekeleza kuanzia Julai, 2014 ni kuhusu fidia kwa wafanyakazi wanaoumia au kuathirika wakiwa kazini. Wote tunafahamu kwamba tangu mwaka 2008 Serikali ilipitisha Sheria ya Fidia kwa Wafanyakazi Na. 20 ambayo inaunda Mfuko wa Fidia utakaoshughulikia malipo yaliyo bora zaidi ya fidia kwa wafanyakazi wanaoumia au kufariki au kupata maradhi yatokanayo na kazi kuliko ilivyo sasa.  Mfuko huu utahudumia wafanyakazi wa sekta zote yaani sekta binafsi na ya umma na utatoa mafao bora zaidi kuliko ilivyo hivi sasa.

Tunafanya hivyo kutokana na uzoefu tulioupata wa wafanyakazi wengi hasa katika sekta binafsi kushindwa kupata fidia stahili, wakati mwingine kutokana na uchanga wa waajiri wao. Kwa kuwa na mfuko huu kutawapunguzia waajiri mzigo wa kuwalipa fidia wafanyakazi wao hasa wakati ambao hawana uwezo wa kufanya hivyo.  Mfuko utawapa wafanyakazi uhakika wa kulipwa fidia yao pale watakapopata madhara mahala pa kazi. Serikali itachangia asilimia moja ya jumla ya mishahara ya wafanyakazi kila mwezi kuanzia mwezi Julai, 2014.  Waajiri binafsi nao watachangia asilimia 0.5 ya jumla ya mishahara ya wafanyakazi wao. 

Wafanyakazi Wenzangu; 

 Eneo jingine ambalo tuliahidi kulifanyia kazi ni kuhusu kuainisha mafao ya pensheni. Mchakato huu unaendelea vizuri na nafahamu kuwa Mamlaka ya Mifuko ya Hifadhi ya Jamii (SSRA) na Wadau yaani Vyama vya Wafanyakazi wanatarajiwa kukutana tarehe 5 Mei, 2014 kwa majadiliano zaidi.  Kikao hicho kitajadili ulingano wa mafao  yanayotolewa na Mifuko ya Hifadhi ya Jamii kwa kuweka vikokotoo bora vya Mafao ya Pensheni.

Ni vizuri kukumbushana kwamba, kuwa na vikokotoo vizuri ni jambo moja, na kuhakikisha uendelevu wa mifuko ya hifadhi ya jamii ni suala lingine. Hivyo, wakati tunaendelea na majadiliano hayo, hatuna budi pia  kutoa umuhimu katika kuelimishana juu ya umuhimu na wajibu wa waajiri kuwasilisha michango ya wanachama.  Mifuko ya hifadhi ya jamii inatakiwa kuhakikisha kuwa inakusanya michango ya wanachama wake na kuwekeza kwa umakini mkubwa.  Wanachama wao wanatakiwa kuhakikisha kuwa michango yao inabaki katika mifuko ya hifadhi ya jamii ili ije kuwafaa wakati wa shida na maisha ya uzeeni, badala ya tabia ya sasa ya watumishi kuamua kushirikiana na waajiri kutokatwa michango hiyo, au kujitoa katika mifuko hiyo kila wanapobadilisha ajira kutoka kwa mwajiri mmoja kwenda kwa mwajiri mwingine.

Madai ya Waalimu

Wafanyakazi Wenzangu,

Serikali  pia imeendelea kushughulikia madai mbalimbali ya watumishi wa umma hususan madeni ya mishahara na yasiyokuwa ya mishahara.  Tumekamilisha uhakiki wa madeni kwa wafanyakazi wasiokuwa walimu.  Hazina wameniarifu kuwa yatalipwa kabla ya mwaka ujao wa fedha.  Kwa upande wa walimu, Serikali kwa kushirikiana na Chama cha Walimu (CWT) tumekuwa tunafanya uhakiki wa madeni ya walimu katika Halmashauri zote 147 za Tanzania Bara.  Kazi imekamilika kwa Halmashauri 96 na inaendelea kwa Halmashauri 51 zilizosalia.  Nimeambiwa kuwa madeni yaliyohakikiwa yameanza kulipwa.  Na, kama nilivyosema kwa wafanyakazi wasiokuwa walimu ni makusudio ya Hazina kuwa madeni hayo yalipwe katika mwaka huu wa fedha. 

          Ni jambo la kutia faraja kwamba, katika kufanya kazi ya uhakiki wa madeni ya walimu.  Serikali na Chama cha Walimu tumeweza kubaini mzizi wa fitina. Tumekubaliana kuutafutia dawa ya kuung’oa ili tatizo hili lisijirudie. 

 Kwa ajili hiyo, nimeelekeza Wizara na Taasisi zinazohusika hasa Wizara ya Fedha, Wizara ya Elimu na Mafunzo na Ufundi na Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa, kuwachukulia hatua za kisheria na kinidhamu maofisa wa Serikali, wanaohusika na udanganyifu huu. Halikadhaika, wafanyakazi walioghushi stakabadhi nao wachukuliwe hatua za kisheria. Kwa muda mrefu, udanganyifu na hila za watumishi hawa zimechochea kutokuelewana na kutokuaminiana kati ya walimu na Serikali.

Ifike mahala sasa, walimu na Serikali tupate suluhu ya kudumu baada ya kumpata mchawi wetu. Tumekubaliana kuendelea na mfumo huu wa uhakiki wa pamoja kama msingi wa kutatua tatizo hili la muda mrefu. Huu ni mfano mzuri wa namna utawala bora unavyoweza kutatua kero za wafanyakazi kupitia ushirikishaji na uwazi.

Kuhusu muundo mpya wa Utumishi wa Walimu, habari njema ni kuwa muundo huo umekwishapitishwa na unatarajiwa kuanza kutumika tarehe 1 Julai, 2014.  Suala la upandishaji wa madaraja ya walimu nalo linakwenda vizuri ambapo hadi kufikia Aprili 2014, walimu 30,236 walikuwa wamepandishwa vyeo.

Kuhusu wimbo wenu, Shemeji mshahara mdogo.  Nimefuatilia nimebaini ni kweli kumekuwa na ucheleweshaji.  Nimefuatilia Benki Kuu wanasema walitoa pesa mapema, lakini kumekuwepo na mkwamo mahali ambapo tutapatafuta.

Utoaji Holela wa Vibali vya Ajira kwa Wageni

Ndugu Kaimu Rais wa TUCTA;

Wafanyakazi wenzangu,

Yamekuwepo malalamiko kuwa kumekuwepo na utoaji holela wa vibali vya kazi kwa wageni kufanya kazi nchini.  Naambiwa siku hizi hata zile ajira  ambazo Watanzania wana ujuzi nazo hujazwa na wageni.  Serikali imeyafanyia kazi malalamiko haya na kugundua kuwa udhaifu upo kwenye kuwepo kwa taasisi zaidi ya moja inayoshughulika na utoaji wa vibali kwa wageni kuishi na kufanya kazi nchini.  Hali hii inatoa mwanya kwa watu wasiokuwa waaminifu kutoa vibali kwa watu wasiostahili.    

Serikali imeamua kuzifanyia marekebisho sheria husika na iko mbioni kuwasilisha Bungeni Muswada wa Sheria  ya Vibali vya Ajira.  Nimeelekeza kuwa jitihada zifanyike ili Muswada huo uwasilishe kwenye kikao cha Bunge la Oktoba, 2014.  Sheria hii sasa italiweka suala la vibali vya kazi kushughuhulikiwa na taasisi moja na hivyo kuweka udhibiti katika utoaji wa vibali hivyo.

Ndugu Wafanyakazi;

Niruhusuni nichukue fursa hii, pia, kukumbusha kuhusu umuhimu wa wafanyakazi kuheshimu na kuthamini kazi.  Waswahili wana msemo “Usichezee kazi, chezea mshahara”.  Yapo madai yanayojirudia kutoka kwa waajiri kuwa wafanyakazi wa Kitanzania hawathamini na kuheshimu kazi zao.  Wanatuhumiwa kwa uvivu, udokozi na nidhamu ndogo.  Napata taabu kukubali madai haya kuwa hii ndio sifa ya wafanyakazi wote wa Kitanzania.  Leo nimetunuku tuzo kwa wafanyakazi bora na tumekuwa tunafanya hivyo kila mwaka.  Kitendo hiki ni ushahidi kuwa wafanyakazi hodari wapo.  Hata hivyo, siwezi kusema wavivu, wezi na watovu wa nidhamu hawapo.  Lakini, sina uhakika na ukweli wa madai yanayotoa sifa  mbaya na kutia doa baya kwa Wafanyakazi wa Kitanzania.

 Sifa hizo hasi ndizo zinazowashawishi waajiri na hasa wawekezaji kutafuta wafanyakazi nje.  Ninawaomba viongozi na wanachama wa vyama vya wafanyakazi mlitafakari suala hili kwa uzito unaostahili kwani linaelekea kuaminika.  Kulikataa tatizo peke yake hakutoshi kwani hakutatui tatizo lililopo, zaidi ya kutupa faraja ya muda tu.  Natoa rai kwa vyama vya wafanyakazi na Wizara ya Kazi na Ajira kulifanyia kazi jambo hili haraka.

Mchakato wa Katiba

Wafanyakazi Wenzangu,

Katika sherehe za Mei Mosi zilizofanyika mwaka jana kule Mbeya, mlitoa rai ya wafanyakazi kushirikishwa katika mchakato wa kutunga Katiba Mpya.  Niliwaahidi kuwa mtashirikishwa kwa vile wafanyakazi ni sehemu kubwa sana ya jamii yetu na kundi muhimu sana katika taifa.  Nimetimiza ahadi yangu wakati wa kuteua Tume ya Mabadiliko ya Katiba na Wajumbe 201 wa Bunge Maalum la Katiba.  Kuna uwakilishi mkubwa wa wafanyakazi na kumfanya Ndugu Maige, Mwenyekiti wa ATE alalamikie uwakilishi mdogo wa waajiri.  Kazi yangu nimemaliza, sasa iko kwa wawakilishi wenu kutumia vizuri fursa waliyopata kupigania haki na maslahi ya wafanyakazi bila ya kusahau maslahi ya Watanzania wengine.  Bahati nzuri wajumbe wengi ni wafanyakazi hata kama hawakuingia Bungeni wakiwa moja kwa moja wanawakilisha wafanyakazi.  Kwa hiyo ni rahisi kwa masuala ya wafanyakazi kutetewa.  Hamna budi kuwasiliana nao.

Jambo muhimu kwenu kufanya ni kujipanga vizuri kwa hoja za kuwapa wawakilishi wenu kuzipigania.  Msipofanya hivyo mtakuja kujikuta wawakilishi wenu wakatekwa na makundi yenye agenda na misimamo isiyoendeleza maslahi yenu.  Sisemi wasijihusishe na mambo mengine yenye maslahi kwa taifa, la hasha!.  Ninachosema wasifanye hayo na kuacha kusemea yenye maslahi ya wafanyakazi.  Wanaweza kukosekana watu wa kuyasemea mkajutia fursa hii.

Naungana nanyi kusikitika kutokana na mienendo na kauli zisizoridhisha za baadhi ya Wajumbe wa Bunge Maalum la Katiba. Naungana nanyi pia kuwasihi watumie lugha ya staha na wazo la kutafuta majawabu kwa njia ya mashauriano itatuwezesha kumaliza tofauti za kambi.  Nawasihi waliotoka Bungeni warejee pale Bunge Maalum la Katiba litakapoanza upya baada ya mapumziko ya kupisha Bunge la Jamhuri na Baraza la Wawakilishi kufanya shughuli za lazima hususan bajeti za Serikali zetu mbili.

Hitimisho

Ndugu Kaimu Rais wa TUCTA, Katibu Mkuu na Wafanyakazi Wenzangu;

Naomba nimalize kwa kurudia kuwashukuru tena kwa kunipa nafasi hii adhimu ya kujumuika nanyi tena katika sherehe za mwaka huu.  Napenda kuwahakikishia, kwa mara nyingine tena, kwamba dhamira yangu binafsi, na ile ya Serikali ninayoiongoza ya kutatua changamoto zinazowakabili wafanyakazi iko palepale. Kilio chenu ni kilio changu. Tumejitahidi katika kipindi hiki kutatua matatizo ya wafanyakazi na mafanikio yake mnayaona.  Nina imani kuwa tukishirikiana katika mwaka mmoja uliobakia tutaweza kutatua kero nyingi zaidi.

Mwisho, napenda kuwakumbusha kuwa, maslahi mazuri kwa wafanyakazi yana uhusiano wa moja kwa moja na kuongezeka kwa tija, uzalishaji, na pato la  waajiri katika sekta binafsi na sekta za umma. Shime nawasihi muongeze juhudi ili nanyi mnufaike zaidi.  Kwa upande wangu naamini kwamba neema haiko mbali sana.  Tumefanikiwa kuweka misingi mizuri ya kiuchumi, tumeunda taasisi na kuweka mazingira mazuri ya kisheria na kisera.  Bahati nzuri Mwenyezi Mungu ametushushia neema ya rasilimali ikiwemo gesi asilia. Vyote hivi kwa pamoja, vinatupa matumaini kuwa ndoto yetu ya kufikia nchi ya uchumi wa kati mwaka 2025 itatimia. Inawezekana Timiza Wajibu Wako. 

Mungu Ibariki Afrika!

Mungu Ibariki Tanzania!

Asanteni sana kwa kunisikiliza. Nawatakia sherehe njema.

Mheshimiwa Balozi wa Jamhuri ya Korea nchini;

Mheshimiwa Dkt. Shukuru Kawambwa, Waziri wa Elimu na Mafunzo ya Ufundi;

Waheshimiwa Mabalozi;

Waheshimiwa Mawaziri;

Waheshimiwa Wakuu wa Mikoa ya Pwani na Dar es Salaam,

Professa Ephata Kaaya, Makamu Mkuu wa Chuo Kikuu Cha Afya na Sayansi Shirikishi, Muhimbili.

Viongozi na Watendaji wa Serikali,

Viongozi na Wanajumuia wa Chuo Kikuu cha Afya na Sayansi Shirikishi Muhimbili,

Wageni Waalikwa,

Mabibi na Mabwana;

Shukrani

Awali ya yote, napenda kukushukuru Waziri wa Elimu na Mafunzo ya Ufundi kwa kunialika kuja kuweka jiwe la msingi la ujenzi wa hospitali ya kisasa ya kufundishia na kutolea huduma katika eneo hili la Kampasi mpya ya Chuo Kikuu cha Afya Sayansi Shirikishi Muhimbili, Mloganzila. Leo ni siku ya aina yake katika historia ya Chuo Kikuu cha Muhimbili na taifa kwa jumla.   Kitendo hiki cha leo kinaashiria kuanza rasmi kwa kazi ya ujenzi wa Kampasi mpya ya Mloganzila ya MUHAS na ni kubwa katika uboreshaji wa huduma ya afya nchini.  Shughuli hii kufanyika leo kama sehemu ya maadhimisho ya miaka 50 ya Muungano wetu ni jambo stahiki kabisa.  Ujenzi huu ni moja ya kielelezo thabiti cha juhudi na mafanikio ya Serikali yetu, katika kuwapatia Watanzania huduma bora zaidi za afya.

Hali ya Sekta ya Afya Wakati Tunaungana

Wageni waalikwa, Mabibi na Mabwana;

Utoaji wa huduma bora za afya ni wajibu wa msingi wa Serikali  yetu na uhai wa taifa letu.  Wakati tulipoungana tarehe 26 Aprili, 1964, hali ya huduma ya afya ilikuwa duni na afya ya wananchi wetu haikuwa ya kuridhisha.  Kulikuwa na hospitali chache mno, halikadhalika, vituo vya afya na zahanati zilikuwa chache sana.  Iliwalazimu wananchi kutembea umbali mrefu sana kutafuta huduma za afya. Katika vituo hivyo vya kutolea huduma za afya vifaa vya uchunguzi na vifaa tiba vilikuwa haba na duni.  Wataalamu wa fani mbalimbali za afya walikuwa wachache sana. Watu walikuwa wanakufa siku si zao kwa maradhi yanayoweza kuzuilika na kutibika.  Umri wa wastani wa kuishi ulikuwa miaka 35.  Kwa ajili hiyo, Serikali zetu zilitangaza maradhi kuwa moja ya maadui watatu wakubwa, wengine wakiwemo umaskini na ujinga. 

Katika kipindi cha miaka 50 ya muungano, Serikali ya Muungano na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar zimepambana na adui maradhi kwa nguvu kubwa.  Tumetoa kipaumbele cha juu katika kupanua na kuboresha huduma za afya.  Hii imejidhihirisha kwa sera na mikakati mbalimbali ya afya inayotekelezwa, ukubwa wa bajeti za afya zinazotengwa, idadi ya miradi inayotekelezwa na matokeo mazuri yanayopatikana kutokana na juhudi  hizo za Serikali. 

Mafanikio ya Miaka 50 ya Muungano katika Sekta ya Afya

Ndugu Wananchi;

Jitihada zilizofanyika katika miaka 50 iliyopita zimewezesha kuongezeka kwa zahanati, vituo vya afya na hospitali, vifaa vya uchunguzi, vifaa tiba na wataalamu wa kada mbalimbali za afya.  Kutokana na juhudi hizo, idadi ya Watanzania wanaopata huduma bora za afya katika ngazi zote imeongezeka sana na ushindi dhidi ya maradhi mengi unaonekana. Uwezo wetu wa kupambana magonjwa yanayoua watu wengi nchini umefikia mahali pazuri, na ule wa kuchunguza na kutibu maradhi yanayotulazimu kuwapeleka wagonjwa nje ya nchi unaendelea kuimarika. Kwa mfano, maambukizi ya ugonjwa wa malaria kwa watoto na akina mama wajawazito yamepungua kwa asilimia 50, na kule Zanzibar maambukizi ya malaria ni asilimia 0.3. Maambukizi ya UKIMWI yamepungua kutoka asilimia 18 mwaka 1986 hadi  kufikia asilimia 5.1 hivi sasa. 

Tunaendelea kuimarisha vituo vya kutoa huduma ya afya kuanzia zahanati, vituo vya afya, hospitali za wilaya, mikoa, kanda na taifa kwa majengo, vifaa tiba, vifaa vya uchunguzi na wataalamu. Katika ngazi ya taifa kwa mfano, tumepiga hatua ya kutia moyo kwa maradhi ya moyo, figo, saratani, mifupa, ubongo na mishipa ya fahamu. Kwa upande wa maradhi ya moyo tumejenga kituo cha tiba na mafunzo ya magonjwa ya moyo katika Hospitali ya Taifa Muhimbili yenye vitanda 100.  Kituo hiki kinawezesha wagonjwa wa moyo wengi kupata matibabu hapa hapa nchini badala ya kupelekwa nje.  Katika kipindi cha mwaka mmoja cha ufanyaji kazi wake, kituo hiki kimeweza kufanyia upasuaji wagonjwa 347, kuwawekea mashine za kuongeza nguvu kwenye moyo (pacemaker) wagonjwa 3 na mwaka huu wameanza uwekaji wa vyuma vidogo (stent) katika mishipa ya damu ya moyo ambayo imebana.  Haya ni mafanikio makubwa na ya kutia moyo.

Kwa upande wa figo, hivi sasa tunatoa huduma za magonjwa ya figo katika Hospitali ya Muhimbili, Hospitali ya Kanda, Mbeya na Shule ya Tiba ya Chuo Kikuu cha Dodoma. Pale Chuo kikuu cha Dodoma pia tunajenga kituo kikubwa kitakachobobea kwenye maradhi ya figo.  Lengo letu ni kwamba, kitakapokamilika chuo hiki kiweze kufanya matibabu ya kubadilisha figo (kidney transplant).   

Aidha, tumeboresha taasisi ya saratani ya Ocean Road kwa mejengo, vifaa na wataalamu.  Tumeongeza maradufu uwezo wa taasisi hiyo kulaza wagonjwa kutoka wagonjwa 120 mwaka 2011 hadi wagonjwa 290 hivi sasa.  Halikadhalika, tumenunua mashine mpya kwa ajili ya uchunguzi na tumeongeza wataalamu waliobobea wa magonjwa ya saratani. Vilevile, tunakamilisha ujenzi wa jengo la Taasisi ya Mifupa, Ubongo na Mishipa ya Fahamu. Litakapokamilika tutaliwekea vifaa vya kisasa vya uchunguzi na tiba ili kuongeza uwezo wetu wa kukabiliana na maradhi haya.

Ujenzi wa Hospitali ya Kufundishia ya Kampasi ya Mlonganzila

Ndugu Wananchi;

Jiwe la msingi tunaloweka leo, ni mwendelezo wa juhudi hizi za Serikali za kupambana na adui maradhi.  Hospitali hii itakuwa na vitanda 600, itakuwa na vifaa tiba vya kisasa kabisa kwa ajili ya uchunguzi na matibabu ya magonjwa mbalimbali yakiwemo ya mishipa ya fahamu. Ujenzi wa Hospitali ya Kampasi hii utasaidia sana kupunguza msongamano kwenye hospitali ya rufaa ya Taifa ya Muhimbili na za rufaa zilizopo nchini, ambazo hutoa huduma za utaalamu wa juu.  Aidha, itasaidia kupunguza ulazima wa kupeleka wagonjwa nchi za nje kwa ajili ya matibabu.  Matibabu nje ya nchi ni gharama kubwa kwa Serikali, lakini pia fursa zenyewe ni chache na wengi wengi hawapati nafasi ya kupelekwa nje kwa matibabu.  Hivyo ujenzi wa hospitali hii ya Chuo Kikuu cha Muhimbili ni ishara ya wazi ya dhamira ya serikali katika kukabiliana na tatizo hili.

Hatua Zilizochukuliwa na Serikali Katika Ujenzi wa Kampasi na Hospitali ya Kufundishia

Ndugu Wananchi;

Baada ya Chuo Kikuu cha Muhimbili kutafuta eneo la kupanua huduma zake, mwaka 2006 nilifanya uamuzi wa kuwapatia eneo hili lenye ukubwa wa ekari 3,800 kwa ajili ya kujenga Kampasi mpya na hospitali ya kisasa ya kufundishia na kutolea huduma.  Tulianza kutafuta fedha za ujenzi wa hospitali ya kufundishia, tukafanikiwa kupata mkopo wa riba nafuu kutoka Serikali ya Jamhuri ya Korea Kusini wenye thamani ya dola za Marekani milioni 76.5. Mkopo huo ungetosheleza kujenga jengo la hospitali hiyo pamoja na vifaa vya kisasa vya kutosheleza mahitaji ya hospitali.

Ujenzi haukuweza kuanza kwa wakati kutokana na mgogoro wa ardhi uliokuwepo katika eneo hili.  Matokeo ya ucheleweshaji huo umepandisha gharama za ujenzi kwa dola za Marekani milioni 18. Maana yake ni kuwa fedha za mkopo tulizopata hazitoshi tena kukamilisha jengo hilo na kununulia vifaa kama ilivyokusudiwa. Viongozi wa Chuo Kikuu cha Muhimbili waliponijia nilikubali bila kusita kwamba Serikali itaongeza hizo dola milioni 18 zinazohitajika.  Niwahakikishie kuwa tutatoa fedha hizo ili ujenzi ukamilika kwa kiwango kilichotarajiwa.

Wageni waalikwa, Mabibi na Mabwana;

Ni mategeneo ya Serikali kuwa baada ya kukamilika kwa ujenzi wa Kampasi hii, Chuo Kikuu Cha Afya na Sayansi Shirikishi, Muhimbili kitakuwa na uwezo wa kuongeza udahili wa wanafunzi wa fani mbalimbali za afya kutoka takribani wanafunzi 3,000 na kufikia wanafunzi 15,000. Hii itapunguza kwa kaisi kikubwa, kama si kumaliza kabisa uhaba mkubwa wa wataalam wa fani za afya ulioko nchini kwa sasa. Aidha, ni mategemeo yangu pia kuwa wakati ujenzi utakapokamilika idadi ya wanafunzi wa shahada za uzamili na uzamivu itaongezeka kwa kiasi kikubwa na hivyo kuongeza idadi ya wataalamu waliobobea wa fani mbalimbali za afya.

Hitimisho

Wageni waalikwa, Mabibi na Mabwana;

Kwa kumalizia, napenda kuishukuru Serikali ya Jamhuri ya Korea Kusini kwa kutupatia mkopo wa ujenzi na vifaa vya hospitali hii. Mkopo uliotolewa ni mkopo wenye riba nafuu ambao kama usingepatikana ingebidi tutumie fedha iliyopangwa kwa ajili ya miradi mingine kwenye ujenzi wa hospitali hii. Napenda kuwashukuru wananchi wa maeneo ya Kwembe na Mloganzila kwa kutoa ushirikiano katika mradi huu. Mradi huu ni moja ya kielelezo cha mafanikio ya Muungano wetu wa Miaka 50, tuutunze utakapokamilika ili utufae kwa miaka 50 mingine.  Nawatakieni kila la heri katika kusherehekea miaka 50 ya Muungano wetu. 

Ahsanteni sana kwa kunisikiliza.

Mwakilishi wa Rais wa Jamhuri ya Watu wa China, Mhe. Chen Changzhi,

Waziri wa Afya na Ustawi wa Jamii, Mhe. Dkt. Seif S. Rashid (Mb),

Katibu Mkuu, Wizara ya Afya na Ustawi wa Jamii, Bw. Charles  Pallangyo,

Mhe. Balozi wa Serikali ya Watu wa China,

Waheshimiwa Mabalozi waliopo hapa,

Mwenyekiti na Wajumbe wa Bodi ya Wadhamini, Hospitali ya Taifa Muhimbili,

Viongozi Wenzangu;

Wafanyakazi wa Hospitali ya Muhimbili;

Wageni Waalikwa,

Mabibi na Mabwana,

Shukrani

Nakushukuru Waziri wa Afya na Ustawi wa Jamii kwa kunialika kuja kushiriki nanyi katika ufunguzi wa kituo hiki muhimu cha upasuaji wa moyo na mafunzo.  Nafurahi kuwa Mheshimiwa Chen Changzhi, Naibu Spika wa Bunge la China amejumuika nasi katika hafla hii.  Alikuja hapa kwa sherehe za miaka 50 ya Muungano akimwakilisha Rais wa China.  Tukaona tutumie fursa hiyo pia tuzindue kituo hiki muhimu kilichojengwa kwa msaada wa Serikali ya China kugharamia sehemu kubwa ya gharama.  Kituo hiki kimegharimu shilingi bilioni 26.6 kati ya hizo China imetoa shilingi bilioni 16.6 na Tanzania imetoa shilingi bilioni 10.

Kituo tunachokizindua leo ni kituo cha kisasa kabisa, chenye vifaa vya hali ya juu, vinavyotumia teknolojia ya kisasa katika uchunguzi na tiba ya magonjwa ya moyo.  Kupatikana kwa kituo hiki, Tanzania inapiga hatua nyingine muhimu katika kuendeleza huduma ya afya nchini.  Ni ukweli usiofichika kwamba maradhi ya moyo duniani yanaongezeka.  Shirika la Afya Duniani (WHO) linakadiria kuwa kwa mwaka takribani watu milioni 12 wanakufa duniani kwa maradhi haya.   Hapa nchini inasemekana wagonjwa wa maradhi haya wamekuwa wanaongezeka kwa asilimia 26 kwa mwaka.  Maradhi haya yameanza kuwa tatizo kubwa hapa kwetu, hivyo hatuna budi kuchukua hatua thabiti kukabiliana nayo. 

Kwa sababu ya kukosa uwezo wetu wa ndani, haswa kwa wagonjwa wanaohitaji upasuaji kuwekewa wa moyo, pacemakers au stents, tumelazimika kuwapeleka nje ya nchi kwa matibabu.  Ni gharama kubwa, hivyo hatuwezi kuwapeleka watu wengi wanaohitaji tiba hiyo.  Matokeo yake ni wagonjwa wengi kuishi kwa mateso na hata kupoteza maisha.

Kwa nia ya kutaka kuokoa maisha ya Watanzania waliopata maradhi ya moyo, ndipo tulipowaomba ndugu zetu wa China.  Wakati ule Rais wa China, Mheshimiwa Hu Jintao alitukubalia.  Jimbo la Shandong ambalo ndilo limekuwa linatoa madaktari wengi kutoka China, lilikabilidhiwa jukumu la ujenzi wa kituo hiki.  Kama nilivyosema, kwa ushirikiiano wa pamoja wa nchi zetu, kituo kimekamilika na kimekwishaanza kutoa huduma. 

Tunapofanya uzinduzi wa kituo hiki leo, ni fursa nzuri kuwashukuru marafiki zetu wa China.  Tunawashukuru kwa msaada mkubwa waliotupatia na tunawashukuru kwa heshima ya Mjumbe mzito kwenye sherehe hii.  Tunashukuru pia kwamba mgeni huyu pia amekuja kumwakilisha Rais wa China, Mheshimiwa Xi Jinping na watu wa China katika sherehe za maadhimisho ya miaka 50 ya Muungano.

Mheshimiwa Waziri;

Mkurugenzi Mkuu wa Hospitali ya Taifa ya Muhimbili na

  Mkuu wa Taasisi Hii;

          Kituo kimekamilika sasa kazi kwetu.  Tunaomba muhakikishe kuwa kituo hiki kinatimiza majukumu yake kama ilivyokusudiwa.  Kwa ajili hiyo, naomba mfanye yafuatayo:

1.  Hakikisheni vifaa na mahitaji ya upasuaji yanapatikana wakati wote.  Itakuwa haina maana kujenga jengo zuri kama hili na kufundisha mabingwa wa upasuaji wa moyo kisha wasifanye kazi waliyosomea kufanya.
2. MSD ielekezwe kuhakikisha kuwa vifaa na mahitaji hayo yanapatikana wakati wote.
3. Wizara, Mkurugenzi Mkuu wa Hospitali ya Taifa Muhimbili na Mkuu wa Kituo hiki hakikisheni kuwa mnatoa kipaumbele cha kwanza kwa shughuli za upasuaji katika kituo hiki.  Hii ina maana ya mgao wa fedha na mipango ya kazi ya kituo.
4. Waziri na Mkurugenzi Mkuu anzeni kufikiria utaratibu bora wa uandeshaji wa kituo hiki.  Angalieni uwezekano wa kufanya kituo hiki kuwa taasisi inayojiendesha chini ya Hospitali ya Taifa, Muhimbili. Nazungumzia mfumo unaokaribia kufanana na Taasisi ya Mifupa.  Hii itaihakikishia kituo hiki ustawi na uhai endelevu.
5. Jiepusheni na kishawishi cha kugeuza wodi za taasisi hii kuwa ni wodi za wagonjwa ambao ni watu mashuhuri na wenye uwezo.  Ninachoshauri, tengenezeni mpango wa kujenga jengo kama hili kwa watu hao. Nachelea tusije kujikuta, wamejaa watu wengine, wagonjwa wa moyo wakakosa nafasi.
6.  Naomba uongozi wa Hospitali ya Taifa Muhimbili, uongozi wa kituo na wafanyakazi kukitunza kituo hiki kwa kiwango cha juu ili kidumu na kilifae taifa letu na watu wake kwa miaka mingi ijayo.  Hakikisheni kunafanyika matengenezo kwa wakati.  Msifanye ajizi kwani ukarabati husababishwa na kuchelewa kufanya matengenezo.  Ukifanya matengenezo kwa wakati huhitaji ukarabati. “Rehabilitation is deferred maintenance”.

Hitimisho

Ndugu Wananchi;

Nimalize kwa kutoa tena shukrani zangu za dhati kwa Serikali ya Jamhuri ya Watu wa China, Rais mstaafu Mheshimiwa Hu Jintao na Rais Xi Jinping, Serikali ya Jimbo la Shandong na Kampuni ya Uhusiano wa Kiuchumi na Kiufundi ya Kimataifa ya Shandong kwa mchango wao uliowezesha ujenzi wa Kituo hiki. Wananchi wa Tanzania wanathamini na kuienzi zawadi hii kutoka kwa wananchi wa China kwa ajili yetu.  Serikali ya Tanzania itahakikisha kwamba Kituo hiki kinaendelea kutoa huduma bora kwa wagonjwa kama inavyotarajiwa.

Baada ya kusema haya sasa naomba kutamka kuwa Kituo cha Upasuaji, Tiba na Mafunzo ya Moyo kimefunguliwa rasmi.

Hon. Dr. Harrison Mwakyembe, Minister for Transport, United Republic of Tanzania;

Hon. Prof. Silas Lwakabamba, Minister for Infrastructure, Republic of Rwanda;

Hon.  Eng. Virginie CIZA, Minister for Transport, Public Works and Equipment, Republic of Burundi;

Hon.  Justin Kalumba MWANA NGONGO, Minister for Transport and Water Ways, Democratic Republic of Congo;

Hon.  Eng. Abraham Byandala, Minister for Transport and Works, Republic of Uganda;

Dr. Donald Kaberuka, President of the African Development Bank;

Dr. Richard Sezibera, Secretary General of the East African Community;

Dr. Stogomena Tax, Executive Secretary of SADC;

Dr. Ibrahim A. Mayaki, President, NEPAD Agency;

Mr. Philippe Dongier, World Bank Country Director for Tanzania, Uganda and Burundi;

Distinguished Guests;

Ladies and Gentlemen;

It is a pleasure for me to welcome you all to Tanzania and Dar es Salaam.  I thank the organizers for affording this rare opportunity to speak at this all important World Economic Forum Alignment Meeting on Development of the Central Corridor.

This meeting could not have been organized at a better time, than this.  As a matter of fact such people of this region have been waiting for this type of action for a long time.  Besides that, this meeting is part of the preparations for the World Economic Forum for Africa meeting scheduled for 7^th to 9^th May, 2014.  The work of this meeting will therefore have a special significance to the implementation of the Priority Action Plan of Programme for Infrastructure Development in Africa (PIDA) which has its roots from the World Economic Forum in Africa held in Addis-Ababa, from 9^th to 11^th May, 2012.

          It is gratifying to see high level participation of four important institutions among us: the EAC, SADC the AfDB, the NEPAD Agency and the World Bank. It is heartwarming indeed, to have you with us because you are critical factor on the success of the agenda at hand.  We look forward to your continued involvement until we reach the objectives of this initiative. 

From WEF Addis Ababa to WEF Abuja: Private Sector and

African Infrastructure Development

Distinguished Delegates;

The 2012 World Economic Forum for Africa was a turning point with regard to how we approach the question of development of infrastructure in Africa. It came to our awareness and realization that we need to bring in Private Sector in infrastructure development in Africa.  Such a perspective had not been embraced before by governments in Africa, with each one trying to shoulder the cost alone.

I commend the joint-initiative of the WEF, the AfDB, the AU Commission and NEPAD (New Partnership for Africa's Development) for taking forward the agenda. As a follow up, an African Strategic Infrastructure Initiative (ASII) was formally launched in Johannesburg on the 9th of July, 2012, with the formation of the Business Working Group (BWG), a platform for African infrastructure development strategies and initiatives.

I am pleased with the work of the Business Working Group for identifying projects with high potential for short-term acceleration. I am particularly delighted with the choice of the Central Corridor in this regard.  I also thank you for affording my country the honour of preparing a Wider Concept Note on the development of the Central Corridor.

Importance of the Transport Corridors

 Distinguished Delegates;

The importance of transport corridors as game changers for regional growth and development need not be over-emphasized. Studies after studies have concluded that many landlocked developing countries are among the poorest in the world. It is said, out of 31 such countries, 16 are classified as least developed and half of these are in Africa.

These countries are said to be penalized annually by 1.5 percent reduction in average growth compared to coastal states by simply being landlocked. It goes without saying that: growth of landlocked countries depends on the growth of the coastal countries. That implies the ability of the coastal countries to put in place infrastructure for trade facilitation, as a pre-requisite for development of the land locked countries.

Distinguished Delegates;

The coastal states have never fallen short of good will in facilitating the landlocked countries.  They have been putting in place supportive infrastructure because they too, are primary and secondary beneficiaries of such infrastructure. It is the difficulties of raising financing of these infrastructures that has been holding back coastal states particularly the Least Developed Countries, from rising to challenge effectively.

Efforts to exploit joint regional financing mechanisms has also proven unsuccessful.  Experience has shown that it is easier to arrange investment for national infrastructure than for regional ones. Our experience on the ongoing construction of 11,174 kilometers of road to tarmac level serves as a good lesson. It is for this reason that, we welcome this approach of partnering with the private sector for regional infrastructure development.

Status of Central Corridors

Distinguished Delegates;

The Central Corridor is located at the strategic geographical position which makes it a natural choice as a major trade route for countries of the Eastern and Central African regions. Indeed, for many decades the Dar-es-Salaam Port, Tanzania’s roads and railways have served the neighboring countries of Uganda, Rwanda, Burundi and the Democratic Republic of Congo (DRC).

Economies of countries served by this corridor have shown strong GDP growth rates of between 4 and 8 percent.  Transit demand is forecasted to increase from 2.7 million to 9.8 million tons by 2030. The Dar es Salaam port captures 14 percent of imports and exports of these countries.  As a result the throughput at the port has increased from 7.4 million tons in 2007 to 13 million tons by December 2013.

The Central Corridor also enjoys one of the best roads in East Africa.  The Dar es Salaam-Rusumo/Kabanga and Dar es Salaam-Mutukula (at the borders of Rwanda/Burundi and Uganda respectively) are fully paved. The presence of these routes makes the Central Corridor a competitive option for cross border trade through the Port of Dar es Salaam.

Distinguished Delegates;

Rwanda and Burundi are connected to the Port of Dar es Salaam by the Central Corridor that consists of several routes. These routes include an all-road unimodal option from Dar es Salaam to Bujumbura and Kigali. Alternatively, cargo flows along the intermodal routes made up of rail from Dar es Salaam to Isaka then trans-shipped to Kigali and Bujumbura. Rwanda and Burundi are now working together with Tanzania to extend the central railway line from Isaka to Kigali on wards to Keza – Musongati in Burundi. 

The Republic of Burundi has discovered enormous deposits of nickel. The corridor is about to transport more volumes of heavy minerals within the coming two to three years.  Our neighbor Burundi may in the coming 2 or 3 years start exporting between 1.5 million tons to 3 million tons of nickel concentrates a year. In the same development, we expect two nickel mines in Tanzania (Kabanga and Dutwa) to be operational in the same time span. It is likely that nickel processing would require importation of huge volumes of sulphur per annum. All these volumes are expected to pass through the Central Corridor.

Challenges Facing Central Corridor

Distinguished Delegates;

Despite the great potentials and opportunities presented by the Central Corridor, all is not rosy in terms of both effectiveness and efficiency. Transport inefficiencies in this region, have contributed to prohibitively high transport costs, and impede the region's ambition to realize its overall vision for socio-economic development.

The design capacity of the Tanzania Railway Limited (TRL) line is to move traffic of about 5million tons per year. Unfortunately, this capacity has never been achieved as the maximum capacity reached so far is only 1.4 million tons of cargo moved by train as the performance record in 2002. While there are prospects of transit cargo to double up within the coming few years, as the region braces itself to start exporting millions of tons of copper and nickel a year, the existing 2,707 kilometers Central railway, cannot in its present condition cope with the growing volume of cargo along the central corridor.

Distinguished Delegates;

It suffices to say, both our roads and the central railway line lead to the Port of Dar es salaam needs a turn around. It needs refurbishing. We still need to expand our berth capacity, modernize our cargo handling facilities as well as procedure to cope with the growing volume of throughput. We have indeed embarked on the exercise, but in a limited way by using our yearly budgetary allocations and development partners' support. Thanks to the World Bank, the AfDB and JICA. Apart from the measures we have so far taken to enhance port efficiency, reliability and security. We thank to Trade Mark East Africa, DFID and the World Bank for the continued support to improve port efficiency.

Efforts Undertaken by Tanzania to Improve the

Central Corridors

Distinguished Delegates;

Tanzania has continued to fulfill her regional responsibility to our landlocked neighbors, and international obligations under the Almaty Programme of Action.  There are number of efforts we have put in place which are short and long-term plans. Our short-term plan is to rehabilitate the railway line by reinforcing its formation, strengthening its bridges, removing lighter, old, worn out rails, fasteners, sleepers and installing new heavier rails, sleepers and ballast. We have so far done almost 600 kilometers. Thanks to the World Bank and JICA.

We have continued to make available our Dar es Salaam Port as an export and import gateway for the landlocked countries of Rwanda, Burundi, Uganda, Zambia, Malawi and the DRC. Some of the initiatives which are underway includes;

a)    Dredging of the Dar es Salaam port entrance channel;

b)    Construction of Berths 13 and 14;

c)     Strengthening and deepening of Berths 1-7;

d)   Development of the Roll on – Roll off (RO-RO) Berth at the Dar port;

e)     Plan to develop Kisarawe Freight Station with intention to decongest container traffic at the Dar port and development of new port at Bagamoyo among others.

The government decided to give due weight to these initiatives through mainstreaming them in the Big Results Now (BRN) Port Initiatives, with the aim to ensure their timely implementation. We have earmarked to increase throughput of the Dar es Salaam Port from the current 13 million tons per annum to about 18 million tons annually by end of 2015. Furthermore, it is targeted to reduce time taken by a truck to transport a transit container from the Dar es Salaam Port to the borders of Burundi and Rwanda to 2½ days from the current 3½ days  by the end of 2015.

Distinguished Delegates;

But these short-term measures will not enable us to service a growing regional economy effectively and efficiently. The Dar es Salaam Port for example, currently handles 13 million tons of freight per year but hardly 2 percent of the freight is carried on rails, the rest is transported by trucks, drastically shortening the lifespan of most of our paved roads.

It is against this background that we came up with a long-term plan or strategy to upgrade the central line to standard gauge. Part of the line i.e. Dar es Salaam – Isaka – Keza – Kigali/Gitega – Musongati (1,591 kilometers long), is a joint project by Tanzania, Rwanda and Burundi. It is estimated to cost us a minimum of USD 4.13 billion. We have jointly done all the preliminary studies. With the completion of the detailed study recently, we are now on procurement of Transaction Advisor. Thanks to the AfDB for its support.

Tanzania and Burundi have also a bilateral arrangement to construct a 200 kilometers standard gauge railway between Uvinza in Tanzania and Musongati in Burundi expected to cost us USD 550 million.

Private Sector and Central Corridor

Distinguished delegates;

The central corridor projects I have briefly narrated cannot be successfully implemented within the context of the traditional method of financing infrastructure development. Government financing alone may not easily raise all the money required.  We do not have the money nor can we easily get someone to lend us so much money.  We have tried this option over the years without much success.

It is time we encouraged further private sector participation. It remains an alternative and viable option to minimize the public financing gap in infrastructure development. I have vested my hopes in this meeting which I believe will take us to the next level in terms of unlocking private sector funding, identifying cross-border regulation gaps and building private-public sector confidence. 

Distinguished Delegates;

It is befitting that this alignment meeting is taking place at this point in time. We have undertaken to put in place conducive environment to facilitate private sector to join our efforts.  The government has put in place the National Public-Private Partnership (PPP) Policy in 2009, in 2010 we enacted the Public-Private Partnership Act, Cap 403 and Regulations in 2011.   In addition, feasibility studies have been undertaken while various identified PPP projects have been advertized for private sector to show interest. We will continue to work together with our Central Corridor member states in soliciting funds to invest in the key transport infrastructure projects along the corridor.

The Government, in partnership with the OECD and NEPAD, undertook a review of its investment policies to support the national strategy for economic reform and improve the business climate to attract more investment in key sectors, such as infrastructure and agriculture. The review was launched on 31^st January, 2014 and will be used to update all investment policies; and continue with implementation of Government Roadmap on the Improvement of the Investment Climate by undertaking administrative measures with very limited cost implications while reducing hurdles of significant costs to local and foreign investors. These measures go along with automated and electronic payment systems that minimize human interference and discretionary powers.

Way Forward

Distinguished Delegates;

I am optimistic that the groundwork we have undertaken as a region for the implementation of the Central Corridor Infrastructure projects through public private sector cooperation have caught the attention of the international business community. I thank the WEF in collaboration with the AfDB, the AU Commission and NEPAD for championing this noble cause for Africa's economic development. As corridor member states with a lot to gain from improved inter and intra-regional trade, let us continue to plan, discuss, decide and implement together our infrastructure development projects. Our numbers would always attract the attention of serious investors. 

Conclusion

Distinguished Delegates;

I am optimistic that our regional efforts to implement the Central Corridor Infrastructure projects through public private partnership is now at a point of take-off and definitely will bear good results in the very near future. We believe that WEF strategies under this new model of Central Corridor to be the African pilot project for accelerating investments will support the current potential infrastructure projects along the corridor to secure strategic investors soon. What I wish to share with our colleagues from the Corridor member states is to continue working together under these efforts so as to achieve the expected regional investment goals. Everything is possible if we plan, discuss, decide and implement together.

This is the opportunity for our governments to interact with other stakeholders including the private sector, with a view to coming up with a programme of action for the development of the central transport corridor.

To conclude my remarks, I have taken note of the fact that you have a rather long and demanding agenda in front of you and, for that reason, I wouldn't like to keep you any longer than necessary. It is therefore my singular honour and pleasure to wish you a very fruitful meeting and to declare that the Alignment meeting on the Central Corridor is now opened.

Mheshimiwa Samuel Sitta, Mwenyekiti wa Bunge Maalum la Katiba;

Mheshimiwa Dkt. Mohamed Gharib Bilal, Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania;

Mheshimiwa Dkt. Ali Mohamed Shein, Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mapinduzi;

Mheshimiwa Mizengo Peter Pinda, Waziri Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania;

Mheshimiwa Maalim Seif Sharif Hamad, Makamu wa Kwanza wa Rais wa Zanzibar;

Mheshimiwa Balozi Seif Ali Iddi, Makamu wa Pili wa Rais wa Zanzibar

Mheshimiwa Anne Semamba Makinda; Spika wa Bunge la Jamhuri ya Muungano;

Mheshimiwa Pandu Ameir Kificho, Spika wa Baraza la Wawakilishi na Mwenyekiti wa Muda wa Bunge Maalum la Katiba ;

Mheshimiwa Rashid Othman Chande, Jaji Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania;

Mheshimiwa Othman Makungu,  Jaji Mkuu wa Zanzibar;

Viongozi Wakuu Wastaafu;

Waheshimiwa Wajumbe wa Bunge Maalum la Katiba;

Waheshimiwa Wajumbe wa Tume ya Mabadiliko ya Katiba;

Wageni waalikwa;

Mabibi na Mabwana;

Pongezi

            Nakushukuru sana Mheshimiwa Mwenyekiti kwa kunipa fursa ya kuja kuzungumza na Waheshimiwa Wajumbe wa Bunge letu Maalum la Katiba katika siku hii muhimu na ya kihistoria kwa nchi yetu.  Nimekuja kuwatakia heri na naungana na Watanzania wenzetu wote kuwaombea baraka za Mwenyezi Mungu, ili muweze kuifanya kazi yenu kwa utulivu, hekima, umakini mkubwa na kuimaliza kwa salama na kwa mafanikio yanayoyatarajiwa  na Watanzania.

Natoa pongezi nyingi kwako na kwa Makamu wako kwa kuchaguliwa kwenu kuongoza Bunge hili maalumu na la kihistoria.  Ushindi mkubwa mliopata ni kielelezo tosha cha imani kubwa na matumaini waliyonayo Wajumbe wenzenu kwenu. Matumaini yao ndiyo matumaini ya Watanzania wote, kwamba mtaliongoza vizuri Bunge hili, ili liweze kutimiza kwa ufanisi mkubwa jukumu lake muhimu sana katika historia ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Niruhusu pia niwapongeze kwa dhati Wajumbe wote wa Bunge Maalum la Katiba kwa bahati ya aina yake waliyopata ya kutunga Katiba mpya ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania.  Fursa hii hutokea mara chache sana katika historia ya nchi yo yote na watu wake.  Mkifanikiwa kuipatia nchi yetu Katiba nzuri majina yenu yataandikwa kwa wino wa dhahabu, katika kumbukumbu za historia ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania.

Ni matarajio ya Watanzania kuwa mtatunga Katiba itakayokubalika na wengi.  Katiba inayotekelezeka.  Katiba itakayoimarisha Muungano wetu kwa kuondoa changamoto zilizopo sasa.  Katiba itakayoipa nchi yetu mfumo bora wa kuongoza na kuendesha mambo yetu.  Katiba itakayoimarisha umoja, upendo, ushirikiano na mshikamano miongoni mwa wananchi wa Tanzania, licha ya tofauti zao za asili za upande wa Muungano na maeneo watokako, au tofauti za jinsia, rangi, kabila, dini na ufuasi wa vyama vya siasa.  Katiba itakayodumisha amani, usalama na utulivu nchini.  Katiba itakayostawisha zaidi demokrasia, haki za binadamu, utawala wa sheria, utawala bora na kudhibiti maovu. 

Na, mwisho ingawaje siyo mwisho kwa umuhimu, Katiba itakayoweka mazingira mazuri kwa uchumi wa nchi kukua, na wananchi wengi kunufaika sawia na maendeleo yatayopatikana.

Historia ya Katiba Nchini

Mheshimiwa Mwenyekiti na Waheshimiwa Wajumbe;

Hii itakuwa mara ya tatu tangu kuzaliwa kwa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Aprili 26, 1964, kwa nchi yetu kuwa na mchakato wa kutunga Katiba mpya.  Mara ya kwanza ilikuwa mwaka 1965 ilipotungwa Katiba ya Muda na mara ya pili ni mwaka 1977 ilipotungwa Katiba ya Kudumu tuliyonao sasa.  Tofauti na mara mbili zilizopita, safari hii mchakato unahusisha watu wengi zaidi.  Wananchi wameshiriki moja kwa moja kutoa maoni yao kwa Tume ya Mabadiliko ya Katiba, na ndio watakaofanya uamuzi wa mwisho kuhusu Katiba mpya kwa kura ya maoni.  Wananchi pia walipata nafasi ya kuchagua Wajumbe wa Mabaraza ya Katiba ya Wilaya yaliyojadili Rasimu ya Kwanza ya Katiba.  Pia walipata nafasi ya kutoa maoni yao kupitia Mabaraza ya Katiba ya taasisi.  Katika Bunge hili wapo wananchi 201 kutoka makundi mbalimbali.

Katika mchakato wa kutunga Katiba za mwaka 1965 na 1977 kulikuwapo Tume za Kuandaa Rasimu na Bunge Maalum la Katiba kama ilivyo katika mchakato huu.  Hata hivyo, kwa Katiba zilizopita Wabunge wa Bunge la Jamhuri ya Muungano pekee ndio waliounda Bunge Maalum.  Safari hii Bunge Maalum linajumuisha Wabunge, Wajumbe wa Baraza la Wawakilishi na wananchi 201 wanaotoka kwenye jamii, wakiwakilisha asasi na makundi mbalimbali ya Watanzania kutoka Zanzibar na Tanzania Bara.  Mchakato wa sasa utaishia kwenye kura ya maoni itakayoshirikisha wananchi wote wa Tanzania wanaoruhusiwa kupiga kura.  Michakato iliyopita iliishia Bunge Maalum pekee.

Mheshimiwa Mwenyekiti; 

Tangu kutungwa kwake, tarehe 25 Aprili, 1977, mpaka sasa Katiba ya Jamhuri ya Muungano ya mwaka 1977 imefanyiwa mabadiliko takriban mara 14.  Mabadiliko hayo yalitokana na kufanyika au kutokea kwa mabadiliko muhimu ya kiuchumi, kisiasa na kijamii katika nyakati mbalimbali hapa nchini na katika Jumuiya ya Afrika Mashariki. 

Kwa ruksa yako naomba nitaje baadhi ya mabadiliko yaliyofanywa:-

1. Mabadiliko ya 1979 yaliunda Mahakama ya Rufani ya Tanzania kufuatia kufa kwa Mahakama ya Rufani ya Afrika Mashariki baada ya kuvunjika kwa Jumuiya ya Afrika Mashariki mwaka 1977. 

1. Mabadiliko ya mwaka 1980 yalifanyika baada ya kutungwa kwa Katiba ya Zanzibar, hivyo kulazimu Katiba hiyo kutambulika kwenye Katiba ya Jamhuri ya Muungano.

1. Mabadiliko ya mwaka 1984 yaliweka utaratibu wa ukomo wa vipindi vya Urais ambao haukuwepo kabla ya hapo.  Aidha, masuala ya Haki za Binadamu (Bill of Rights) yaliingizwa kwa mara ya kwanza katika Katiba.   Vilevile, Mahakama ya Rufani ya Tanzania na mambo mengine ya iliyokuwa Jumuiya ya Afrika Mashariki yaliongezwa katika Orodha ya Mambo ya Muungano.

1. Mwaka 1992, yalifanyika mabadiliko yaliyoanzisha Mfumo wa Vyama Vingi vya Siasa badala ya ule wa Chama kimoja uliokuwepo tangu 1965.  Pia utaratibu wa uchaguzi wa Rais na Wabunge ulirekebishwa ili uendane na mfumo wa vyama vingi vya siasa.  Vilevile utaratibu wa kuwa na viti maalum vya wanawake katika Bunge ulianzishwa. Wakati ule ilikuwa asilimia 15 ya Wabunge wote.   Aidha, kwa mara ya kwanza katika historia ya nchi yetu Bunge lilipewa mamlaka ya kumwajibisha Rais na Waziri Mkuu kupitia kura ya kutokuwa na imani.

1. Mabadiliko ya mwaka 1994 yaliweka mfumo mpya wa kumpata Makamu wa Rais kupitia Mgombea Mwenza. 

1. Mwaka 2000 na 2005, pamoja na mambo mengine yalifanyika mabadiliko yaliyopanua wigo wa Haki za Binadamu na  kuongeza uwakilishi wa wanawake.

Umuhimu wa Mabadiliko ya Katiba

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kufanyika kwa mabadiliko hayo kunathibitisha utayari wa Serikali kufanya mabadiliko kila ilipoonekana inafaa kufanya hivyo.  Pamoja na kufanya yote hayo na Serikali kuwa na msimamo huo, kumekuwepo na madai yaliyokuwa yanajirudia ya kutaka Katiba ya Tanzania iandikwe upya.  Wako watu walioimithilisha Katiba yetu na nguo yenye viraka vingi mno kiasi kwamba ingefaa kununua mpya badala ya kuendelea kuivaa. 

 Madai ya kutaka Katiba mpya yalipazwa sauti baada ya kuanza kwa mfumo wa vyama vingi vya siasa.  Wapo waliokuwa wanadai Katiba mpya kwa imani, eti kwamba, itawawezesha kuishinda CCM.  Lakini, si hayo tu, hata katika mchakato wa Serikali zetu mbili kushughulikia kero za Muungano, imedhihirika kuwa baadhi ya changamoto zilikuwa zinahitaji mabadiliko ya Katiba ili kuzipatia ufumbuzi wa uhakika na wa kudumu. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kwa kutambua ukweli huo na baada ya kushauriana na kukubaliana na viongozi wenzangu wakuu wa Chama tawala na Serikali zetu mbili wakati ule, ndipo tarehe 31 Desemba, 2010, nikatangaza dhamira ya kuanzisha mchakato wa kutunga Katiba mpya.  Nilieleza siku ile kuwa katika mchakato huo tutakuwa na ushirikishwaji mpana wa wananchi wa Tanzania kwa makundi yao ya jinsia, dini, siasa na shughuli wazifanyazo kujipatia riziki na kwa maeneo wanayotoka katika pande zetu mbili za Muungano. 

Mchakato wa Katiba Mpya

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Tarehe 16 Machi, 2011 Baraza la Mawaziri liliridhia kutungwa kwa Sheria ya Mabadiliko ya Katiba ya kuliongoza taifa katika mchakato wa kutunga Katiba mpya ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania.   Tarehe 18 Novemba, 2011 Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania lilipitisha Muswada wa Sheria ya Mabadiliko ya Katiba. Kwa mujibu wa Sheria hiyo, mchakato wa kutunga Katiba Mpya ulikuwa unaanza kwa kuunda Tume ya Mabadiliko ya Katiba. Tume hiyo imepewa jukumu la kusikiliza maoni ya wananchi mmoja mmoja na kwa makundi yao ya maslahi, taasisi zao na kupitia Mabaraza ya Katiba.  Mwishowe Tume imetakiwa kutengeneza Rasimu ya Katiba mpya itakayofikishwa kwenye Bunge Maalum la Katiba kujadiliwa na Katiba mpya kutungwa.  Mchakato wa Katiba utahitimishwa kwa wananchi kupiga kura ya maoni ya kuamua kama wanaikubali au kuikataa Katiba mpya. 

Tarehe 6 Aprili, 2012 nilifanya uteuzi wa Wajumbe wa Tume ya Mabadiliko ya Katiba na kuwaapisha tarehe 13 Aprili, 2012.  Tume ilianza kazi tarehe 2 Mei, 2012 na kuikamilisha kwa mafanikio, hatua zote zilizoihusu na kukabidhi kwangu na kwa Rais wa Zanzibar, Taarifa ya Tume na Rasimu ya Katiba tarehe 30 Desemba, 2013.  Kitendo cha Mwenyekiti wa Tume, Mheshimiwa Joseph Warioba kuwasilisha Rasimu hiyo mbele ya Bunge hili tukufu tarehe 18 Machi, 2014, kinahitimisha rasmi kazi ya Tume ya Mabadiliko ya Katiba.  Kazi inayofuatia ni ya Bunge hili kujadili, kuamua na kutunga Katiba mpya.  Baada ya hapo Katiba mpya itafikishwa kwa wananchi kwa uamuzi wa mwisho kwa njia ya kupiga kura ya NDIYO au HAPANA. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Rasimu ya Katiba ilichapishwa kwenye gazeti la Serikali na magazeti mengine yanayosomwa na wananchi kama ilivyoagizwa katika Kifungu cha 20(2) cha Sheria ya Mabadiliko ya Katiba.  Pamoja na hayo, Taarifa ya Tume na Rasimu ya Katiba viliwekwa wazi kwenye tovuti ya Tume kwa kila mtu kusoma.  Inafurahisha kuona kuwa watu wengi wameisoma Taarifa ya Tume na Rasimu ya Katiba na kumekuwa na mjadala mpana kuhusu nyaraka zote hizo muhimu. Watu wengi wametoa maoni yao na wanaendelea kufanya hivyo.  Kwa maoni yangu hili ni jambo jema sana na ni kielelezo thabiti kuwa demokrasia imestawi na inazidi kuota mizizi Tanzania.  Pia, kwamba, Watanzania wako huru kushiriki na kutoa maoni yao kwa mambo yanayowahusu.

Pongezi kwa Tume

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kwa mara nyingine tena narudia kutoa pongezi za dhati kwa Wajumbe wa Tume ya Mabadiliko ya Katiba chini ya uongozi wa Mheshimiwa Jaji Joseph Warioba akisaidiwa na Mheshimiwa Jaji Augustino Ramadhani, kwa kazi kubwa na nzuri waliyofanya. Kazi yao haikuwa rahisi hasa ukizingatia ukubwa wa nchi yetu, wingi wa watu wake, utitiri wa taasisi na pigo la kumpoteza Mjumbe mwenzao muhimu Dkt. Sengondo Mvungi aliyetangulia mbele ya haki katikati ya mchakato. 

Pamoja na hayo, kwa bidii kubwa Wajumbe wa Tume wameweza kutembelea mikoa yote nchini na kuwafikia watu 351,644 waliotoa maoni yao kwa mdomo na kwa maandishi.  Halikadhalika, walipokea na kuchambua maoni 772,211 kutoka kwa wananchi na taasisi mbalimbali.  Baada ya kupokea maoni ya wananchi, kufanya utafiti na kwa kutumia maarifa na uzoefu wao, Wajumbe wakafanya kazi ngumu, kuliko yote, ya kutengeneza Rasimu ya Katiba iliyoko mbele ya Bunge hili.  Ni kweli kwamba Wajumbe hawakuweza kuwafikia wananchi wote wa Tanzania, lakini wameweza kuwafikia wananchi wengi, ambao kwa kiasi kikubwa wanawakilisha taswira na mitazamo mipana ya jamii yetu.

Baadhi ya Masuala Yaliyojitokeza Katika Mjadala wa Mapendekezo ya Tume

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Tume imefanya kazi nzuri, yenye thamani kubwa na ya manufaa kwa taifa la Tanzania.  Rasimu imeandikwa vizuri na kwa weledi wa hali juu.  Tume imetoa mapendekezo ambayo kwa kiasi kikubwa yanahuisha na kuboresha Katiba ya nchi yetu, kwa namna ya pekee.  Katiba inayopendekezwa, imejumuisha dhana na mambo kadhaa mapya yanayokwenda vyema na wakati tulionao na kuweka msingi mzuri kwa huko mbele tuendako.  Kwa taratibu za kawaida za marekebisho ya Katiba tuliyonayo, isingekuwa rahisi kuingiza mambo mengi mapya kiasi hiki.   

Wajumbe Wana Kazi Kubwa

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Waheshimiwa Wajumbe;

            Rasimu ya Katiba ni kitabu kikubwa kilichosheheni mambo mengi.  Kina kurasa 106, sura 17 na ibara 271.  Wajumbe wa Bunge hili mnatakiwa kusoma na kuelewa vizuri kila kilichoandikwa ili muweze kufanya uamuzi ulio sahihi.  Mnawajibika kuchambua kwa kina na umakini mkubwa kila kilichomo, sura kwa sura, ibara kwa ibara, sentensi kwa sentensi na hata neno kwa neno.  Hamna budi kujiridhisha kuhusu uandishi wa vifungu vya Rasimu ya Katiba na  kufaa kwa dhana mbalimbali zilizoingizwa na kujengeka katika Rasimu.

Mheshimiwa Mwenyekiti; 

Kile ambacho Wajumbe mtaona kinastahili kuboreshwa au kurekebishwa au kufutwa msisite kufanya hivyo ili Watanzania wapate Katiba iliyo bora.  Msipofanya hivyo kuna hatari ya kupata Katiba ambayo ni ngumu kuitekeleza.  Aidha, tunaweza kuwa na Katiba ambayo itanung’unikiwa na watu wengi na kusababisha madai ya kutaka ifanyiwe marekebisho muda mfupi baada ya kupitishwa.  Bunge hili linao wajibu maalum wa kuzuia balaa hilo lisitokee katika nchi yetu.  Ngazi mbalimbali zilizowekwa katika mchakato huu ni kama chujio la kuepusha hali hiyo isitokee.  Kile ambacho hakikuonekana katika hatua moja kitaonekana katika hatua inayofuata na kurekebishwa.  Nawaomba fursa mliyonayo muitumie vizuri.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

            Nimekwishaeleza kuwa moja ya jambo mnalotegemewa kufanya ninyi wenzetu mliopewa dhamana ya kutunga Katiba ya nchi yetu ni kujiridhisha na uandishi wake.  Yapo maoni yaliyotolewa kuhusu uandishi ambayo naomba myatafakari na kuamua ipasavyo.  Kwa mfano, kuna baadhi ya vifungu vya Katiba vinayopendekezwa vimekuwa na mambo mengi mno kuliko inavyostahili Katiba kuwa (too prescriptive). Pia kuna mawazo kwamba baadhi ya mambo hayangetakiwa kuwa katika Katiba bali yawe kwenye Sheria zinazotafsiri utekelezaji wa Katiba yenyewe. 

Yako mambo yaliyotajwa kwenye Katiba ambayo yanatakiwa kuelezwa wazi kuwa mtu hatakwenda mahakamani kuidai Serikali impatie (non justiciable).  Mambo yaliyotajwa kwenye Katiba ni mazuri na yanavutia, lakini lazima yaendane na uwezo wa nchi na uchumi wake kuhimili.  Simaanishi kwamba tuyatoe kwenye Katiba, bali yabakie kama dhamira pale uwezo wa nchi utakaporuhusu yatekelezwe.  Tusipofanya hivyo, kuna hatari ya Serikali kujikuta inalaumiwa au hata kufikishwa  mahakamani kila wakati kwa madai ya jambo moja au jingine ambayo haina uwezo nayo.  Ni muhimu sana mambo kama hayo muyatazame ili tusije kuwa na Katiba ambayo ni ngumu kutekeleza. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Yapo pia maoni kuwa baadhi ya vifungu vina upungufu katika uandishi wake, hivyo kuhitaji kufanyiwa marekebisho.  Isipofanyika hivyo kunaweza kuwepo athari na nyingine zinaweza kuwa mbaya.  Kwa mfano, Ibara ya 2 ya Rasimu inayotambulisha eneo na mipaka ya nchi yetu.  Ibara hiyo inasomeka kuwa  “Eneo la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ni eneo lote la Tanganyika likijumuisha sehemu yake ya bahari na eneo lote la Zanzibar likijumuisha sehemu yake ya bahari”. 

Maelezo hayo yameacha kutambua, kwa upande wa Tanzania Bara, sehemu yetu ya maziwa na mito ambayo ni kubwa sana.  Kwa nini tuache kuitaja?  Je hatutoi nafasi kwa nchi tunazopakana nazo siku moja wakaja kupora sehemu zetu hizo na sisi kukosa utetezi kwa kuwa hata Katiba yetu haikuyatambua maeneo hayo kuwa ni yetu?  Hili ni jambo kubwa ambalo Bunge hili lazima mlirekebishe.   Wakati ndiyo huu hakuna mwingine.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

            Jambo jingine kuhusu uandishi ni mgongano kati ya pendekezo la msingi la Tume la kuwa na muundo wa Serikali tatu na majukumu ya Serikali ya Muungano ambayo kimsingi ni majukumu ya Serikali za nchi washirika.   Katika Rasimu hii malengo ya taifa yameainishwa na Serikali ya Muungano inatakiwa kuhakikisha kuwa malengo hayo yanatekelezwa na itoe taarifa Bungeni.  Katika mfumo wa Serikali tatu unaopendekezwa na Tume masuala yahusuyo uchumi na maendeleo ya jamii kama vile kukuza kilimo, ufugaji, uvuvi, viwanda, biashara, pembejeo, elimu, hifadhi ya jamii na kadhalika yako chini ya mamlaka ya Serikali za nchi washirika.  Mamlaka ya Serikali ya Muungano ni kwa mambo saba tu yafuatayo:- Katiba na Mamlaka ya Jamhuri ya Muungano, Ulinzi na Usalama wa Jamhuri ya Muungano, Uraia na Uhamiaji, Sarafu na Benki Kuu, Mambo ya Nje, Usajili wa Vyama vya Siasa, Ushuru wa Bidhaa na Mapato yasiyo ya kodi yatokanayo na Mambo ya Muungano.  

Kwa Rasimu kupendekeza muundo wa Serikali tatu na kuipa Serikali ya Muungano majukumu ambayo haina mamlaka nayo, ni kuzusha utata na migongano kati ya Serikali ya Muungano na nchi washirika.  Mkichagua mfumo wa Serikali tatu, inawalazimu muyaondoe mambo hayo kwani Serikali ya Muungano haistahili kuyatekeleza na wala haina uwezo wa kuweka masharti kwa Serikali za nchi washirika kwa mambo yaliyo kwenye mamlaka ya nchi hizo.  Lakini kama mtaamua tuendelee na muundo wa Serikali mbili, mambo haya mazuri yanatekelezeka na Serikali ya Muungano bila ya matatizo.  Katika uandishi wa Rasimu Utumishi katika Serikali ya Muungano haumo katika Orodha ya Mambo ya Muungano.  Ni lazima liwemo.  Hayo ni baadhi tu ya masuala yahusuyo uandishi katika Rasimu.  Naamini mkiisoma Rasimu kwa makini mnaweza kuyagundua mengineyo.

Dhana Mpya

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Katika Rasimu kuna dhana mpya na mambo mapya kadhaa yaliyoingizwa ambayo yanabadili utaratibu wa sasa wa uendeshaji wa nchi na mambo mbalimbali.  Nawaomba mfanye uchambuzi wa kina kwa kila kinachopendekezwa na kujiridhisha kuhusu kufaa kwake na manufaa yake.   Fanyeni hivyo ili tujihakikishie kuwepo kwa mambo mazuri na uendeshaji mzuri wa shughuli katika taifa letu changa. 

Mambo ni mengi na kwa ufinyu wa muda sitaweza kuyazungumzia yote.  Niruhusuni nizungumzie baadhi ya dhana na mambo mapya yaliyomo katika Rasimu.  Jambo la kwanza, kwa mfano, linahusu Ibara ya 128 (2)(d) inayoleta dhana ya “Mbunge kupoteza Ubunge iwapo atashindwa kufanya kazi za Mbunge kwa miezi sita  mfululizo kutokana na maradhi au kizuizi ndani ya gereza”. 

Watu hawana tatizo na Mbunge kuwa kizuizini ndani ya gereza kama amepatikana na hatia Mahakamani na kuhukumiwa kifungo.  Lakini, isijekuwa yuko rumande kwa tuhuma akisubiri kesi kusikilizwa.  Je akija kuonekana hana hatia na kuachiliwa?  Naungana na wale wanaoshauri kuwa jambo hili lifafanuliwe vizuri na kutambua Mbunge kutiwa hatiani na kupata adhabu ya kifungo cha kipindi hicho.    Ni bora ifanyike hivyo sasa ili kuondoa mikanganyiko.  Hakuna haja ya kusubiri mpaka jambo hili lije kufafanuliwa baadaye kwa   Sheria itakayotungwa na Bunge. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kwa upande wa mtu kupoteza Ubunge kwa sababu ya “kuugua kwa miezi sita mfululizo” ni maoni ya watu wengi kuwa huu ni ukatili ambao haustahili kufanywa na Katiba.  Kuugua ndiyo ubinadamu na wakati mwingine Mbunge anaweza kupata ajali akiwatumikia wananchi wa Jimbo lake.  Anaweza kuugua kwa miezi sita au zaidi na kupona kabla ya kipindi chake cha Ubunge kufika mwisho.  Kwa nini awekewe ukomo wa miezi sita?  Katiba ya mwaka 1977 tunayotumia sasa haina sharti hilo.  Watu wanauliza hoja na haja ya kuwa na sharti hili kwenye Katiba mpya ni ipi?  Wanasema kwa kweli anachostahili Mbunge huyu kufanyiwa ni kuuguzwa afya yake iimarike ili aendelee kutumikia watu wake, na siyo kupoteza uongozi wake.  Tusiwatie watu kishawishi cha kukatiza matibabu ili kukwepa sharti hilo.  Ni vyema jambo hili mkalitazama kwa makini, na muone kama linastahili kuwepo au hapana. 

Mheshimiwa  Mwenyekiti;

Katika Rasimu hii imeingizwa dhana mpya ya kuweka ukomo wa vipindi vitatu kwa Wabunge.  Tena mapendekezo haya hayasemi vipindi vitatu mfululizo au la!.  Jambo hilo limezua mjadala motomoto katika jamii.  Ni vizuri mkajiridhisha juu ya sababu za msingi na manufaa ya kufanya hivyo hapa Tanzania.  Mazoea yetu na ya kwingineko duniani ni kuweka ukomo kwa Wakuu wa Nchi kwa sababu nzuri na rahisi kuzielezea.  Lakini, kuwawekea ukomo Wabunge ni jambo jipya na huenda Tanzania tukawa wa kwanza.   Nashawishika kuungana na wale wanaopendekeza kuwa pengine ni mapema mno kuanzisha utaratibu huo hapa kwetu. 

Nachelea kuwa tutainyima nchi yetu fursa ya kupata watu wenye maarifa na uzoefu mzuri wa uongozi kwa nafasi ya Ubunge au kwa nafasi za uongozi wa Taifa bila ya sababu za msingi. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Jambo lingine jipya linalopendekezwa na Tume ni utaratibu wa kumuondoa Mbunge katikati ya kipindi chake cha uongozi.  Kwa hoja linaonekana kuwa jambo jema lakini naomba athari zake mzitafakari vizuri. Kuna hatari ya kuanzisha misuguano kwenye Majimbo na kuwaacha Wabunge wasifanye kazi zao kwa utulivu bali wawe wanajihami dhidi ya wapinzani wao kuwatengenezea fitna za kuwatoa.  Utaratibu unaopendekezwa wa Chama chake kujaza nafasi ya Mbunge inapokuwa wazi katika mazingira hayo nao unaweza kuwa ndicho kichocheo kikubwa cha vuguvugu la kumuondoa Mbunge.  Walioshindwa kwenye kura ya maoni wanaweza kufanya kazi ya kuwachimba wenzao mpaka waondoke.  Jipeni muda wa kupima faida na hasa thamani inayoongezwa na kuanzisha utaratibu huo.  Naomba tujiridhishe kama jambo hili jipya lina tija. Hivi kupewa nafasi kila miaka mitano kurudi kwa wananchi hakutoshi kumuondoa Mbunge ambaye watu wamemchoka?   

Muundo wa Muungano

Mheshimiwa Mwenyekiti;

 Jambo lingine kubwa lililopendekezwa na Tume ambalo limevuta hisia za karibu watu wote nchini linahusu muundo wa Muungano wetu kuwa wa Serikali tatu badala ya mbili za sasa.    Pendekezo hili limezua mjadala mkubwa tangu lilipotolewa katika Rasimu ya kwanza na kurudiwa katika Rasimu ya pili.  Wakati mwingine mjadala umekuwa mkali na wa hisia kali kwa kila upande. 

Kwa kweli hili ndilo jambo kubwa kuliko yote katika Rasimu kwa sababu linapendekeza kuanzishwa kwa muundo na mfumo mpya wa kuendesha nchi yetu.  Hii ndiyo agenda mama ya Bunge hili ambayo kila Mtanzania anasubiri kwa hamu uamuzi wenu utakuwa upi.  Ombi langu kwenu ni kuwa watulivu mnapojadili suala hili.  Epukeni jazba ili mfanye uamuzi ulio sahihi.  Lazima mtambue uamuzi usiokuwa sahihi kwa jambo hili una hasara kubwa.  Tunaweza kupoteza kitu tulichokijenga kwa gharama kubwa kwa nusu karne iliyopita.  Tanzania inaweza kuwa nchi iliyojaa migogoro na matatizo mengi ambayo hatunayo.

Mheshimiwa Mwenyekiti, Waheshimiwa Wajumbe;

Kama alivyoeleza Mwenyekiti wa Tume Mheshimiwa Jaji Joseph Sinde Warioba, mara kadhaa, mjadala au madai ya kutaka muundo wa Serikali tatu si jambo jipya. Ulikuwepo hata wakati wa mazungumzo ya kuunganisha nchi zetu mbili mwaka 1964.  Ulikuwa kiini cha kuchafuka kwa hali ya hewa ya kisiasa Zanzibar mwaka 1984.  Muundo huu uliwahi kupendekezwa  na Tume ya Nyalali mwaka 1992, ndiyo hoja ya G55 mwaka 1993 na umependekezwa pia na Tume ya Jaji Kisanga ya mwaka 1998.  Lakini mara zote hizo mapendekezo hayo hayakukubaliwa.

Waasisi wa taifa letu, yaani  Mwalimu Julius Nyerere, aliyekuwa Rais wa Jamhuri ya Tanganyika wakati ule na Sheikh Abeid Amani Karume, aliyekuwa Rais wa Jamhuri ya Watu wa Zanzibar wakati ule,  waliamua kuchagua Muungano wa Serikali mbili tulionao sasa.  Walitoa sababu mbili kuu:  “ni muundo unaoihakikishia Zanzibar kuwa haimezwi na Tanganyika; na pia unaiepusha Tanganyika kubeba mzigo mkubwa wa kugharamia Serikali ya Tanganyika na ile ya Muungano”. 

Mheshimiwa Mwenyekiti; 

Natambua kuwepo kwa rai ya kutaka Mwalimu Nyerere asitumiwe katika mjadala huu.  Nionavyo mimi ni vigumu kuacha kujadili fikra za Mwalimu Nyerere na Sheikh Karume katika jambo hili.  Wao ndiyo wa mwanzo kujadili na kukubaliana kuwa mfumo wa Serikali mbili ndiyo bora kwa nchi yetu.  Iweje leo tunapozungumzia kuubadili, mawazo yao yawe hayafai kutumika au hata kuzungumzwa.  Hivi hasa mawazo ya nani pekee ndiyo bora zaidi kutumika?   Tutakuwa hatuutendei haki mjadala huu na sisi wenyewe tunaoshiriki katika mchakato huu.  Rai yangu kwenu ni kuwa mzitazame hoja zote kwa marefu na mapana yake ili mpime kama zipo sababu za kuubadili muundo wa sasa wa Muungano wa Serikali mbili na kuleta wa Serikali tatu. Na, kama zipo mabadiliko hayo yaweje! Lazima mfanye uamuzi kwa utambuzi na hoja zenye mashiko.  (you must make an informed decision). 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Tume imetoa sababu mbili kubwa za kupendekeza muundo wa Serikali tatu.  Sababu ya kwanza ni kwamba ndiyo matakwa ya Watanzania wengi kote Zanzibar na Tanzania Bara.  Inaeleza kuwa idadi kubwa ya Watanzania waliotoa maoni, yaani asilimia 60.2 wa kutoka Zanzibar wanaunga mkono muundo wa Serikali ya Mkataba, na asilimia 61.3 wa kutoka Tanzania Bara wanaunga mkono muundo wa Serikali tatu.  Sababu ya pili ni kwamba muundo huo unatoa majawabu ya uhakika na endelevu kwa changamoto za muundo wa sasa wa Serikali mbili zinazonung’unikiwa na watu wa pande zetu mbili za Muungano.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Sababu hizi mbili kuu zilizotolewa na Tume zimezua mjadala mkali katika jamii. Wapo wanaokubaliana na Tume na wapo wasiokubaliana nayo.  Wapo wanaosema Tume imesema kweli kwamba Watanzania wengi wanaunga mkono muundo wa Serikali tatu, hivyo muundo wa Serikali tatu hauepukiki.  Ndiyo matakwa ya wengi hivyo msemo wa Kiswahili usemao wengi wape uheshimiwe. 

Lakini wapo wanaodai kuwa takwimu za Tume hazionyeshi ukweli huo.  Wanasema kuwa   taarifa ya Tume imeonesha kuwa Watanzania waliotoa maoni yao kwa Tume kwa mdomo na maandishi walikuwa 351,664.  Kati yao ni wananchi 47,820 au sawa na asilimia 13.6 ndiyo waliokerwa na muundo wa Muungano hivyo wakauzungumzia.  Wananchi 303,844 au sawa na asilimia 86.4 muundo wa Muungano kwao halikuwa tatizo, ndiyo maana hawakuuzungumzia kabisa.  Wanahoji kuwa iweje leo asilimia 13.6 ya Watanzania wote waliotoa maoni wageuke kuwa ndiyo Watanzania walio wengi! 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Wanasema pia, kwamba mbona Taarifa ya Tume yenyewe, kuhusu takwimu (uk. 66 na 67), inaonesha kwamba kati ya hao watu 47,820 waliotoa maoni kuhusu Muungano, ni watu 17,280 tu ambao ni sawa na asilimia 37.2  ndiyo waliotaka muundo wa Serikali tatu, asilimia 29.8 walitaka Serikali mbili, asilimia 25.3 walipendekeza Serikali ya Mkataba na asilimia 7.7 walipendekeza Serikali moja.  Hii hoja ya Watanzania wengi kutaka Serikali tatu msingi wake upi?  

Mheshimiwa Mwenyekiti; 

Takwimu za Tume (uk. 57) zinaonyesha, vilevile kuwa Tume ilipokea maoni 772,211.  Kati ya hayo asilimia 10.4 tu ndiyo yaliyozungumzia muundo wa Muungano na asilimia 88.6 hayakuzungumzia Muungano bali mambo mengine.  Hivyo basi wanahoji pia kwamba kama muundo wa Muungano ungekuwa ni jambo linalowakera Watanzania wengi, lingedhihirika kwenye idadi ya watu waliotoa maoni na kwenye idadi ya maoni yaliyotolewa.  Yote hayo hayakujitokeza. Waliouzungumzia Muungano walikuwa asilimia 13.6 tu ya watu wote waliotoa maoni na maoni yanayohusu Muungano yalikuwa asilimia 10.4 ya maoni yote.  Hivyo basi, wanauliza “usahihi wa hoja ya Watanzania wengi kutaka Serikali tatu uko wapi?” 

Changamoto za Muundo wa Serikali Mbili

Mheshimiwa Mwenyekiti na Waheshimiwa Wajumbe;

 Kama nilivyokwishagusia awali, sababu ya pili ambayo Tume inatoa kuhusu kufaa kwa muundo wa Serikali tatu ni kwamba mfumo huu unajibu changamoto nyingi za muundo wa Serikali mbili. Tume imeainisha vizuri changamoto za muundo wa Serikali mbili.  Kwa upande wa Zanzibar wanalalamikia kile kinachoitwa Tanzania Bara kuvaa koti la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na hivyo kutumia mamlaka ya Serikali ya Muungano kujinufaisha yenyewe.  Fursa hiyo Zanzibar hainayo.  Aidha, wanasema mipaka na mamlaka ya Serikali ya Muungano kwa mambo ya Muungano, na kwa mambo ya Tanzania Bara haijaainishwa vizuri ikaeleweka. Wazanzibari pia, wanazungumzia mkanganyiko kuhusu ugawanaji wa mapato, na jinsi ya kuchangia shughuli za Muungano baina ya Serikali ya Muungano na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar.  Vilevile, wanalalamikia Rais wa Zanzibar kuondolewa kuwa Makamu wa Rais wa Jamhuri ya Muungano. 

Aidha, kuna malalamiko kuwa orodha ya mambo ya Muungano iliyoongezwa  kutoka mambo 11 mwaka 1964 mpaka 22 mwaka 1992 imepunguza uhuru wa Zanzibar kwa mambo yake ya ndani.

Mheshimiwa Mwenyekiti; 

Kwa upande wa Tanzania Bara, Tume inaeleza kuwepo kwa manung’uniko kuwa Muungano wa Serikali mbili umepoteza utambulisho wa kihistoria wa Tanganyika na fursa ya watu wa upande wa Tanzania Bara kutetea maslahi yao ndani ya Muungano. Wanasema Zanzibar sasa imekuwa nchi huru; ina bendera yake, wimbo wake wa taifa na Serikali yake. Aidha, wanasema Zanzibar imebadili Katiba na kujitambulisha kama nchi na kuchukua madaraka ya Bunge la Muungano, kwa vile Sheria zinazotungwa na Bunge lazima zipelekwe kwenye Baraza la Wawakilishi kupata kibali cha kutumika Zanzibar.  Wananchi wa Tanzania Bara pia wanalalamikia kutokuwa na haki ya kumiliki ardhi Zanzibar wakati wenzao wa kutoka Zanzibar wanayo haki hiyo Tanzania Bara.  Na wao vilevile wananung’unikia mkanganyiko kuhusu ugawaji wa mapato na jinsi ya kuchangia gharama za uendeshaji wa shughuli za Muungano baina ya Serikali ya Muungano na Serikali ya Zanzibar.  Hizi ndizo baadhi ya changamoto ambazo Tume inaona jawabu lake ili kuzitanzua ni kubadili muundo wa Muungano kuwa wa Serikali tatu badala ya mbili za sasa.

Faida za Muundo wa Serikali Tatu

Mheshimiwa Mwenyekiti; 

Tume ya Mabadiliko ya Katiba imefafanua kwamba mfumo wa Serikali tatu utagawanya vizuri madaraka kati ya mamlaka tatu za Muungano.  Unawezesha Washirika wa Muungano kubaki na utambulisho wao wa kihistoria na kiutamaduni na hivyo, utawezesha kuondoa hisia za Zanzibar kumezwa na Muungano. Pia unawezesha kila upande wa Tanzania kuendesha mambo yake yasiyo ya Muungano kadri wanavyoona inafaa. Vile vile unaweza ukaleta ushindani wa kimaendeleo baina ya washirika na hivyo kusaidia kukuza maendeleo ya nchi.

Faida za Muundo wa Serikali Mbili

Mheshimiwa Mwenyekiti; 

Pamoja na kuainisha changamoto za muundo wa Serikali mbili na kupendekeza kuwa muundo wa Serikali tatu ndio utakaosaidia kuzitatua, Tume haikuacha kutambua manufaa na mchango muhimu uliotolewa na muundo wa Serikali mbili kwa nchi yetu.  Tume inasema kuwa muundo wa Serikali mbili unapunguza gharama za uendeshaji wa shughuli za umma. Umesaidia kujenga uhusiano na ushirikiano mzuri katika nyanja mbalimbali baina ya wananchi wa pande zetu mbili za Muungano.  Umezuia mkubwa kummeza mdogo; na umedumisha Muungano mpaka kuufikisha hapa ulipo tangu kuasisiwa kwake takriban miaka 50 iliyopita (1964).  Aidha, umesaidia kudumisha amani, umoja na utulivu hapa nchini.

Changamoto za Muundo wa Serikali Tatu

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Pamoja na kuelezea ubora wa muundo wa Serikali tatu kama jawabu kwa changamoto za Serikali mbili, Tume inakiri kuwa hata muundo huu nao una changamoto zake.  Kwanza kabisa, Taarifa ya Tume inaeleza kuwa kutakuwa na gharama kubwa za uendeshaji wa shughuli za umma.  Mheshimiwa Jaji Joseph Warioba alitutoa hofu kuhusu gharama ingawaje mwaka 1993, Mwalimu alikuwa na mawazo tofauti.  Alisema kwamba:   “watu …wanaodhani kuwa gharama ya Serikali yo yote kati ya hizo ingekuwa ndogo, (Waulizeni Wazanzibari)  na wala gharama ya Serikali ya Shirikisho isingekuwa ndogo hata bila gharama ya mambo yasiyo ya Shirikisho”. Ni matumaini yangu kwamba katika mjadala wenu mtajipa nafasi ya kulitafakari suala hili kubwa na nyeti.

Tume imesema pia kwamba, Muundo huu, unaweza kuibua tatizo la uchangiaji wa gharama za uendeshaji wa shughuli za umma baina ya nchi washirika.  Vilevile, kuna uwezekano wa kuwepo sera zinazokinzana au kutofautiana juu ya masuala ya msingi ya nchi na kuzua mgogoro kati ya washirika wa Muungano na baina ya nchi washirika na Serikali ya Muungano. Aidha, upo uwezekano mkubwa kwa muundo huu kuleta tofauti za kimaendeleo baina ya pande mbili za Muungano kutokana na kila upande kuwa na sera na mipango tofauti.

Tume pia imeelezea hatari ya muundo wa Serikali tatu kukuza hisia za utaifa (nationalistic feelings) kwa nchi washirika, hivyo kuweza kudhoofisha Muungano.  Muundo huu pia unaweza kuleta misuguano (paralysis and deadklocs in decision making) katika kufanya uamuzi juu ya masuala muhimu ya kitaifa.  Changamoto hizo si tu zinaweza kuwa tishio kwa ustawi wa Muungano bali pia hata uhai wake.  Kwa ajili hiyo kuchagua muundo wa Serikali tatu kuna maana ya kufanya kazi ya ziada ya kuzikabili changamoto hizi ili zisiue Muungano wenyewe.  Changamoto ambazo si ndogo hata kidogo.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

            Wanaounga mkono muundo wa Serikali mbili wanasema kuwa kwa mlolongo huu wa changamoto zilizoainishwa na Tume yenyewe, unadhihirisha kuwa muundo wa Serikali tatu hautapunguza matatizo ya Muungano wetu bali utayaongeza maradufu kuliko ilivyo sasa.  Wanakiri kuwepo kwa changamoto katika muundo wa sasa wa Muungano.  Hata hivyo, wanaamini zinaweza kushugulikiwa na kupatiwa ufumbuzi bila ya kuhitaji kuwa na Serikali ya tatu. Wanatoa mifano kadhaa ya jinsi Serikali zetu zilivyoshughulikia changamoto za Muungano katika kipindi cha uhai wake na mafanikio yaliyopatikana.

Katika kushughulikia kero za Muungano, Serikali zetu mbili ziliunda Tume ya Shelukindo mwaka 1992 na Kamati ya Pamoja ya Serikali zetu mbili mwaka 1993. Mambo mengi yaliyoainishwa katika Tume ya Shelukindo na Kamati ya Pamoja yameshughulikiwa na kupatiwa ufumbuzi.  Kwa upande wa kero zilizoelezwa kwenye Tume ya Shelukindo, ilipofikia mwaka 2006 yalikuwa yamebakia mambo 13 kati ya 31.  Kwa jumla, kwa kero zilizoibuliwa na Tume ya Shelukindo na Kamati ya Pamoja, hivi sasa yamesalia mambo sita tu.  Kimsingi ni mambo yahusuyo maslahi ya kiuchumi na yote yapo katika hatua nzuri za kuyamaliza.  Mambo hayo ni:

1. Mgawanyo wa mapato:

(a)    Hisa za SMZ zilizokuwa katika Bodi ya Sarafu ya Afrika Mashariki

(b)    Mgawanyo wa Mapato yatokanayo na faida ya Benki Kuu.

1. Utafutaji na uchimbaji mafuta na gesi asili.
2. Ushirikiano wa Zanzibar na taasisi za nje.
3. Ajira kwa watumishi wa Zanzibar katika taasisi za Muungano.
4. Usajili wa vyombo vya moto.
5. Tume ya Pamoja ya Fedha.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Serikali zetu mbili zimeamua kwa dhati kutumia fursa ya mchakato huu wa mabadiliko ya Katiba kuyamaliza yale yanayohitaji kuingizwa kwenye Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania. Mambo hayo ni matatu yafuatayo:

1. Utafutaji na uchimbaji mafuta na gesi asili.
2. Ushirikiano wa Zanzibar na taasisi za nje.
3. Tume ya Pamoja ya Fedha.

Matatu mengine yatamalizwa kwa kutumia taratibu za kiutawala.  Hali kadhalika, katika kipindi cha mpito kinachopendekezwa na Tume yaani 2015 – 2018 ni nafasi nzuri ya kushughulikia masuala yenye migongano kati ya Katiba ya Zanzibar na ile ya Jamhuri ya Muungano.  Mimi naishi kwa matumaini na kwa vile tunayo dhamira njema ya kuimarisha Muungano wetu, naamini tutaweza kuziondoa tofauti zilizopo.    

Orodha ya Mambo ya Muungano

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kuhusu orodha ya mambo ya Muungano kuwa 22 badala ya 11 ya awali, napenda kuwahakikishia kuwa Serikali ya Muungano na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar hazina kigugumizi wala upungufu wa dhamira ya kisiasa ya kuyapunguza yale yanayopunguzika. Napenda kwanza kabisa, ieleweke kuwa kilichoongeza orodha hiyo si hila za Serikali ya Muungano kutaka kupunguza madaraka ya Zanzibar kwa mambo yake ya ndani.  Na, wala siyo udhaifu wa viongozi wa Zanzibar katika kutetea maslahi ya nchi yao.  La hasha.   

Pili, naomba ieleweke kuwa, kila kilichoongezwa katika Orodha ya Mambo ya Muungano kilikuwa na sababu inayoeleweka, inayoelezeka na iliyokubalika na pande zote mbili za Muungano.  Hakuna hata jambo moja lililoingizwa kwenye Katiba kwa kificho.  Taratibu stahiki za kikatiba na kisheria zilifuatwa.  Hoja ziliwasilishwa Bungeni na kujadiliwa kwa uwazi na uamuzi ulifanywa na Bunge kwa kuzingatia kanuni ya theluthi mbili ya kura za kila upande wa Muungano.  Kumbukumbu zipo katika Hansard za Bunge la Muungano, ambazo ziko wazi kwa kila mtu anayetaka kuzisoma asome.  Nashauri mkazisome ili mpate kujua ukweli na undani wa kila kilichoongezwa na sababu za kufanya hivyo.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

            Nchi zetu mbili zilipoungana mwaka 1964 na kuzaa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, kulikuwa na mambo 11 kwenye Orodha ya Mambo ya Muungano.  Mambo hayo ni haya yafuatayo:

1. Katiba ya Jamhuri ya Muungano,
2. Mambo ya Nje,
3. Ulinzi,
4. Polisi,
5. Hali ya Hatari,
6. Uraia,
7. Uhamiaji,
8. Biashara ya nje na mikopo,
9. Utumishi katika Serikali ya Muungano,
10. Kodi ya Mapato, Kodi ya Makampuni, Ushuru wa Forodha na Ushuru wa Bidhaa,
11. Bandari, Mambo ya Anga, Posta na Simu.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kati ya mwaka 1965 na 1992 mambo ya Muungano yaliongezeka kutoka 11 hadi kufikia 22, kimsingi kutokana na mambo mbalimbali yaliyotokea nchini na kwenye ukanda wetu wa Afrika Mashariki.   Pande zetu mbili za Muungano zilikubaliana kuwa mambo hayo yaongezwe katika Katiba na taratibu za kisheria na Kikatiba zilifuatwa.   Kwa idhini yako naomba nitoe maelezo kwa ufupi kwa yale yaliyoongezwa na kitu kilichosababisha mabadiliko hayo kufanywa.  

1.  Jambo la kwanza kuongezwa, yaani la 12 lilikuwa ni “sarafu, mabenki na fedha za kigeni”.  Hii ilifanyika tarehe 10 Juni, 1965 kufuatia kuvunjika kwa Bodi ya Sarafu ya Afrika Mashariki (East African Currency Board) mwaka 1964.  Kwa ajili hiyo, kila nchi mwanachama wa Jumuiya ililazimika kuwa na sarafu yake na mipango yake ya kusimamia mambo yake ya kibenki na fedha.  Serikali  zetu mbili zilikubaliana masuala hayo yashughulikiwe na Serikali ya Muungano na Muswada husika wa Bunge uliidhinishwa kuwa Sheria na Mzee Abeid Amani Karume aliyekuwa akikaimu Urais tarehe 10 Juni, 1965.

2. Tarehe 11 Agosti, 1967  yaliongezwa mambo yafuatayo kwenye Orodha ya Mambo ya Muungano:-

(a)    Leseni za Viwanda na Takwimu, (Jambo la 13)

(b)    Elimu ya Juu, (Jambo la 14)

(c)    Jambo la 15 lilikuwa ni mambo yote yaliyokuwa kwenye Nyongeza ya 10 ya Mkataba wa Jumuiya ya Afrika Mashariki.  Nyongeza hiyo ilikuwa na mambo 27 ambayo Serikali ya Muungano ilipewa jukumu la uratibu.  Mambo hayo ni pamoja na Mahakama ya Rufani ya Afrika Mashariki, Utabiri wa Hali ya Hewa, Utafiti, Vipimo na Mizani, Huduma ya Usafiri wa Reli, Barabara, Usafiri wa Majini na kadhalika.   

3.  Tarehe 22 Julai, 1968 “rasilimali ya mafuta, petroli na gesi asilia” iliongezwa kwenye Orodha ya Mambo ya Muungano na kuwa jambo la 16.  Kimsingi Serikali ya Muungano ilipewa jukumu la kuagiza mafuta ya petroli na gesi asilia kwa ajili ya nchi nzima.   Baada ya kupanga upya Orodha ya Mambo ya Muungano, suala la rasilimali ya mafuta likawa la 15.

4. Tarehe 22 Novemba, 1973 Baraza la Mitihani la Taifa liliongezwa na kuwa jambo la 16.  Hii ilifuatia kuvunjika kwa Baraza la Mitihani la Afrika Mashariki mwaka 1971 na hivyo nchi yetu kulazimika kuunda Baraza la Mitihani la Taifa mwaka 1973. 

5. Mwaka 1984 yalipofanyika mabadiliko makubwa katika Katiba ya mwaka 1977, Orodha ya Mambo ya Muungano ilipangwa upya.  Mambo yaliyokuwemo kwenye Nyongeza ya 10 ya Jumuiya ya Afrika Mashariki na kuorodheshwa kama Jambo la 15 katika Orodha ya Mambo ya Muungano yalipunguzwa na kubaki matano.  Mambo hayo yalipewa namba kama ifatavyo:-  Usafirishaji wa Anga kuwa Jambo la 17, Utafiti kuwa la 18, Utabiri wa Hali ya Hewa kuwa la 19 na Takwimu kuwa la 20  na Mahakama ya Rufani ya Tanzania ikawa jambo la 21.    

6. Tarehe 17 Mei, 1992  likaongezwa jambo la “Uandikishaji wa Vyama vya Siasa” na kuwa jambo la 22.  Hii ilifuatia kuanzishwa kwa Mfumo wa Vyama Vingi vya Siasa na hasa uamuzi kuwa vyama vitakuwa vya kitaifa.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

            Bila ya shaka maelezo haya yatasaidia kuelezea nini kimeongezwa na mazingira ya kuongezwa kwake ni yepi.  Kulikuwepo na sababu za msingi na wala siyo hila ya namna yo yote ile iliyofanywa na mtu ye yote mwenye nia mbaya na Zanzibar.   Kama tulivyoona mambo mengi yalihusu kilichokuwa kinatokea ndani ya Jumuiya ya Afrika Mashariki.  Kila yalipotokea mabadiliko katika uendeshaji wa shughuli za Jumuiya ya Afrika Mashariki, huduma zilizokuwa zikitolewa na Jumuiya zilikabidhiwa Serikali ya Muungano kubeba kwa sababu ya uwezo wake mkubwa wa kiuchumi.  Yale yaliyokuwa yanagusa sehemu zetu mbili za Muungano yaliingizwa katika Orodha ya Mambo ya Muungano.  Mengineyo yaliachiwa kila upande kushughulikia ilivyoona inafaa.  Kwa maana hii basi, mambo ambayo yalitokana na uamuzi wetu wenyewe ni mawili tu.  Mambo hayo ni   rasimali ya mafuta na gesi asilia (1968), na uandikishaji wa vyama vya siasa (1992).

Mheshimiwa Mwenyekiti;

 Ni msimamo wa Serikali zetu mbili, tangu mwanzo mpaka leo kwamba, iwapo Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar imeshajenga uwezo wake wa kufanya baadhi ya mambo katika Orodha ya Mambo ya Muungano ipewe uhuru wa kufanya hivyo.  Lililo muhimu ni kuwa zisiondolewe tunu zenyewe za Muungano wetu.  Ndiyo maana, mambo kama vile bandari, takwimu, kodi ya mapato, leseni za biashara, utafiti na mengineyo, yanasimamiwa na kuendeshwa na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar pamoja na kuwemo kwenye Orodha ya Mambo ya Muungano.  Imekuwa hivyo kwa miaka kadhaa sasa na imethibitika kuwa Zanzibar inayamudu.  Ni makusudio yetu kutumia fursa ya mchakato huu sasa kuyaondoa rasmi mambo hayo na mengineyo tutakayokubaliana kutoka kwenye Orodha ya Mambo ya Muungano.

Rasilimali ya Mafuta na Gesi Asilia

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kwa ajili hiyo tumekubaliana kuliondoa suala la rasilimali ya mafuta na gesi asilia lisiwe jambo la Muungano.  Jambo hili tulishakubaliana tangu wakati wa Rais Amani Abeid Karume tuliondoe na hata alipokuja Rais Shein msimamo haukubadilika.  Kilichotuchelewesha kutekeleza ni kuibuka kwa fikra za kuwa na mchakato huu wa Katiba mpya. Tuliona kuwasilisha Bungeni Muswada wa Sheria wa kuondoa jambo hili katikati ya mchakato huu, ingeweza kuzua matatizo yasiyokuwa ya lazima.  Tungeulizwa haraka ni ya nini tungeweza kukosa majibu. 

Hatimaye wakati wake wa kulimaliza suala hili sasa umefika.  Misemo ya wahenga ya “subira yavuta heri” na “kawia ufike” imetuongoza vyema tumefika mahali tunaweza kufanya hivyo. Zipo sababu mbili zilizotushawishi kuamua kuitoa rasilimali hii kwenye Orodha ya Mambo ya Muungano.  Kwanza kwamba, siku hizi Serikali haiagizi mafuta.  Kazi hiyo hufanywa na makampuni binafsi.  Pili, kwamba, rasilimali ya mafuta na gesi yakipatikana Zanzibar ni suala la kiuchumi ambalo lipo kwenye mamlaka ya Zanzibar kama ilivyo karafuu, hiliki, mwani na kadhalika.  Au kama ilivyo dhahabu, gesi, pamba, kahawa na kadhalika kwa upande wa Tanzania Bara.  Hivyo, Zanzibar iachwe kumiliki rasilimali yake ya kiuchumi.

Zanzibar na Ushirikiano wa Kimataifa

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Jambo lingine muhimu ambalo Serikali zetu mbili zimelizungumza na kukubaliana tulitafutie ufumbuzi ni kuhusu Zanzibar kupata fursa ya kujiunga na mashirika ya kimataifa, kukopa na kupata misaada kutoka nchi za nje bila kizuizi.  Kwa sasa fursa hiyo ina vikwazo vya namna mbalimbali.  Ni ukweli usiopingika kuwa jambo hili limechangia kwa kiasi kikubwa kujenga hisia hasi kuhusu Muungano kwa upande wa Zanzibar.  Aidha, limechangia sana kuchafua hali ya hewa ya kisiasa Zanzibar kwa nyakati mbalimbali.  Hata zile kauli kwamba Tanzania Bara imejificha kwenye koti la Serikali ya Muungano, na kutaka itoke ionekane ili iache kunufaika isivyostahili, zinazochangiwa sana na mazingira haya iliyonayo Zanzibar. Serikali zetu mbili zinaamini kuwa mambo haya yakipatiwa ufumbuzi tutakuwa tumeondoa kizingiti kikubwa katika ustawi wa Muungano wetu.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

            Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Serikali ya Mapinduzi ya Zanzibar tumekubaliana kuwa, tutumie fursa za mchakato huu kuyamaliza mambo haya yaishe!  Bahati nzuri dhana iliyopo katika Ibara ya 65(2) ya Rasimu inatoa jawabu mwafaka kwa tatizo hili.  Tukikubaliana, itaipa Zanzibar “uwezo na uhuru wa kuanzisha uhusiano na ushirikiano na jumuiya au taasisi yo yote ya kikanda na kimataifa kwa mambo yaliyo chini ya mamlaka yake kwa mujibu wa Katiba ya nchi” bila kizuizi. Ni maoni ya Serikali zetu mbili  kuwa fursa hiyo inaweza kutolewa kwa Zanzibar bila ya kulazimika kuwa na muundo wa Serikali tatu.  Hatuuoni ulazima huo. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Kwa maoni yangu kitu kingine muhimu cha kufanya ni kuongeza msukumo, utakaohakikisha kuwa Tume ya Pamoja ya Fedha inatimiza ipasavyo majukumu yake.  Wanaohusika na utekelezaji wa maamuzi yake wabanwe ipasavyo kutimiza wajibu wao.  Iwekwe mifumo na masharti katika sheria au Katiba ya kuwabana watekelezaji kwa ajili hiyo.  Hali kadhalika ihakikishwe kuwa, Akaunti ya Pamoja inaanzishwa bila ajizi na kutumika na pande zote.  Aidha, mfumo wa mawasiliano na ushirikiano baina ya Serikali zetu mbili yaani Kamati ya Pamoja ya Serikali ya Muungano na Serikali ya Mapinduzi Zanzibar, upewe nguvu ya kisheria na kama hapana budi upewe nguvu ya Kikatiba.  Tukifanya hivyo tutafanikiwa kuyaweka mambo yote sawa hata bila ya kuhitaji kuunda Serikali ya tatu.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Waheshimiwa Wajumbe;

Katika mjadala kuhusu mapendekezo ya kuwa na muundo wa Muungano wenye Serikali tatu, wananchi wametoa maoni na mapendekezo mengi mazuri kuhusu changamoto za Serikali tatu zilizoainishwa na Tume na namna ya kuzitatua.  Tena yapo maoni ya watu wanaopenda muundo wa Serikali tatu na wasiopenda muundo wa Serikali tatu.   Nawaomba myatafakari kwa uzito unaostahili. Yapo mambo muhimu ya kuyatafutia ufumbuzi.  Kwanza, kwa mfano ni ile hoja kwamba Serikali ya Muungano inayopendekezwa haikujengeka kwenye msingi imara. Haina nguvu yake yenyewe za kusimama.  Inategemea mno ihsani ya nchi washirika.  Kwa sababu hiyo inaweza kuanguka wakati wowote, na Muungano kusambaratika, iwapo itakosa ihsani ya nchi washirika.  Tena inaweza kuwa hivyo hata kama ni mmoja wa washirika amefanya hivyo.

Pili, kwamba, haielekei Serikali hiyo ina chanzo cha uhakika cha mapato ya kuiwezesha kusimama yenyewe na kutekeleza majukumu yake. Ushuru wa bidhaa unaopendekezwa unatiliwa shaka kuwa hautatosheleza mahitaji.  Pia, kwamba, hakuna uhakika wa fedha hizo kupatikana kwa vile, Serikali ya Muungano haina chombo chake chenyewe cha kukusanya mapato hayo.  Itategemea vyombo vya nchi washirika kuikusanyia na kuipelekea.  Kuna hatari ya shughuli za Serikali ya Muungano kusimama wakati wo wote au hata kusimama kabisa kwa sababu ya nchi washirika kuchelewa au kushindwa kuwasilisha makusanyo ya kutoka kwao.  

Bahati mbaya Serikali ya Muungano haina uwezo wala nyenzo za kuhakikisha kuwa mapato yake yanawasilishwa.  Serikali hiyo haina mamlaka ya kuzibana nchi washirika kuwasilisha au kuziwajibisha zisipofanya hivyo.  Katika mazingira hayo ni rahisi kwa Serikali ya Muungano kukwama na kushindwa kutekeleza majukumu yake.    Huu ni muundo ambao inakuwa ni rahisi sana kwa Muungano kuvunjika.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Katika Rasimu ya Katiba, Serikali ya Muungano inapewa fursa ya kukopa kama chanzo cha kujipatia mapato ya kuendesha shughuli zake.  Lakini, kwa sababu ya kukosa rasilimali zake yenyewe, huenda ikawa vigumu kwa Serikali hiyo kukopesheka. Kwa jumla hii ni Serikali ambayo ukuu wake hauna nguvu iliyo thabiti, na watu wengine wanaona kama vile ukuu huo haupo kabisa.  Akitokea kiongozi ye yote wa nchi washirika akatunisha misuli dhidi ya Rais wa Muungano au kupinga maamuzi ya Serikali au chombo cha Muungano, Rais na Serikali yake watakuwa hawana lo lote la kufanya.  Kwa kweli uhai wa Muungano katika muundo wa Serikali tatu ni wa mashaka makubwa.   

Hofu hizi kuhusu udhaifu wa Serikali ya Muungano chini ya mfumo wa Serikali tatu unaopendekezwa, zinawasumbua hata wale wanaopendelea mfumo wa Serikali tatu kuwepo.  Wao wangependa iwepo Serikali ya Muungano yenye nguvu na inayoweza kusimama yenyewe kwa kujitegemea.  Wanaona kilichopendekezwa hakitoi matumaini hayo.  Hii ina maana kuwa lazima mawazo bora zaidi yatolewe ili kupata Serikali ya tatu yenye ukuu unaoonekana na inayoweza kusimama yenyewe bila kuwa tegemezi na egemezi kwa nchi washirika.  Pia inaweza kuwa nguzo ya kutegemewa na nchi washirika. Bila ya shaka Bunge hili likiamua tufuate mfumo huo linaweza kuonyesha njia ya kuondoa hofu hizo.   Kwa waumini wa Serikali mbili wanaona kuwa huu ni uthibitisho wa ubora wa muundo wa Serikali mbili.

Changamoto za Hisia za Utaifa

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Katika kuainisha changamoto za muundo wa Serikali tatu, Tume ya Mabadiliko ya Katiba imeyataja mambo mengine mawili makubwa ambayo ningependa Waheshimiwa Wajumbe muyape tafakuri stahiki.  Mambo hayo ni mosi, misuguano na mikwamo (deadlocks and paralysis) katika kujadili na kufanya uamuzi kuhusu mambo muhimu ya Muungano.  Na pili, ni kuibuka kwa hisia za utaifa (nationalistic sentiments) wa zamani kwa nchi washirika.  Nawaomba myatafakari kwa makini sana mambo haya, kwa sababu ya uwezo wake mkubwa wa kuhatarisha siyo tu ustawi na uhai wa Muungano, bali hata usalama wa raia na mali zao.  Naona hata Tume haikuweza kupata ufumbuzi ulio mwafaka kabisa kwa changamoto hizi.  Bila ya shaka katika mijadala yenu Waheshimiwa Wajumbe mnaweza kusaidia. 

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Ni lazima lifanyike kila linalowezekana kuhakikisha kuwa maamuzi hayakwami kwani yakikwama maana yake shughuli za Muungano zitakuwa zimekwama.  Kama hazitakwamuliwa kwa wakati ustawi wa Muungano utaathirika.  Ikishindikana kabisa kupatikana ufumbuzi Muungano unaweza kuvunjika.  Kuibuka na kukua kwa hisia za utaifa (nationalistic feelings) kwa nchi washirika, yaani Utanganyika na Uzanzibari ni tishio kubwa sana kwa uhai wa Muungano.  Hebu fikiria, watu walioishi pamoja kidugu na kwa kushirikiana, kama watu wamoja na raia wa nchi moja yaani Watanzania kwa miaka 50, kuja kujikuta uhusiano wao kuwa ni kati ya Watanganyika na Wazanzibari na siyo kati ya Watanznaia.  Kwa mujibu wa sensa iliyopita takriban asilimia 90 ya Watanzania waliopo sasa wamezaliwa baada ya mwaka 1964.  Nchi wanayoijua ni Tanzania.  Litakuwa ni jambo lenye mshtuko mkubwa na athari zisizoweza kutabirika, watu hao watakapojikuta ni wageni wanaotakiwa kutengenezewa utaratibu maalum wa kusafiri na kuishi wakiwa upande wa Muungano ambao siyo kwao kwa asili.  Wanakuwa wageni na fursa walizokuwa wanazipata waendapo popote haiwi rahisi tena kuzipata.

 Katika mazingira hayo ni rahisi sana chuki kupandikizwa na watu waliokuwa ndugu mara moja watajikuta maadui.  Aidha, watu wanaweza kujikuta wakilazimika kurudi kwao kwa asili ama kwa kufukuzwa au kwa sababu ya mazingira kuwa magumu kiasi cha kuona bora waondoke.  Watu hao wanaweza kulazimika kuondoka huku wakiacha nyuma kila kitu walichokichuma maishani.

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Changamoto hizi kubwa mbili za mfumo wa Serikali tatu ambazo Tume imeziona, ni za kweli.  Si mambo ya kufikirika.  Yale yaliyowakuta watu wenye asili ya Tanzania Bara ya kuchomewa moto biashara zao Zanzibar mwaka 2012 na watu wenye hisia kali za Uzanzibari, na kuwataka watu wa Bara waondoke Zanzibar, huenda yakawa madogo.   Matukio ya namna hii yanaweza kutokea pande zote mbili na kusababisha maafa makubwa.  Itaanza baina ya watu, baadaye itakuwa baina ya Serikali zetu mbili na kuzifikisha nchi zetu mbili zilizokuwa ndugu na rafiki, kwa nusu karne, ghafla kuwa maadui wasioombana chumvi na wasiotakiana heri.  Umoja wetu utatetereka na Muungano wetu unaweza kuvunjika.  Kwa nini tufike huko?

Mheshimiwa Mwenyekiti;

 Sisi viongozi tuliopewa dhamana ya kuamua kwa niaba ya wananchi wetu, hatuna budi kuyapima mambo haya kwa umakini mkubwa ili tufanye uamuzi ulio sahihi.  Tusije tukajutia uamuzi wetu tutakapoona watu wanafukuzana, wanauana na mali zao kuporwa.  Na, tukifikia hatua hiyo Muungano kusambaratika halitakuwa jambo la ajabu. 

Kwa kweli, unapoyatafakari haya, ni rahisi kuelewa kwa nini wazee wetu waasisi waliamua walivyoamua.  Waliona mbali.  Tusipuuze fikra zao na maono yao.  Kuna hatari ya nchi yetu na watu wake kupoteza kila kitu tulichokijenga kwa miaka 50.  Badala ya kujenga tunaweza kujikuta tumebomoa hata msingi katika nchi washirika.  Baba wa Taifa,  Mwalimu Julius Nyerere mwaka 1993 alituasa kuhusu hatari hiyo:  “Hamuwezi kutenda dhambi kubwa namna hiyo bila adhabu… na adhabu nyingine zimo mle mle ndani ya kitendo hazisubiri.”

Mheshimiwa Mwenyekiti;

  Siku moja kiongozi mmoja wa juu wa madhehebu  ya dini nchini aliniuliza:  “Hivi Serikali mbili zikiwa na matatizo jawabu ni kuongeza ya tatu? Si matatizo ndiyo yatazidi?  Je, matatizo yakizielemea hizo Serikali tatu si kila mtu atachukua njia yake?  Mtakuwa mmepoteza kila kitu.  Mimi nawashauri msichoke kutafuta majawabu kwa matatizo ya hizi mbili!  Huko mnakotaka kwenda kuna hatari nyingi”.

            Pengine na ushauri huu wa mtu wa Mungu nao ni vyema kuupa nafasi na kuutafakari.

Kazi Yenu Kubwa

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Mambo ya kuyasemea ni mengi mno lakini kwa sababu ya ufinyu wa muda, nisingeweza kuyazungumzia yote.   Naamini, mtayaona katika kuipitia Rasimu na kwenye majadiliano yenu. Napenda kusisitiza kwenu kuwa kazi iliyo mbele yenu ni kubwa sana.  Ni kubwa kwa maana mbili.  Kwanza, jukumu lenyewe la kutunga Katiba ya nchi ni zito sana.  Taswira ya nchi yetu itakuwaje na itaendeshwa vipi kwa miaka mingi ijayo iko mikononi mwenu.  Ipeni nchi yetu hatima njema.  Pili, ni kubwa kwa maana ya uzito  wa mambo ya kujadili na kuyafanyia uamuzi.  Kwa ajili hiyo, ni muhimu sana kuisoma Rasimu na Taarifa ya Tume kwa makini na kuzielewa.  Jipeni muda wa kutafakari kila neno, kila sentensi, na kila dhana ili muweze kufanya uamuzi ulio sahihi.  Mkifanya hayo mtakuwa mmeisaidia nchi yetu na Watanzania wote kupata Katiba nzuri. 

Nimefarijika sana kusikia kuwa mtajigawa kwenye Kamati 12 wakati wa kujadili Rasimu.  Huu ni utaratibu mzuri kwani mkiwa katika vikundi vya watu wachache, mtakuwa na mijadala ya kina zaidi.  Watu wote wanaweza kupata fursa ya kutoa maoni yao, kwa kila kifungu na kila jambo linaloibuliwa na kuzungumzwa.  Kwa kufanya hivyo, mtatimiza kwa ukamilifu jukumu lenu la kutunga Katiba.  Wote mtakuwa mmeshiriki kujadili kila sura na vipengele vyake vyote.  Mkimaliza kazi yenu mtapokea kwa haki sifa nzuri kama Katiba itakuwa nzuri, au lawama stahiki iwapo itakuwa kinyume chake.

Pongezi kwa Mwenyekiti wa Muda

Mheshimiwa Mwenyekiti;

Nitakuwa mwizi wa fadhila kama nitamaliza hotuba yangu bila ya kutambua kazi nzuri iliyofanywa na Mheshimiwa Pandu Ameir  Kificho,  Spika wa Baraza la Wawakilishi, alipokuwa Mwenyekiti wa Muda wa Bunge hili.  Kazi yake haikuwa rahisi hata kidogo, lakini kwa umahiri na ustadi mkubwa ameweza kufanikisha mambo kwa kiasi ambacho anastahili pongezi zetu sote.  Anastahili pongezi kwa sababu yeye aliendesha Bunge hili bila ya kuwepo kwa kanuni.  Tatizo hili hatakuwa nalo Mwenyekiti wa Kudumu kaka yangu Mheshimiwa Samuel Sitta.

Napenda pia kuwapongeza Waheshimiwa Wajumbe wa Bunge Maalum la Katiba kwa hatua mliyofikia.  Hata hivyo, mmechukua muda mwingi katika hatua ya awali hivyo hamna budi kuongeza kasi.  Naomba niwakumbushe kuwa mijadala yenu hii inafuatiliwa kwa karibu sana na Watanzania.  Wamewekeza sana matarajio yao kwenu.  Hamna budi, haiba na taswira ya uongozi muionyeshe wakati wote wa kuendesha mijadala yenu kwa lugha na vitendo vyenu. Wakati wa semina na mjadala wa kupitisha Kanuni za Bunge hili, baadhi ya wananchi wamekwazika sana na mwenendo wa baadhi ya Wajumbe.   Hawakutegemea kuyaona matendo waliyoyaona mkifanya na kusikia maneno waliyoyasikia kutoka kwenye vinywa vya baadhi yenu.

Ni matumai

 Honourable Lazaro Nyalandu (MP), Minister for Natural Resources and Tourism;

Deputy Ambassador of European Union;

Charge d; Affairs of the Federal Republic of Germany to Tanzania;

Deputy

Permanent Secretary;

Mr. Christ of Schenk, Director for Frankfurt Zoological Society;

Members of the Diplomatic Corps and International Community;

Director of TANAPA;

Distinguished Guests;

Ladies and Gentlemen;

I welcome you all at the State House for this historic handover ceremony. I can’t find words good enough to thank the Frankfurt Zoological Society (FZS) for donating 11 vehicles in support of our ongoing anti-poaching efforts. These vehicles donated today will be used for anti poaching activities in the Selous Game Reserve, Serengeti National Park and Maswa Game Reserve.

Your passion and commitment for wildlife conservation is well known and highly appreciated in Tanzania. This is not the first time we receive support from your Organization and, I believe it is not the last time.  You have been with us all along in conservation of our wildlife for almost half a century now.   I want you to know that we value your support and appreciate these generous contributions.

Ladies and Gentlemen;

Poaching for meat and trophies is long standing problem in the country.  But, of late poaching elephants for their ivory has reached dangerous proportions.  As you are all aware, the number of elephants in Selous and Ruaha has significantly dropped from 74,416 in year 2009 to 33,084 in 2013 as a result of poaching activities.  By all account, this is alarming.  We have responded by scaling up our anti-poaching campaign, and the results have been so far promising.  Through Operesheni Kipepeo and Operesheni Tokomeza and other interventions we have uncovered criminal networks, arrested 2,085 poachers and their accomplices in the illegal ivory trade network.  We have confiscated 1,721 weapons and several catches of ammunition used by poachers.  It has been a hard-won success. We need to sustain the gain because the problem remains unsolved.

As a result, in the Northern zone, we have managed to significantly reduce the number of elephant killed from six per month 2011, to zero by August 2013.  Unfortunately, immediately just after the suspension of ‘Operesheni Tokomeza’ three elephant were killed in December, 2013. The statistics tell a story that, although we have won important battles in the anti-poaching campaign, we have not won the war against poaching itself. We are determined to stay the course until this war is won.  Losing is not an option.

Ladies and Gentlemen;

The threat posed by poaching and illegal ivory trade to the world heritage and our economy is real. Tourism is an important sector which contributes 17 percent of the Tanzania’s GDP and employs over 300,000 people. Game Safari is an anchor of Tanzania tourism.  Therefore, we take the threat of poaching very seriously.  It is not lack of political will but capacity challenges that we face. We are currently faced with insufficient workforce, financial resources and anti-poaching equipment.  Whatever way our friends and partners can assist us in this regard will be highly appreciated.  We thank Frankfurt Zoological Society for being a leader in this regard.  

The size of territory set aside for wildlife conservation is 36 percent of Tanzania territory. The total area under conservation is 159,878.02 square kilometres on which Game Reserve covers 101,313 square kilometres and Game Controlled Area covers 58,565.02 square kilometres (above the size of Bangladesh which is 143,998 square kilometres).  This challenge posed by sheer size is compounded by the insufficient game and warden staff currently at 1,155 personnel, which is only 24 percent of the actual needs. The low number of staff dictates that, one person patrols about 169 square kilometres compared to the required international standard of 25 square kilometres per person.   Currently, we are in the process of employing 949 wildlife management officers and we will continue to do so every year until the gap is closed in the next three to four years.

The donation we have received today is indeed timely.  It has come at a time of serious need.  Certainly, the challenge before us is daunting, but we have no other choice. We need to build the capacity of our wildlife division to be able to fight this war and win. 

As we all know too well that, the increasing number of wildlife personnel alone will only not pay off if they do not have better equipment to enable them to respond effectively to the threat. It translates into increasing more vehicles, surveillance equipment and communication equipments among many.  It requires a lot of financial investment to be able to meet capacity needs, faced with many competing needs it will take our government a long time to meet those needs.   It is for this reason that we welcome the support extended by the Frankfurt Zoological Society and the Germany people. This support will go a long way towards enhancing our capacity to address poaching.

Ladies and Gentlemen;

This anti-poaching campaign cannot be won by Tanzania and affected countries alone. This is a global problem that requires a global response.  It requires joint efforts from within and outside the elephant range in the country, and within and across regions.

We thank you in particular for responding to the call and we urge others to join the course. We invite other domestic and international partners to work with us to effectively address the problem of poaching and illegal wildlife trade.  We must destroy the criminal networks and hold them to account. Tanzania’s wildlife is a world heritage.  We are mere custodians on behalf of humanity.  Therefore, protecting this heritage must be a shared responsibility. We all have a role to play. We in Tanzania are fervently determined to play our part.

Ladies and Gentlemen;

Once again I thank the Frankfurt Zoological Society for this gesture of friendship gesture. I would also like to thank Mr. Christ of Schenk, for his invaluable efforts in initiating and facilitating the process of acquisition of these vehicles.  This support is a testimony for our longstanding partnership and commitment to sustainable conservation. The anti poaching crusade needs to be sustained until the lasting victory attained.

I thank you all for your attention.

1.  Uteuzi wa Wajumbe wa Bunge la Katiba Unatawaliwa na Sheria ya Mabadiliko ya Katiba, Sura, 83 (The Constitutional Review Act, Cap 83). Sheria hii inaweka mamlaka ya uteuzi, masharti, taratibu, vigezo na mambo mengine yote yanayopaswa kuzingatiwa katika uteuzi wa Wajumbe wa Bunge la Katiba. Kwa mujibu wa Kifungu cha 22 (2A) na (2B) vigezo hivi vinajumuisha umri, jinsia, uzoefu, sifa na mahali anapotoka mjumbe husika.

2.   Sheria hii inatamka aina tatu za Wajumbe wa Bunge la Katiba kama ifuatavyo:-

(i)    Wabunge wote wa Bunge la Jamhuri ya Muungano;

(ii)   Wajumbe wa Baraza la Wawakilishi la Zanzibar; na

(iii) Wajumbe 201 kwa mujibu wa  Kifungu Na. 22(1c) cha Sheria ya Mabadiliko ya Katiba ambayo inaonyesha makundi mbalimbali 10 yanayohusika.

3.     Makundi hayo ni  kama ifuatavyo:-

(i)    Taasisi zisizokuwa za Kiserikali (20)

(ii)   Taasisi za Kidini (20)

(iii)  Vyama vyote vya Siasa vyenye Usajili wa Kudumu (42);

(iv)  Taasisi za Elimu (20);

(v)    Watu wenye Ulemavu (20);

(vi)  Vyama vya Wafanyakazi (19);

(vii)  Vyama vinavyowakilisha Wafugaji (10);

(viii) Vyama vinavyowakilisha wavuvi (10);

(ix)  Vyama vya Wakulima (20); na

(x)   Vikundi vya Watu wenye Malengo yanayofanana (20).

4.     Mchakato wa uteuzi ulianza kwa kutoa Tangazo la Mwaliko katika Gazeti la Serikali, Tangazo la Serikali Na 443 la tarehe 13 Desemba, 2013. Tangazo hilo lilitolewa kwa lugha ya Kiswahili na Kiingereza ili kuyaalika makundi yaliyotajwa kisheria kuwasilisha mapendekezo ya majina kwa ajili ya uteuzi katika Bunge laMaalum la Katiba. Aidha, Tangazo hilo la mwaliko lilitangazwa pia katika magazeti mbalimbali yanayosomwa hapa nchini. Pamoja na mambo mengine Tangazo la Mwaliko lilitamka ukomo wa muda wa Taasisi na Makundi kuwasilisha mapendekezo ya majina ya wajumbe kuwa ni tarehe 02/01/2014.

5.           Mapendekezo hayo yalitakiwa kuwasilishwa kwa Katibu Mkuu Kiongozi wa Serikali ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa upande wa Tanzania Bara na kwa upande wa Zanzibar, mapendekezo yalitakiwa kuwasilishwa kwa Katibu Mkuu Kiongozi wa Serikali ya Mapinduzi Zanzibar.

6.           Kufuatia mwaliko huo, taasisi 554 kutoka Tanzania Bara na 178 kutoka Zanzibar ziliwasilisha mapendekezo yao. Mapendekezo hayo yalijumuisha majina 2,762 kwa upande wa Tanzania Bara na kwa upande wa Zanzibar mapendekezo hayo yalihusisha watu 874. Hivyo basi, taasisi na makundi mbalimbali yalipendekeza jumla ya majina 3,636. Lakini, na kinyume na Sheria, watu 118 walijipendekeza wenyewe na kufanya idadi ya majina yaliyopendekezwa kuwa 3,754.

7.           Mchanganuo wa idadi ya watu walipendekezwa katika makundi mbalimbali ni kama ifuatavyo:

8.           Sheria ya Mabadiliko ya Katiba imeweka masharti ya kuzingatiwa katika uteuzi wa wajumbe 201 wa Bunge la Maalum la Katiba. Masharti hayo ni pamoja na wajumbe wasiopungua theluthi moja wanatakiwa kutoka Zanzibar na theluthi mbili kutoka Tanzania Bara. Kwa sababu hiyo, katika wajumbe 201, wajumbe 67 watatoka Zanzibar na wajumbe 134 watatoka Tanzania Bara. Aidha, mgawanyo wa wajumbe wanawake na wanaume unatakiwa uwe nusu kwa nusu. Pamoja na hayo, wajumbe hao wawakilishe sura ya wananchi wa Tanzania kwa ufuasi wa vyama vya siasa, dini, umri, na maeneo wanayotoka. Katika mazingira haya, zoezi la kupata wajumbe 201 halikuwa rahisi hata kidogo. Mwitikio wa makundi ulikuwa mkubwa sana ikilinganishwa na nafasi zilizopo.

9.           Kama nilivyoeleza hapo awali, mapendekezo kutoka Tanzania Bara yalikuwa 2,880 wakati nafasi za wajumbe ni 134. Kwa upande wa Zanzibar, majina yaliyopendekezwa yalikuwa 874 ikilinganishwa na idadi ya wajumbe 67 wanaotakiwa kuteuliwa. Kwa nyongeza ya maelezo kuhusu uwingi wa mapendekezo, ni kwamba ukichukua taasisi zisizo za kiserikali kwa upande wa Tanzania Bara walipendekezwa watu 1,203, wakati nafasi zilizokuwa zinatakiwa kujazwa ni 13 tu. Kwa upande Zanzibar, taasisi zisizokuwa za kiserikali zilikuwa zimependekeza majina 444 ikilinganishwa na nafasi 7 tu zilizokuwa zinatakiwa kujazwa kutokana na taasisi hizi.

WAJUMBE WA BUNGE LA KATIBA

10.   Rais wa Jamhuri wa Muungano wa Tanzania wakishirikiana na Rais wa Zanzibar na Mwenyekiti wa Baraza la Mpainduzi Zanzibar wamekamilisha uteuzi wa wajumbe 201. Kabla ya kutaja orodha ya wajumbe walioteuliwa, napenda kufafanua mambo yafuatayo:

(a)   Uteuzi umezingatia ushiriki wa watu wa rika zote, yaani vijana, watu wazima na wazee. Kwa ajili hiyo, wajumbe vijana yaani wenye umri wa kati miaka 22-35, ni wajumbe 35. Wajumbe wenye umri wa kati, yaani miaka 36-64, ni 145; na wajumbe wazee, yaani wenye umri wa miaka 65 na kuendelea ni 21.

(b)  Sheria inataka kuwepo na uwiano sawa kwa ajumbe wanawake na wanaume. Jambo hili limezingatiwa ipasavyo, na katika orodha hii wajumbe wanawake ni 100 na wanaume 101. Kwa vile, haiwezekani kuwa na nusu mtu, ndiyo maana idadi ya wajumbe wanaume ni 101.

(c)   Uwakilishi wa vyama vya siasa ambao unahitaji kila chama chenye usajili wa kudumu kiwe na wajumbe wawili umezingatiwa. Kwa kuwa kuna vyama vya siasa vyenye usajili wa kudumu 21, jumla ya wajumbe 42 wamechaguliwa kwa maana ya kuwa wajumbe wawili wameteuliwa kutoka katika kila chama.

Baada ya maelezo hayo ya utangulizi, ifuatayo ndiyo orodha ya wajumbe 201 wa Bunge Maalum la Katiba waliobahatika kuteuliwa:

Imetolewa na:

Kurugenzi ya Mawasiliano ya Rais,

Ikulu.

Dar es Salaam